Đại dịch Covid-19 đã khiến nền kinh tế thế giới tụt dốc chưa từng thấy kể từ thời Đại Suy thoái. Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự đoán kinh tế suy thoái trên quy mô toàn cầu và Liên Hợp Quốc ước tính tổng thu nhập bị mất là 2.000 tỷ USD.
Từ Mỹ đến Ấn Độ đến Australia, các chính phủ cảnh báo về sự cần thiết của việc không để các ngành nghề chủ chốt rơi vào tay đối thủ, đặc biệt là Trung Quốc, và hành động để chống lại việc doanh nghiệp bị thu mua với giá bèo.
Cơ hội mua lại
Giá trị của các công ty đã bốc hơi hàng nghìn tỷ USD. Chỉ riêng tại Mỹ, chỉ số Dow Jones, dù có sự phục hồi gần đây, đã giảm 18% kể từ cuối tháng 2.
Boeing và Airbus, hai ông lớn sản xuất máy bay của Mỹ và châu Âu, đều mất gần 60% giá trị thị trường kể từ giữa tháng 2; cổ phiếu công ty khai thác dầu khí ENI của Italy và công ty khai khoáng lớn nhất Australia, BHP Group, giảm 40% hoặc hơn kể từ tháng 1.
Khi giá trị tài sản của các công ty hàng không vũ trụ và năng lượng sụt giảm, chính phủ các nước lo lắng rằng việc này đang tạo ra cơ hội mua lại cho các đối thủ như Trung Quốc. Chỉ trong vài tuần qua, các nước đã đề ra nhiều biện pháp bảo hộ mới: siết chặt việc đánh giá đầu tư từ nước ngoài và thậm chí cân nhắc xem có nên mua lại cổ phần ở một số công ty được coi là chiến lược hay không.
Margrethe Vestager, Cao ủy phụ trách cạnh tranh của Liên minh Châu Âu (EU), tháng trước cho biết châu Âu nên xem xét việc mua lại cổ phần ở các công ty để ngăn chặn mối đe dọa từ việc Trung Quốc mua lại, theo Financial Times.
"Chúng tôi không có vấn đề gì với việc các quốc gia đóng vai trò là người tham gia thị trường nếu cần - nếu họ có cổ phần trong một công ty, nếu họ muốn ngăn chặn việc tiếp quản kiểu này", bà nói.
 |
| Margrethe Vestager, Cao ủy phụ trách cạnh tranh của Liên minh Châu Âu. Ảnh: AFP. |
Rod Hunter, luật sư của Baker McKenzie tại Washington, chuyên tư vấn về đầu tư nước ngoài, bình luận rằng "các chính phủ đang nói chúng tôi không muốn người khác lợi dụng sự biến động của thị trường”.
"Tác động lâu dài từ đại dịch là phơi bày những khu vực dễ bị tổn thương trong nền kinh tế - cho dù đó là sự phụ thuộc vào Trung Quốc về thành phần hoạt dược hay phụ thuộc vào châu Âu về thiết bị y tế", ông Hunter, người từng làm việc tại Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, nói.
"Nhận thức về những điểm yếu này sẽ ảnh hưởng đến cách các chính phủ nhìn nhận đầu tư nước ngoài từ tất cả các khu vực, nhưng đặc biệt là từ Trung Quốc".
Khi Bắc Kinh ngày càng trở nên lớn tiếng hơn về tham vọng toàn cầu trong phát triển công nghệ và quân sự dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, đầu tư của Trung Quốc vào các lĩnh vực chiến lược đã trở thành một vấn đề nhạy cảm ở phương Tây.
“Đi trên dây”
Đại dịch nhắc nhở các lãnh đạo chính phủ trên toàn thế giới rằng đất nước họ phụ thuộc vào Trung Quốc nhiều như thế nào đối với các sản phẩm đơn giản nhưng quan trọng, từ khẩu trang đến thuốc men, và nền kinh tế của họ gắn bó chặt chẽ với Trung Quốc ra sao về chuỗi cung ứng trong một loạt lĩnh vực.
