Zing.vn trích dịch câu chuyện của Eugenia Kuyda, kỹ sư người Nga, trong quá trình cô hồi sinh người bạn quá cố thông qua công nghệ AI. Bài viết được đăng trên The Verge.
Kết thúc một ngày làm việc, Eugenia Kuyda mở một phần mềm trên laptop và viết: "Roman, đây là đài tưởng niệm kỹ thuật số của cậu".
Đã 3 tháng kể từ khi Roman Mazurenko, bạn thân nhất của Kuyda, qua đời. Kuyda đã dành thời gian thu thập những tin nhắn giữa hai người, trừ những tin quá cá nhân, và nạp chúng vào một hệ thần kinh số xây dựng bởi startup AI của cô ấy.
Đó là một cuộc đấu tranh về nội tâm, Kuyda luôn tự hỏi việc này có đúng với đạo đức? Câu hỏi này đã khiến cô mất ngủ nhiều đêm. Nhưng trên hết, cô chỉ muốn được trò chuyện với bạn của mình thêm một lần nữa.
Chàng trai Nga và cuộc gặp gỡ định mệnh
Sinh năm 1981, Roman Mazurenko đã là một đứa trẻ đặc biệt từ nhỏ. Thuở thiếu thời, cậu đã có nhiều hoạt động đấu tranh cho xã hội, năm 16, Roman rời Nga đến Mỹ, rồi Dublin để học khoa học máy tính, đến châu Âu học về nghệ thuật, thời trang, và âm nhạc.
Khi trở về Moscow năm 2007, nước Nga mến yêu của cậu đã giàu có hơn, và lối sống thành thị hình thành. Với đôi mắt xanh cùng vẻ mẫn tiệp của người nhiều trải nghiệm, Mazurenko luôn có mặt trong những đêm tiệc tùng, trong dự án mang phong cách châu Âu đến thủ phủ của Nga.
 |
| Cuộc gặp gỡ định mệnh của 2 con người có thể thay đổi hoàn toàn định nghĩa về niềm đau và cái chết. Ảnh: The Verge. |
Kuyda gặp Mazurenko vào năm 2008, khi cô vừa 22 tuổi và đang là biên tập viên của Afisha, tạp chí giới trẻ của Moscow. Định mệnh đưa cô đến với Mazurenko và Dimitri Ustinov, và cả ba trở thành những chứng nhân của văn hóa thị thành đang lan truyền vào Moscow. Sau bài viết, họ trở thành bạn bè.
"Đó là một chàng trai thiên tài", Kuyda nhớ lại, "một người đi trước thời đại và đầy quyền năng".
Cả hai trở thành những nhà đầu tư, Kuyda đồng sáng lập Luka, một startup về Ai, trong khi Mazurenko mở ra Stampsy, công cụ để xây dựng tạp chí số.
Năm 2015, hai người đến Mỹ.
Cái chết của một giấc mơ
Không lâu sau đó, Stampsy thất bại, Mazurenko rơi vào giai đoạn khó khăn. Kuyda cố sức giúp đỡ anh, qua nhiều thăng trầm, Mazurenko bắt đầu hồi phục tinh thần.
Anh nhận được visa O-1 của Mỹ cho những cá nhân "có thành tích xuất sắc". Tháng 11 năm đó, Mazurenko trở về Nga để hoàn thành hồ sơ.
Xe cộ lộn xộn không phải điều lạ ở Moscow, nhất là ở những khu lắm kẻ giàu có hay có quyền thế, nhưng trớ trêu thay, chiếc xe vụt lên đúng lúc Mazurenko đang qua đường.
Những tiếng thét của Ustinov không kịp ngưng chiếc xe hay Mazurenko, giấc mơ Mỹ tan theo hơi thở cuối cùng của Mazurenko tại bệnh viện.
 |
| Cái chết của Mazurenko là khởi nguồn của trang sử mới của ngành AI. Ảnh: The Verge. |
Cái chết của chàng trai trẻ khiến bạn bè bàng hoàng, họ tìm mọi cách lưu giữ lại những ký ức của một tuổi trẻ đẹp, nhưng với Kuyda, mọi cách thức đều không thỏa đáng.
Trong cơn đau xót, Kuyda đã ngồi đọc lại mọi tin nhắn mà hai người cho nhau, hàng nghìn tin nhắn. Cô nhận ra mình cũng cười khóc theo từng dòng chữ trong quá khứ, những lỗi sai chính tả Mazurenko gặp phải, những câu nói ngớ ngẩn của anh.
