Mọi diễn biến trên thị trường chứng khoán đều vận hành theo những quy luật nhất định. Nếu không hiểu rõ, nhà đầu tư dễ mất tiền vào túi của người khác.

“Thị trường không bao giờ sai, chỉ ý kiến của bạn về thị trường có thể sai”, Jesse Livermore - nhà đầu tư nổi danh phố Wall đầu thế kỷ XX - từng khẳng định các sự kiện trong thị trường luôn diễn ra đúng theo quy luật vận hành riêng. Bạn có đang hiểu sự vận hành của thị trường hay chỉ tập trung vào bảng điện, mua bán liên tục mỗi ngày một cách cảm tính và mong đợi vận may rằng giá cổ phiếu sẽ đi lên theo phỏng đoán của mình?

Khi giá cả của một loại hàng hóa (bất động sản, thực phẩm, xăng, sắt thép hay chứng khoán…) biến động, nhiều lý do được đưa ra để chẩn đoán nguyên nhân tác động đến sự thay đổi này. Một trong những nguyên nhân thường gặp là sự thay đổi của cung - cầu, có thể là nguồn cung tăng lên hoặc nhu cầu giảm đi. Suốt chiều dài lịch sử giao thương, nguyên lý cung - cầu là quy luật cơ bản nhưng ảnh hưởng sâu sắc đến giá cả hầu hết hàng hóa và dịch vụ trên thị trường.

Quy luật hay nguyên lý cung - cầu thể hiện sự điều chỉnh giữa lượng cung và lượng cầu trong thị trường để xác định mức giá cùng lượng giao dịch cân bằng. Theo quy luật này, giá cả hàng hóa lên xuống không chỉ do giá trị nội tại của chúng, mà dựa vào nhu cầu thị trường. Khi cầu lớn hơn cung, giá có xu hướng tăng, ngược lại, cầu nhỏ hơn cung thì giá có chiều hướng giảm.

Được xếp vào loại giao thương đặc biệt, thị trường chứng khoán cũng bị tác động mạnh mẽ bởi quy luật cung - cầu. Nguyên lý này ảnh hưởng mạnh đối với nhà đầu tư trong ngắn hạn bởi hội chứng FOMO (tâm lý sợ bỏ lỡ).

Nhiều nghiên cứu tâm lý chỉ ra rằng phần lớn nhà đầu tư có xu hướng mua bán theo cảm xúc hơn là phân tích các yếu tố để đi đến quyết định. Điều này làm cho quy luật cung - cầu trong thị trường chứng khoán khó dò đoán hơn, nhưng mặt khác lại trở thành trợ thủ đắc lực cho ai không bị chi phối bởi nó. Hiểu biết về quy luật cung - cầu sẽ giúp nhà đầu tư có những đánh giá khách quan hơn về diễn biến giá chứng khoán, hạn chế chạy theo đám đông.

Quy luật cung - cầu ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán khiến giá cổ phiếu niêm yết trên thị trường biến động mạnh. Quy luật này cũng là lăng kính thể hiện tâm lý nhà đầu tư qua sự thay đổi của giá các mã cổ phiếu mà đôi khi không liên quan nhiều đến định giá.

Ngoài những yếu tố khách quan như sự hào hứng của nhà đầu tư, thị trường chung tăng hoặc doanh nghiệp nằm trong nhóm ngành hưởng lợi, giá cổ phiếu cũng được thúc đẩy bởi các yếu tố nội tại của doanh nghiệp như lợi nhuận, doanh thu hay triển vọng phát triển trong tương lai…

Theo ông Hoàng Anh Tuấn - chuyên gia tư vấn đầu tư từ VNDIRECT, có 3 lý do chính khiến giá cổ phiếu thay đổi:

Một là, tác động của vĩ mô và các sự kiện bất ngờ: Giá cổ phiếu có thể trượt dốc nếu doanh nghiệp thuộc nhóm ngành kém hấp dẫn, kết quả kinh doanh thua lỗ hoặc nền kinh tế hứng chịu những sự kiện “thiên nga đen” bất ngờ (các sự kiện hiếm khi xảy ra và không thể dự đoán trước, gây ảnh hưởng nặng nề đến nền kinh tế). Lúc này, giá cổ phiếu thường lao dốc nhanh, nhà đầu tư bán tháo để bảo toàn nguồn vốn. Dù giá lên hay xuống, nguyên lý cung cầu luôn phản ánh tâm lý của nhà đầu tư một cách trực diện và chuẩn xác.

