Bọ cạp xanh Cuba. Nguồn: jppres.

Ảnh hưởng của nọc bọ cạp xanh Cuba trên tế bào ung thư

Bọ cạp xanh Cuba (tên khoa học Rhopalurus Junceus) là một loài sinh vật đặc hữu trong 36 loại bọ cạp khác nhau được tìm thấy trên các đảo Cuba, Cộng hòa Dominica và một phần Trung Mỹ. Nó được gọi là “bọ cạp xanh” do tông màu xanh đặc biệt ở đuôi. Ngoài ra, nó còn được gọi là “bọ cạp đỏ” vì nó có thân màu đỏ sẫm. Bọ cạp và nọc độc bọ cạp được sử dụng như một phương pháp y học cổ truyền cách đây hàng nghìn năm ở nhiều nước như Trung Quốc, Ấn Độ và các nước châu Mỹ.

Trong y học cổ truyền Việt Nam, bọ cạp nếu được dùng nguyên con được gọi là toàn yết, chỉ dùng đuôi được gọi là yết vĩ. Bọ cạp có thể được ngâm trong cồn dùng làm thuốc chữa đau cơ, xương rất hiệu quả, cũng có thể sắc thuốc để trị bệnh kinh giật, co quắp, méo miệng, bán thân bất toại, uốn ván...

Nọc độc bọ cạp xanh Cuba là một dịch chiết tự nhiên được cho rằng có thể chống ung thư và không gây độc tính trên người. Đã có nhiều sản phẩm từ nọc độc bọ cạp xanh Cuba trên thị trường như các sản phẩm Vidatox được quảng cáo có tác dụng điều trị ung thư cũng như giảm đau, giảm viêm, tăng sức đề kháng cho bệnh nhân ung thư. Vậy vai trò của nọc độc bọ cạp xanh Cuba đối với bệnh nhân ung thư là gì?

Tuy nọc độc bọ cạp xanh đã được phát triển thành thuốc tại Cuba, song các nghiên cứu về thành phần có hoạt tính, tác dụng dược lý của loại nguyên liệu này rất hiếm được tìm thấy trên các tạp chí khoa học.

Theo cuốn sách Venoms to Drugs: Venom as a Source for the Development of Human Therapeutics (tạm dịch: Nọc độc để làm thuốc: Nguồn phát triển các phương pháp trị liệu ở người) của nhà xuất bản Hội hóa học Hoàng gia Anh, cho đến năm 2015, chưa có thông tin nào về cơ chế kháng ung thư cũng như các thành phần trong nọc độc bọ cạp xanh Cuba kháng ung thư được công bố khoa học.

Tìm kiếm nâng cao các dữ liệu về nọc độc bọ cạp xanh Cuba ảnh hưởng đến tế bào ung thư trên các công cụ tìm kiếm bài báo khoa học uy tín bao gồm Pubmed hay Google Scholar trong những thập niên gần đây cho thấy các nghiên cứu còn rất hạn chế, đặc biệt là chưa có nghiên cứu nào trên lâm sàng.

Một vài nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy nọc độc bọ cạp xanh Cuba có độc tính đối với một số dòng tế bào ung thư khác nhau như bao gồm dòng tế bào ung thư phổi (A549, NCI-H292), dòng tế bào ung thư vú (MDA MB-213, MDA-MB-468) và dòng tế bào ung thư cổ tử cung (Hela).

Năm 2017, Catia Giovannini và cộng sự, một nhóm nhà khoa học nghiên cứu độc lập người Ý, đã tiến hành nghiên cứu đánh giá tác dụng của nọc độc bọ cạp xanh Cuba (Vidatox 30CH) trên mô hình chuột bị ung thư tế bào gan. Kết quả cho thấy Vidatox không có tác dụng ngăn sự phát triển tế bào ung thư mà còn làm khối u gan tiến triển và xâm lấn hơn. Vì vậy, cần cân nhắc tránh sử dụng sản phẩm Vidatox trên bệnh nhân ung thư tế bào gan.

Chế phẩm từ nọc độc bọ cạp xanh Cuba

Hiện nay, nọc độc bọ cạp xanh Cuba đã chiết xuất và được hãng Dược phẩm Labiofam của Cuba chính thức cho ra mắt thị trường với tên gọi Vidatox CH30 vào tháng 3/2011, được Cục Dược Cuba (CECMED) phê duyệt là thuốc có tác dụng điều trị triệu chứng trên bệnh nhân ung thư và giảm đau”.

Tuy nhiên, kết quả tìm kiếm trên các trang web chính thức của hai cơ quan là Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cũng như Cơ quan Quản lý Dược phẩm châu Âu (European Medicines Agency - EMA) đều chưa phê duyệt Vidatox là thuốc, mà Vidatox chỉ được lưu hành dưới dạng thực phẩm bổ sung hay thực phẩm chức năng tại các nước như Mỹ, châu Âu, Trung Quốc, Ấn Độ hay một số nước châu Phi, châu Á khác.

Tại Việt Nam, sản phẩm này được đăng ký dưới dạng thực phẩm chức năng với tên gọi Vidatox Plus. Theo Giấy phép số 5869-2016/ ATTP/Bộ Y tế, Vidatox Plus là chế phẩm sinh học với 33% dung dịch cồn chứa nọc bọ cạp xanh Cuba, được quảng cáo có công dụng giảm đau, tăng sức đề kháng, ngăn ngừa và hỗ trợ điều trị ung thư.

Theo nhiều nguồn thông tin không chính thống và quảng cáo trên Internet, Vidatox đã được thử nghiệm trên hơn 10.000 bệnh nhân ung thư và kết quả cho thấy Vidatox cải thiện đáng kể chất lượng sống cũng như làm ngăn chặn sự tiến triển của khối u cho bệnh nhân ung thư.

Thêm vào đó, theo ông Fabio de J.Linares Pazos, Giám đốc Phòng sản xuất của công ty Labiofam, Vidatox đã được chứng minh có hiệu quả kéo dài thời gian sống toàn bộ cho 96% bệnh nhân trên 174 bệnh nhân ung thư tham gia nghiên cứu. Bệnh nhân được nhỏ dưới lưỡi 5 giọt Vidatox cách mỗi 12 giờ trong thời gian nghiên cứu từ ngày 3/12/2007 đến ngày 2/2/2010.

Các nghiên cứu này chỉ truyền miệng, đăng tải trên các trang web không chính thống, vẫn chưa được công bố trên bất cứ tập san khoa học quốc tế nào, chưa có nhóm nghiên cứu độc lập nào khác xác minh, do đó rất khó đánh giá giá trị khoa học của nghiên cứu này và kết quả nghiên cứu có thể chỉ thu được từ việc phỏng vấn bệnh nhân.

Nọc độc bọ cạp xanh Cuba mới chỉ được Cục Dược Cuba phê duyệt là thuốc hỗ trợ điều trị triệu chứng, không có tác dụng chữa khỏi ung thư và hiện tại vẫn chưa được FDA hay EMA (cơ quan bảo chứng uy tín nhất cho dược phẩm) phê duyệt là thuốc. Đặc biệt, cần thận trọng khi sử dụng Vidatox cho bệnh nhân ung thư gan.