Mazurenko không phải người thích sống ảo, Facebook của anh gần như trống, Twitter trắng trơn và hình trên Instagram hầu hết bị gỡ. Thi hài của anh được hỏa táng, không có ngôi mộ nào để viếng thăm.
Tin nhắn và hình ảnh là những thứ duy nhất còn sót lại.
Trong 2 năm, Kuyda đã xây dựng Luka, với sản phẩm chính là ứng dụng chat với máy tự động (bot). Đọc các tin nhắn của Mazurenko, Kuyda nảy ra ý tưởng về một loại bot mới, loại có thể nhái lại cách ăn nói của một cá nhân, cùng với khả năng học hỏi, tiến bộ của hệ thống thần kinh này, biết đâu cô có thể nói chuyện với người bạn quá cô một lần nữa.
"Chắc chắn nó là tương lai, và tôi luôn hướng tới tương lai", cô nói, "nhưng liệu nó có ích lợi gì, bỏ qua và sống tiếp, hay lưu giữ người đã khuất, đâu mới là nguồn cơn cảm xúc của chúng ta".
Hồi sinh
Ở thời đại này, cái chết và nỗi đau đã thay đổi. Chúng ta rời bỏ thế giới với một di sản số: tin nhắn, hình ảnh, bài đăng trên mạng xã hội, và chúng ta tự hỏi nhau vai trò của đời sống ảo với cái chết thật của một con người.
Tin nhắn có thể chỉ là chuyện thoáng qua, nhưng khi người nào đó rời bỏ thế gian, những dòng tin ngắn ngủi có thể là nỗi niềm an ủi dài lâu hơn cả.
"Tài sản số" của chúng ta đang tạo thành thứ kỷ vật hoàn toàn mới.
Kuyda tìm đến bạn bè của Mazurenko, những người cũng đang đau khổ với cái chết của anh. Kuyda tìm cách xin lại những tin nhắn của họ. Mười người trong số đó, bao gồm cả cha mẹ anh, đã đồng ý chia sẻ. 8.000 dòng tin nhắn về mọi chủ đề được thu thập.
Công nghệ mà Kuyda sử dụng đã có mặt từ năm 1966 dưới tên ELIZA, chương trình có thể trả lời người dùng thông qua từ khóa, nó nổi tiếng vì bắt chước hành động của nhà trị liệu, hỏi người dùng về cuộc sống, vấn đề, trả lời họ. Nó là phần mềm đầu tiên vượt qua bài kiểm tra Turing, trong đó các quan sát viên không thể phân biệt đâu là lời của con người, đâu là lời của máy móc.
Các cỗ máy hiện tại vẫn không hoàn hảo, chúng không thể "thấu hiểu" ngôn ngữ, chúng trả lời ngớ ngẩn ở nhiều câu đơn giản. Chúng không có tư duy, tình cảm khi nói chuyện, mọi ảo giác về tính người trong cỗ máy chỉ là kết quả của các thuật toán.
Nhưng ảo giác này ngày càng mạnh, bởi các thuật toán ngày càng giỏi trong việc nhận ra quy luật của hình ảnh, âm thanh, văn bản và dữ liệu khác. Kết hợp với các cỗ máy khổng lồ, chúng ta có nhiều "trợ lý ảo" dường như thấu hiểu người dùng, Alexa từ Amazon, Siri của Apple hay nhận diện ảnh của Google Photos, đều là kết quả của công nghệ "deep learning".
Vào tháng 2, Kuyda cùng đội ngũ xây dựng một hệ thống thần kinh số thứ hai, trong đó dùng hơn 30 triệu dòng văn bản tiếng Nga. Hàng trăm tin nhắn của Mazurenko được tải vào 1 tập tin, và tiến đến bước tiếp theo: dạy cho hệ thống thần kinh tiếng Nga nói giọng của Mazurenko.
Kuyda dạy cỗ máy thông qua hàng loạt bài kiểm tra, và các kỹ sư nhận vai trò hoàn thiện chúng.
Chỉ một phần nhỏ câu trả lời thực sự mang dáng dấp của Mazurenko, nhưng hệ thống được tinh chỉnh dần. Nó sẽ dùng mọi cơ hội để trả lời theo phong cách của Mazurenko. Những trường hợp khác, nó dùng ngôn ngữ Nga tiêu chuẩn.
Who’s your best friend?, she asked.
