Những 'bẫy' thường gặp trên thị trường chứng khoán

Trong quý III, thị trường chứng khoán đi ngang bởi những tác động trái chiều. Bức tranh kinh tế vĩ mô khá ảm đảm do ảnh hưởng tiêu cực của làn sóng dịch bênh lần thứ 4, bên cạnh đó là những mảng sáng tối đan xen của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường.

Trong bối cảnh như vậy, có người sợ hãi, nhưng cũng có người nhận thấy tiềm năng lội ngược dòng của những cổ phiếu còn tiếp tục tăng trưởng và hưởng lợi trong quá trình kinh tế hồi phục. Trở lại bong bóng tài chính toàn cầu giai đoạn 1990-2000, nhà đầu tư đổ xô theo cơn sốt làm giàu nhanh chóng khi cảm nhận những “tín hiệu”. Tuy vậy, lịch sử cho thấy lượng người thành công “cưỡi sóng” không nhiều, trong khi số đông khác có được bài học kinh nghiệm đầu tiên về sự đổi chiều bất chợt của thị trường tài chính.

4 chiếc “bẫy” thường gặp trong thị trường chứng khoán

Theo ông Nguyễn Văn Linh – chuyên gia tư vấn đầu tư tại VNDIRECT, lịch sử giao dịch của thị trường tài chính đã ghi nhận nhiều chiếc bẫy khiến nhà đầu tư lao đao. Trong đó, phản ứng chậm với thị trường là một trong những “chiếc bẫy” làm nhiều người mất tiền.

Việc thị trường điều chỉnh mạnh sau quá trình dài tăng giá cao khiến nhiều nhà đầu tư mới bỡ ngỡ, không kịp phản ứng. Với khối lượng cổ phiếu bị bán tháo ở mức sàn trong những phiên giao dịch như vậy khiến nhiều nhà đầu tư thua lỗ. Trường hợp này dù VNDIRECT không mới, nhưng luôn khiến những thế hệ nhà đầu tư mới hoặc những người có trí nhớ thị trường ngắn (khả năng ghi nhớ các sự kiện từng xảy ra trên thị trường chứng khoán) dễ bị lọt bẫy.

Thị trường chứng khoán tồn tại nhiều chiếc bẫy tài chính nguy hiểm đối với nhà đầu tư ít kinh nghiệm. Ảnh: Minh Thuận.

Ngoài ra, tâm lý xem nhẹ, đánh giá thấp yếu tố rủi ro, chạy theo đà tăng của thị trường dễ dẫn nhà đầu tư vào vòng xoáy luôn chạy sau sóng hoặc “mua đỉnh, bán đáy”.

Ngoài nguyên nhân chủ quan, yếu tố khách quan như kết quả kinh doanh ảo cũng khiến nhà đầu tư sập bẫy. Nhiều người tin tưởng những công ty “trong mơ” với tỷ lệ ROE tốt, triển vọng kinh doanh sáng sủa qua báo cáo kinh doanh, sự hứa hẹn của ban lãnh đạo nhưng ngỡ ngàng khi giá cổ phiếu bất ngờ sụt giảm mà không hiểu lý do.

Nguyên nhân của vấn đề này có thể kể đến việc công ty cố tình loại bỏ một số khoản chi phí lớn nhằm làm đẹp báo cáo tài chính, hay thay đổi cách hạch toán, kế toán mà nhà đầu tư không có kinh nghiệm khó có thể nắm bắt. Tình trạng “hai sổ” cũng khiến nhà đầu tư khó lòng xác định được tình hình thực tế của công ty, đơn cử như việc một công ty nộp báo cáo tài chính cho các ngân hàng hoặc cơ quan thuế khác so với báo cáo gửi cho các cổ đông.

“Nhà đầu tư mới rất khó kiểm chứng độ chính xác của những báo cáo kinh doanh tự công bố của doanh nghiệp nếu không có nhiều kinh nghiệm hoặc kiến thức trong lĩnh vực tài chính”, ông Linh nhận xét.

Kết quả kinh doanh ảo của nhiều doanh nghiệp khiến nhà đầu tư khó xác định giá trị thật sự của cổ phiếu.

