Phản ứng trái chiều về kế hoạch 'mở cửa' xuất bản học thuật của EU

Theo trang Nature, Hội đồng bộ trưởng của Liên minh châu Âu (EU) đã kêu gọi khối này thực hiện mô hình xuất bản học thuật “không cần trả tiền” - theo đó, một trong hai phía, độc giả hoặc tác giả sẽ không phải trả chi phí.

Các khuyến nghị này, nằm trong bộ nguyên tắc về xuất bản học thuật được hội đồng bộ trưởng EU thông qua vào ngày 23/5, không ràng buộc về mặt pháp lý và đã được một số thành viên của cộng đồng học thuật hoan nghênh. Tuy nhiên, đại diện của các nhà xuất bản nói rằng đề xuất này là không thực tế và hội đồng đã không vạch ra các chi tiết quan trọng, bao gồm cả cách thức tài trợ cho một mô hình như vậy.

Phản ứng trái chiều với khuyến nghị của EU

Nhiều tổ chức, trong đó có Liên đoàn Nghiên cứu Đức (DFG) đã hoan nghênh động thái mới. Trong một tuyên bố, DFG nói rằng họ ủng hộ “các khuyến nghị mang tính bước ngoặt này” và “trong mọi trường hợp, không nên để tình trạng của các nguồn tài chính ảnh hướng đến giáo dục học thuật”.

Vinciane Gaillard, phó giám đốc nghiên cứu và đổi mới tại Hiệp hội Đại học châu Âu (EUA) ở Brussels, đại diện cho hơn 850 tổ chức, cho biết những tuyên bố như vậy cho thấy “sự ủng hộ chính trị mạnh mẽ” đối với xuất bản truy cập mở trong thế giới học thuật.

Độc giả và các tác giả sẽ được hưởng lợi với kế hoạch mở cửa xuất bản học thuật. Ảnh: UCL.

Tuy nhiên, đại diện của ngành xuất bản cũng nói rằng các khuyến nghị của hội đồng vẫn chưa xem xét nhiều thành tố liên quan.

Caroline Sutton, Giám đốc điều hành của STM, một tổ chức thành viên của ngành xuất bản học thuật có trụ sở tại The Hague, Hà Lan, cho biết các kết luận đáng lo ngại vì chúng ủng hộ động thái xóa bỏ một ngành công nghiệp và đề xuất xây dựng một hệ thống xuất bản mới nhưng không làm rõ cách chi trả sẽ được thực thi thế nào.

Bà Caroline nhấn mạnh: “Một trong những mục tiêu chính sách đã nêu là giảm chi phí nhưng “không có phân tích kinh tế phù hợp nào được thực hiện. Văn bản được trình bày như thể miễn phí”.

STM cũng lo ngại rằng động thái này sẽ loại bỏ các công ty xuất bản độc lập của châu Âu. Họ cũng cảnh báo rằng số lượng quỹ công mà các quốc gia thành viên hoặc các tổ chức cần để xây dựng các kho tài liệu nghiên cứu học thuật rất khó định lượng.

Rob Johnson, một nhà tư vấn xuất bản tại Research Consulting ở Loughborough, Vương quốc Anh, cũng đồng tình với STM khi cho rằng văn bản còn thiếu rõ ràng về các cách thức triển khai mô hình xuất bản học thuật không cần trả tiền trong thực tế. Ông Johnson nói: “Mọi người đều thừa nhận rằng chúng ta cần giải quyết vấn đề phí xử lý bài báo học thuật APC. Câu hỏi đặt ra là: Điều đó được thực hiện như thế nào?”.

Tập trung vào tính liêm chính và toàn vẹn trong xuất bản học thuật

Các kết luận của EU cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của tính toàn vẹn nghiên cứu trong các ấn phẩm và khuyến nghị các quốc gia thành viên nỗ lực giải quyết vấn đề các tạp chí và nhà máy giấy “công nghiệp” - các công ty hoặc cá nhân viết, xuất bản các tác phẩm khoa học theo đơn đặt hàng.

Ông Johnson nói rằng việc nhấn mạnh vào tính toàn vẹn là rất quan trọng. Khi ngày càng nhiều nhà xuất bản đưa ra các khoản phí xử lý đối với các bài báo cho phép độc giả truy cập tự do thì “nảy sinh ra một vấn đề là những nhà xuất bản này sẽ muốn xuất bản ngày càng nhiều hơn (để mang lại nhiều doanh thu hơn), còn chất lượng và sự kiểm tra thì không nhất thiết phải có”, ông nói.

“Còn rất nhiều vấn đề về tính liêm chính và sự tin tưởng vào giá trị học thuật. Tôi nghĩ điều quan trọng là phải thấy rằng những điều này luôn song hành với nhau”, ông Johnson cho hay.

Quá trình tạo ra thay đổi trong đời thực từ các văn bản chính sách của EU còn chưa rõ ràng. Ông Johnson đánh giá: “Các văn bản của EU sẽ giúp thay đổi trọng tâm và điểm nhấn của vấn đề. Và từ từ một số thứ sẽ bắt đầu thay đổi”.

Ông nhớ lại các sự kiện dẫn đến việc triển khai Sáng kiến Plan S năm 2018. Theo đó, nghiên cứu được các quốc gia châu Âu tài trợ sẽ được công bố truy cập mở. Kế hoạch này được thực hiện theo một kết luận từ năm 2016 từ Hội đồng EU, vốn kêu gọi chuyển sang truy cập mở ngay lập tức.

Plan S sau đó đã thúc đẩy sự thay đổi hướng tới truy cập mở trong ngành công nghiệp xuất bản, nhưng nó cũng cần có thời gian. Ông Johnson nói: “Bạn đang nhìn vào khoảng thời gian khoảng 5 năm để các kết luận của hội đồng bắt đầu có tác động quan trọng”.