Thế giới có thể một lần nữa chứng kiến vấn đề bất bình đẳng vaccine kinh hoàng từng xảy ra trong đại dịch virus corona, giới chuyên gia cảnh báo.
“Những sai lầm chúng ta chứng kiến trong đại dịch Covid-19 đang bị lặp lại”, tiến sĩ Boghuma Kabisen Titanji, phó giáo sư dược thuộc Đại học Emory ở Atlanta, bang Georgia (Mỹ), nói.
Các nước giàu đã đặt mua hàng triệu liều vaccine để ngăn chặn đậu mùa khỉ trong biên giới. Nhưng chưa nước nào công bố kế hoạch chia sẻ vaccine với châu Phi, nơi đang lưu hành phiên bản đậu mùa khỉ nguy hiểm hơn ở phương Tây.
 |
| Tấm biển kêu gọi Mỹ giải phóng vaccine đậu mùa khỉ trong một cuộc biểu tình ở San Francisco, bang California (Mỹ) vào ngày 18/7. Ảnh: AP. |
Từ tháng 5 tới nay, hơn 22.000 ca đậu mùa khỉ đã được ghi nhận tại gần 80 quốc gia, với khoảng 75 ca tử vong ở châu Phi, tập trung chủ yếu ở Nigeria và Congo. Hôm 29/7, Brazil và Tây Ban Nha ghi nhận các ca tử vong đầu tiên ngoài châu Phi có liên quan tới đậu mùa khỉ.
“Các nước châu Phi đã phải đối mặt đậu mùa khỉ trong nhiều thập kỷ. Nay họ lại bị đẩy ra ngoài rìa trong các cuộc trao đổi về cách ứng phó đậu mùa khỉ toàn cầu”, ông Tijanti nói.
Một nước không an toàn, cả thế giới không an toàn
Các nhà khoa học cho biết hiện không cần tổ chức tiêm ngừa đậu mùa khỉ đại trà. Họ cho rằng việc dành các liều sẵn có cho các nhóm cụ thể, cùng các biện pháp khác, có thể chặn đứng đợt dịch vừa được Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố là tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu.
Nhưng tuy đậu mùa khỉ không dễ lây lan như Covid-19, các chuyên gia vẫn cảnh báo rằng nếu bệnh lan rộng trong dân, nhu cầu vaccine có thể tăng mạnh, đặc biệt là nếu virus bám rễ ở các khu vực mới. Hôm 28/7, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Phi (CDC châu Phi) nói rằng lục địa này một lần nữa đang bị bỏ lại phái sau và họ nên được ưu tiên vaccine.
“Nếu chúng tôi không an toàn, thế giới cũng không an toàn”, Quyền giám đốc CDC châu Phi, ông Ahmed Ogwell nói.
Tuy đậu mùa khỉ là bệnh đặc hữu ở một số khu vực châu Phi trong hàng chục năm qua, căn bệnh hầu hết chỉ lây từ động vật hoang dã sang người và thường không lan xa ra khỏi lục địa này.
Các chuyên gia nghi rằng đợt bùng phát đậu mùa khỉ ở Bắc Mỹ và châu Âu có thể xuất phát từ châu Phi từ rất lâu trước khi căn bệnh bắt đầu lây qua đường tình dục tại hai bữa tiệc ở Tây Ban Nha và Bỉ.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đang phát triển cơ chế chia sẻ vaccine dành cho những người bị tác động nhưng chi tiết về cách vận hành của cơ chế này còn rất ít. WHO cũng không hứa hẹn sẽ ưu tiên các nước nghèo ở châu Phi và chỉ nói sẽ phân bổ vaccine dựa trên nhu cầu dịch tễ học.
Một số chuyên gia lo ngại cơ chế trên có thể lặp lại những vấn đề mà COVAX - cơ chế do WHO và đối tác thành lập năm 2020 để chia sẻ vaccine ngừa Covid-19 - từng gặp phải. COVAX đã liên tục lỡ hẹn chia sẻ vaccine cho các nước thu nhập thấp.
“Chỉ cầu xin các nước chia sẻ không thôi là chưa đủ”, bà Sharmila Shetty, cố vấn vaccine cho tổ chức Bác sĩ Không Biên giới (MSF), nói. “Thời gian đậu mùa khỉ lưu hành càng lâu, khả năng nó lây sang vật chủ động vật mới hay phát tán rộng trong cộng đồng càng lớn”.
 |
| Người dân xếp hàng chờ tiêm vaccine đậu mùa khỉ tại London. Ảnh: Reuters. |
Cầu vượt quá cung
Hiện tại chỉ có một công ty sản xuất ra loại vaccine ngừa đậu mùa khỉ tiên tiến nhất. Đó là công ty Bavarian Nordic của Đan Mạch. Công suất của công ty này trong năm nay là khoảng 30 triệu liều, trong đó khoảng 16 triệu liều đã có sẵn.
Tháng 5, Bavarian Nordic từng yêu cầu Mỹ tạm thời bỏ qua hơn 215.000 liều dự kiến tới nay nước này để “hỗ trợ các đề nghị của quốc tế mà công ty này nhận được”.
Nước Mỹ đã đồng ý, theo ông Bill Hall, người phát ngôn cho Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Mỹ, nói. Mỹ vẫn sẽ nhận được số liều vaccine nhưng vào thời điểm muộn hơn.
Công ty Bavarian Nordic từ chối tiết lộ họ phân bổ các liều trên cho những nước nào.
Ông Hall cho biết Mỹ chưa hứa hẹn sẽ chia sẻ vaccine với bất cứ ai khác. Mỹ tới nay là nước đặt mua lượng vaccine nhiều nhất, với 13 triệu liều đã đặt và khoảng 1,4 triệu liều đã được chuyển giao.
Một vài quan chức châu Phi nhận định cần dự trữ một số vaccine tại lục địa này, đặc biệt là khi các nước phương Tây cũng đang gặp khó khăn khi ngăn chặn đậu mùa khỉ.
 |
| Một liều vaccine đậu mùa khỉ của bệnh viện tại San Francisco, Mỹ. Ảnh: AP. |
“Châu Phi nên có được một số vaccine đậu mùa khỉ để đề phòng chúng tôi cần tới nó, nhưng chúng ta cần ưu tiên chẩn đoán và giám sát để biết được nên tiêm phòng cho ai”, ông Salim Abdool Karim, chuyên gia dịch tễ học về bệnh truyền nhiễm thuộc Đại học KwaZulu-Natal ở Nam Phi, nói.
Ingrid Katz, chuyên gia y tế toàn cầu thuộc Đại học Harvard (Mỹ), cho biết dịch bệnh đậu mùa khỉ “nhiều khả năng có thể được chế ngự” nếu số lượng vaccine hạn chế được phân bổ hợp lý.
Bà Katz tin rằng thế giới vẫn có thể ngăn ngừa đậu mùa khỉ trở thành đại dịch nhưng “cần cẩn trọng trong chiến lược ngăn ngừa và cần phản ứng nhanh chóng”.
Ở Tây Ban Nha, nước có đợt bùng phát đậu mùa khỉ lớn nhất châu Âu, nhu cầu vaccine vượt xa nguồn cung.
“Giữa số lượng vaccine chúng tôi có trong tay và số người được lợi khi tiêm vaccine còn có khoảng cách”, Pep Coll - giám đốc y tế tại một trung tâm sức khỏe của Barcelona, nơi tổ chức tiêm chủng trong tuần qua - nói.