Bên cạnh đó, các mã cổ phiếu vốn hóa nhỏ (penny) cũng là con dao hai lưỡi mà những nhà đầu tư mới khó kiểm soát. Thu hút bởi giá rẻ và số lượng dồi dào, tuy vậy, khuyết điểm của những cổ phiếu thuộc công ty quy mô nhỏ là mức vốn hóa thấp, mức độ minh bạch thông tin không cao. Ông Linh nhận xét: “Khác với blue chip, penny có thị giá khá rẻ và dễ mua. Điều này đánh trúng tâm lý bỏ vốn thấp nhưng mua được số lượng lớn cổ phiếu và kỳ vọng thu lợi nhuận cao của nhiều nhà đầu tư. Tuy nhiên, cổ phiếu penny thường biến động khá mạnh, thậm chí dư mua trần liên tiếp hàng chục phiên sau đó bị bán sàn mà không có thanh khoản. Do đó rủi ro khi tham gia đầu tư những mã penny thường rất lớn, đặc biệt với những nhà đầu tư mới tham gia thị trường.

Làm gì để tránh mắc các bẫy đầu tư?

Bên cạnh khả năng sinh lợi lớn, không thể phủ nhận chứng khoán là một thị trường tiềm ẩn nhiều rủi ro. Ở đó, không phải nhà đầu tư nào cũng có một cái đầu lạnh để tỉnh táo, kinh nghiệm để nhận biết các bẫy khi giao dịch.

Ông Linh khuyến nghị điều đầu tiên nhà đầu tư cần làm là giữ sự bình tĩnh trước các biến động của thị trường và rèn luyện khả năng đưa ra quyết định một cách lý trí. Tâm lý sợ bỏ lỡ (FOMO) rất phổ biến trong thị trường chứng khoán, nhưng nó cũng là nguyên nhân khiến hàng loạt nhà đầu tư điên cuồng chạy theo đà tăng giá của thị trường.

Kiềm chế tâm lý sợ bỏ lỡ giúp nhà đầu tư không chạy theo đám đông một cách mất kiểm soát. Ảnh: Việt Linh.

Ngoài ra, nhà đầu tư mới có thể hạn chế mắc bẫy bằng cách trau dồi kiến thức và khả năng quan sát thị trường của mình. Kỹ năng đánh giá báo cáo kinh doanh và nhận biết doanh nghiệp lỗ hay lãi, lỗ do nguyên nhân gì, lỗ tạm thời do mở rộng kinh doanh, do các chi phí bất thường phát sinh hay lỗ kéo dài do tình hình kinh doanh yếu kém… là những kiến thức mà nhà đầu tư cần trang bị cho mình trước khi tin tưởng vào những con số trên giấy tờ.

Đối với những nhà đầu tư chưa có nhiều kinh nghiệm, các tổ chức tài chính và công ty chứng khoán uy tín trên thị trường như VNDIRECT thường xuyên cung cấp các báo cáo phân tích hoặc dịch vụ tư vấn để nhà đầu tư hiểu rõ hơn trước khi ra quyết định đầu tư.

Ngoài ra, chuyên gia từ VNDIRECT cũng khuyến cáo các nhà đầu tư mới hãy cẩn trọng với đòn bẩy tài chính (margin). Ông giải thích: “Khi giá cổ phiếu giảm, nhiều nhà đầu tư F0 thiếu kinh nghiệm mang tâm lý cố gồng chứ không bán. Tuy nhiên, khi giá cổ phiếu giảm đến tỷ lệ ký quỹ tối thiểu, công ty chứng khoán sẽ bán giải chấp để thu lại tiền, hoặc nhà đầu tư cần nạp thêm tiền vào tài khoản. Việc này sẽ gây ảnh hưởng đến các nhà đầu tư cá nhân sử dụng đòn bẩy lớn. Nhiều người có thể trắng tay nếu sử dụng đòn bẩy tài chính không hợp lý”.

“Miếng phô mai miễn phí chỉ có ở trong bẫy chuột” là lời miêu tả sinh động nhất dành cho những “chiếc bẫy” tài chính trên thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, nếu sở hữu kiến thức, kinh nghiệm và có tư duy độc lập, nhà đầu tư có thể kiến tạo lợi nhuận bền vững trên thị trường chứng khoán. Đây đồng thời cũng là một kênh đầu tư hiệu quả để gia tăng tài sản và chống lại sức ăn mòn của lạm phát trong dài hạn.