Cách bề mặt nước 600-800 m (gọi là vùng hoàng hôn hoặc vùng trung sinh), những con cá với cái đầu trong suốt bao bọc đôi mắt hướng lên trên như những quả cầu ngọc lục bảo đầy mê hoặc. Đó là những thấu kính hình cầu khổng lồ nằm trên một cặp ống mắt dài màu bạc. Chúng là những con cá mắt trống (Macropinna microstoma).
 |
| Cá mắt trống có đôi mắt nhạy cảm với ánh sáng, có thể xoay trong một mái vòm che chắn trong suốt. Hai đốm trên miệng tương tự lỗ mũi của con người. Ảnh: Viện Nghiên cứu Thủy sinh Vịnh Monterey. |
Sắc xanh lá cây (thực ra xuất phát từ một sắc tố màu vàng) hoạt động như một loại kính râm, giúp chúng theo dõi con mồi của mình.
Dưới đại dương không có nơi nào để ẩn náu, nhiều loài động vật sống ở đây có bụng phát sáng để ngụy trang đối quang và tự bảo vệ. Bởi những con mồi phát quang sinh học rất khó phát hiện khi ánh xanh mờ ảo của mặt trời hắt xuống. Nhưng cá mắt trống tinh nhanh hơn một bước.
Bruce Robison, nhà sinh vật học biển sâu tại Viện Nghiên cứu Thủy sinh Vịnh Monterey ở California, cho biết sắc tố mắt của cá mắt trống cho phép chúng phân biệt giữa ánh sáng mặt trời và phát quang sinh học. Nó giúp loài này có thể nhìn rõ những con vật đang cố gắng lẩn xóa bóng của chúng trong làn nước.
Đôi mắt hình ống của cá mắt trống rất nhạy cảm và hấp thụ nhiều ánh sáng nên thuận lợi trong vùng tối như mực của vùng biển.
Sau nhiều năm quan sát những con cá chết và bị mắc lưới, đội ngũ của ông Bruce đã hiểu hơn về loài các này, thông qua một loại camera chuyên dụng được điều khiển từ xa.
"Đột nhiên có một bóng đèn sáng lên và tôi bỗng hiểu ra vấn đề. Chúng có thể xoay mắt", ông nói. Điều này nghĩa là cá mắt trống có thể theo dõi con mồi trôi xuống dưới nước cho đến khi nó ở ngay trước miệng chúng.
Quan sát một con cá mắt trống bơi dưới biển sâu, ông Bruce còn phát hiện một thứ mà các nhà khoa học khác trước đây đã bỏ qua.
Ông nói: "Chúng có một mái vòm che chắn mắt giống như phần đầu của máy bay phản lực", khi chỉ vào phần trong suốt trên lưng chúng, phần đã bị xé ra khỏi các mẫu vật mà ông đã mang khỏi biển.
Phần mái che này giúp bảo vệ mắt của cá mắt trống khi chúng cướp thức ăn từ xúc tu châm chích của siphonophore - các sinh vật trong suốt, có những sợi thân dài nguy hiểm trôi trong vùng nước sâu.
Người ta đã tìm thấy trong dạ dày của cá mắt trống có hỗn hợp thức ăn, bao gồm xúc tu của siphonophore, các động vật giáp xác nhỏ là thức ăn của siphonophore như bộ chân kiếm.
Chiến thuật săn mồi của cá mắt trống là bơi tới chỗ các siphonophore, và rỉa những con mồi nhỏ bị mắc kẹt trong các xúc tu của siphonophore, sử dụng tấm khiên trong suốt để bảo vệ đôi mắt xanh ngọc tránh bị đốt.
Tuy nhiên, việc tìm thấy cá mắt trống trong tự nhiên không phải điều dễ dàng.
Trong sự nghiệp 30 năm của mình, ông Bruce mới chỉ thấy loài cá dài 15 cm này còn sống khoảng 8 lần. "Chúng tôi dành rất nhiều thời gian để khám phá dưới biển, vì vậy tôi có thể tự tin nói rằng chúng khá hiếm", ông nói.