Hai là, tác động của doanh nghiệp: Cả doanh nghiệp và nhà đầu tư đều mong muốn giá cổ phiếu tăng. Tuy vậy, trong khi cầu cổ phiếu có thể thay đổi liên tục dựa trên các điều kiện kinh tế, nguồn cung cổ phiếu lại có xu hướng thay đổi khá chậm. Do đó, doanh nghiệp niêm yết trên sàn khó điều chỉnh lượng cung một cách nhanh chóng theo mong muốn của mình.

Các công ty có thể chủ động đẩy giá cổ phiếu bằng những thủ thuật như giảm nguồn cung cổ phiếu thông qua mua lại cổ phần (buybacks). Lúc này, số lượng cổ phiếu (cung) hiện hành trong thị trường giảm, trong khi cầu giữ nguyên dẫn đến giá cổ phiếu tăng. Một cách phổ biến khác mà các doanh nghiệp thường áp dụng là công bố kết quả kinh doanh tích cực và đẩy mạnh công tác truyền thông để xây dựng niềm tin với nhà đầu tư.

Ba là, thanh khoản của thị trường và dòng tiền nhà đầu tư mới: Dù quy luật vận hành luôn diễn ra trong thị trường chứng khoán, nguyên lý cung - cầu vẫn có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến xu hướng đầu tư và hút tiền từ những người không hiểu về nó.

Theo thống kê của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD), trong 5 tháng đầu năm nay, thị trường chứng khoán Việt Nam đón nhận gần 480.500 tài khoản chứng khoán của nhà đầu tư trong nước mở mới, vượt 20% số tài khoản mở mới của cả năm 2020 và gấp 2,5 lần tài khoản mở mới cả năm 2019. Tính đến cuối tháng 5, toàn thị trường có tới hơn 3,25 triệu tài khoản chứng khoán, phần lớn là các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ.

Dù rót nguồn thanh khoản dồi dào vào thị trường, binh đoàn “nhà đầu tư F0” này lại có vốn kiến thức tài chính hạn chế và dễ hoang mang bởi các màn điều chỉnh của thị trường. Nhà đầu tư mới chưa có nhiều kinh nghiệm dễ bị dẫn dắt bởi làn sóng cung - cầu của thị trường hoặc bị kéo theo những màn “lái giá” từ các “big boy”, “đội lái”… Quy luật cung - cầu có ảnh hưởng nhanh và mạnh đối với giá cổ phiếu trong ngắn hạn, biểu hiện qua sự dao động giá cả trong từng phiên giao dịch.

“Thị trường đầu tư luôn dao động như quả lắc giữa bi quan và lạc quan, giữa tham lam và sợ hãi, giữa vội vàng mua vào và hoảng loạn bán ra. Đây là tâm lý của các nhà đầu tư được phản ánh qua những hành động thực tế trong thị trường”, ông Howard Marks - tác giả cuốn sách Mastering the market cycle (tựa tiếng Việt: Phân tích thị trường chứng khoán) - khẳng định.

Có thể thấy, quy luật cung - cầu là con dao hai lưỡi. Nếu hiểu rõ, nhà đầu tư sẽ tránh được nhiều rủi ro khi tham gia thị trường chứng khoán. Trong đó, nguyên lý cung - cầu thường ảnh hưởng mạnh đến giá cả của mã chứng khoán trong ngắn hạn. Về trung và dài hạn, yếu tố quyết định sức mạnh giá cổ phiếu thường tuân theo quy luật giá trị. Do đó, nếu đã kỹ lưỡng lựa chọn đầu tư dài hạn vào một doanh nghiệp có tiềm lực tăng trưởng trong tương lai, nhà đầu tư không cần quan tâm quá nhiều đến những biến động ngắn hạn của thị trường.