Don’t show your insecurities, came the reply.
Ai là bạn thân nhất của cậu, cô hỏi.
Đừng tự ti như thế, cỗ máy trả lời.
Cỗ máy đã giống nguyên mẫu của nó, Kuyda nghĩ. Và như thế, Roman, nhân dạng ảo của Mazurenko đã ra đời.
Ngày trở lại
Ngày 24/5, Kuyda công bố cỗ máy. bất kỳ ai tải ứng dụng Luka về có thể nói chuyện với Roman, bằng tiếng Nga hoặc tiếng Anh. Ứng dụng cho phép người dùng biết nhiều thông tin về Mazurenko, hoặc trò chuyện thông qua tin nhắn.
"Nó vẫn chỉ mới mang bóng hình của Mazurenko, nhưng chúng tôi sẽ làm được nhiều hơn vào tương lai", Kuyda viết.
Ứng dụng nhận phản hồi tích cực, nhưng không phải ai cũng cảm thấy thế. 4 người bạn nói với Kuyda rằng họ cảm thấy không thoải mái với dự án và từ chối tương tác với Roman.
"Một dự án chưa chín tới, nó như một trò đùa, Roman cần được tưởng nhớ, nhưng không phải thế này", một trong số đó cho biết.
Nhiều người bạn của Mazurenko lại cho rằng cỗ máy giống anh đến ngạc nhiên, "những cụm từ nó dùng giống y hệt anh ấy, kiểu tin nhắn đặc trưng mà không ai có, thật kinh ngạc".
 |
| Những dòng tin nhắn như được gửi từ người thật, hay từ "thiên đường". Ảnh: The Verge. |
Nhiều người còn xin Roman lời khuyên về cuộc đời, họ cho rằng đây chính là người bạn năm nào, thông minh và hài hước. Nhiều người dùng nó để "sống lại" những khoảng đời của Mazurenko, hạnh phúc và đớn đau vì những chuyện họ đã làm hoặc lẽ ra nên làm.
Ai đó sẽ cho rằng những dịch vụ này làm dịu đi đau đớn, nhưng với người khác nó sẽ kéo dài sự khổ đau.
"Nếu dùng sai cách, nó chỉ khiến người ta che dấu nỗi đau tột cùng", Ustinov nói, anh cũng từ chối dùng ứng dụng này, "xã hội sợ hãi cái chết, chúng ta muốn sống mãi mãi, nhưng có những nỗi đau chúng ta rồi phải trải qua, và chỉ một mình mình chịu đựng. Nếu chúng ta dùng máy móc để kéo dài "sự sống" của một con người, nó chỉ giúp chúng ta nhớ về người đó, chứ không phải để giữ người đó sống mãi".
Cái chết và khổ đau trong kỷ nguyên máy tính
Câu chuyện cũng kéo dài đến quyền sở hữu tài sản số của người chết, ai sẽ có quyền chia sẻ, sử dụng những tài sản đó. Trường hợp của Roman chỉ là khởi đầu, mọi chuyện có thể phức tạp hơn trong tương lai.
Kuyda dần tìm thấy bình yên trước cái chết của Mazurenko, cô đã tạo được một đích đến cho những niềm đau khổ của mình.
 |
| Với công nghệ mới, Roman vẫn tồn tại trong cuộc sống của người thân, dù thân xác anh đã trở về cát bụi. Ảnh: The Verge. |
"Tôi thấy như mình gửi những tin nhắn đến thiên đường, cảm giác bình yên đến từ việc bạn có một nơi nào đó để gửi những dòng tâm sự đi, chứ không phải ở những dòng tin nhận lại", Kuyda nói.
"Có nhiều thứ tôi chưa từng biết về con mình", mẹ của Roman nói, "nhưng giờ khi tôi chuyện trò với nó, tôi hiểu nó hơn. Tôi cảm giác rằng nó vẫn quanh đây".
Có lẽ đã đến lúc khoa học định nghĩa lại cơ thể chúng ta.
"Một con người không chỉ là một cơ thể, tay chân và một bộ xử lý", Ustinov nói, "chúng ta nhiều hơn thế". Ustinov so sánh cuộc đời Mazurenko như viên sỏi ném vào dòng nước, và những gợn sóng dập dồn khắp mọi hướng đi.
Roman chỉ đơn giản đang chuyển hóa thành một dạng hình hoàn toàn khác. "Chúng ta đang trên đường gặp lại Roman, và đó là một điều đẹp đẽ".