"Bình tĩnh trước biến động và hiểu được giá trị dài hạn của doanh nghiệp giúp nhà đầu tư đứng vững trước các con sóng FOMO”, ông Hoàng Anh Tuấn - chuyên gia tư vấn đầu tư từ VNDirect - nhận định.

Ông Tuấn chia sẻ thêm nhà đầu tư cần phân biệt giữa hai khái niệm “giá cả” và “giá trị”. “Giá cả” là những gì bạn nhìn thấy, trong khi đó “giá trị” là những gì bạn thực sự nhận lại được trong dài hạn. Trong các siêu chu kỳ, sự điên cuồng của thị trường có thể đẩy giá cổ phiếu lên gấp nhiều lần so với giá trị thật.

“Hội chứng hoa tulip” trong lĩnh vực tài chính là khái niệm để chỉ những hàng hóa bị đầu cơ quá mức và thổi giá một cách khó hiểu để tạo ra bong bóng kinh tế. Hoa tulip, một sản phẩm nông nghiệp, khả năng bảo quản khó khăn nhưng có giá gấp 10 lần thu nhập năm của một lao động lành nghề. Điều này cũng diễn ra tương tự trong thời đại ngày nay, đặc biệt trong thị trường tài chính. Nếu ôm tâm lý lo sợ bỏ lỡ cơ hội, nhà đầu tư dễ bị cuốn theo làn sóng đầu cơ mà không suy xét đến giá trị thực của hàng hóa. Khi bong bóng sụp đổ, chính nhà đầu tư cá nhân là đối tượng chịu thiệt hại nặng nề nhất.

Nếu bạn là nhà đầu tư linh hoạt và muốn hiệu suất đầu tư cao hơn mức trung bình của thị trường, việc chỉ lựa chọn cổ phiếu dựa trên các giá trị nội tại doanh nghiệp là chưa đủ. Nói cách khác, ngoài định giá một doanh nghiệp dựa trên những giá trị cốt lõi, nhà đầu tư cần quan tâm đến chuyển động của thị trường để có thể lựa chọn thời điểm cũng như mức giá mua vào bán ra hợp lý.

“Hiện nay, nhiều công ty chứng khoán thường xuyên cập nhật các báo cáo phân tích và có đội ngũ chuyên gia chuyên nghiệp, giúp nhà đầu tư nhận diện giá trị của doanh nghiệp, lợi thế cạnh tranh, hoạt động quản trị. Bên cạnh đó, những yếu tố thiên về kỹ thuật như xu hướng và chuyển động của thị trường cũng được cập nhật”, ông Tuấn cho biết thêm.

Một cách hiệu quả khác để nhà đầu tư không bị cuốn theo quy luật cung - cầu là chủ động xác định “biên an toàn” của bản thân. Trong Ngày đòi nợ - cuốn sách gối đầu giường cho các nhà đầu tư nhập môn chứng khoán - tác giả Phil Town khuyến nghị nhà đầu tư nên tìm hiểu và mua chứng khoán khi giá thị trường thấp hơn 30-50% giá trị nội tại của chứng khoán đó.

Dựa vào P/E (tỷ số giá trên lợi nhuận) hay hệ số PEG (tốc độ tăng trưởng thu nhập từ cổ phiếu), nhà đầu tư có thể tìm ra những mã cổ phiếu từ các doanh nghiệp tiềm năng với mức giá hợp lý hoặc thậm chí là rẻ. Nhà đầu tư có thể tìm đọc báo cáo tài chính mà doanh nghiệp công bố hoặc các báo cáo phân tích doanh nghiệp từ các công ty chứng khoán như VNDIRECT phát hành để xác định giá cả phù hợp, từ đó xem xét thời điểm thích hợp để mua vào và bán ra.