Và các chính phủ đang “đi trên dây” với các biện pháp bảo hộ mới: bảo vệ an ninh quốc gia mà không làm tổn hại huyết mạch kinh tế vốn được đảm bảo bởi đầu tư nước ngoài, giữa lúc các doanh nghiệp cần tiền mặt để tồn tại.
Trung Quốc không bị chỉ đích danh trong bất kỳ biện pháp mới nào, nhưng khi thảo luận về sự cần thiết của chúng, các quan chức đã nói về những lo ngại trước sự phụ thuộc quá mức vào sản xuất tại Trung Quốc.
Các nhà hoạch định chính sách cấp cao của châu Âu gần đây cho rằng sự gián đoạn chuỗi cung ứng trong cuộc khủng hoảng đã khẳng định tầm quan trọng của việc nền sản xuất trong nước có năng lực để làm ra các nguyên liệu chính.
Ngày 25/3, Ủy ban Châu Âu ban hành hướng dẫn đầu tư nước ngoài mới cho các quốc gia thành viên để bảo vệ tài sản, đặc biệt là trong lĩnh vực y tế, nghiên cứu y khoa, công nghệ sinh học và cơ sở hạ tầng.
 |
| Ủy ban Châu Âu đã ban hành hướng dẫn đầu tư nước ngoài mới cho các quốc gia thành viên. Ảnh: Reuters. |
Quy định mới yêu cầu các quốc gia thành viên như Hy Lạp và Bỉ, vốn không có quy trình đánh giá đầu tư, phải thiết lập các cơ chế sàng lọc.
"Các rủi ro đối với năng lực chiến lược của EU có thể trở nên nghiêm trọng hơn bởi sự biến động hoặc sự rớt giá trên thị trường chứng khoán châu Âu", ủy ban cho biết trong hướng dẫn mới.
"Các tài sản chiến lược rất quan trọng đối với an ninh châu Âu và là một phần xương sống nền kinh tế và do đó cũng là xương sống của khả năng phục hồi nhanh chóng của EU".
Ngoài ra, các quốc gia thành viên được yêu cầu xem xét tác động đối với EU như một thể thống nhất.
"Hãy nhớ rằng, việc mua lại một công ty ở nước bạn có thể có tác động an ninh ở các quốc gia thành viên khác hoặc có thể ảnh hưởng tiêu cực đến một dự án có lợi ích chung đối với liên minh", Cao ủy thương mại EU Phil Hogan nói.
"Ngày nay hơn bao giờ hết, sự cởi mở của EU đối với đầu tư nước ngoài cần phải được cân bằng bởi các công cụ sàng lọc thích hợp".
Nhắm vào Trung Quốc
Quan chức chính phủ ở những nơi khác cũng đang vật lộn với lo ngại tương tự.
Chẳng hạn, Australia ít ngày sau đó đã làm theo EU bằng cách yêu cầu mọi kế hoạch mua lại có liên quan đến nước ngoài phải trải qua đánh giá. Họ cũng mở rộng quá trình xem xét - trước đó 30 ngày - lên đến 6 tháng.
Bộ trưởng Tài chính Australia Josh Frydenberg bày tỏ lo ngại về việc doanh nghiệp đang gặp khó khăn sẽ rơi vào tay những kẻ cơ hội bên ngoài.
 |
| Bộ trưởng Tài chính Australia Josh Frydenberg. Ảnh: AAP. |
"Có khả năng sẽ có sự gia tăng giao dịch tái cơ cấu nợ cho các doanh nghiệp Australia, cùng với cơ hội đầu tư vào các doanh nghiệp đang gặp khó khăn. Nếu không có những thay đổi này, rất có thể nhiều doanh nghiệp có thể trụ vững bình thường của Australia sẽ bị bán cho nước ngoài mà không có sự giám sát của chính phủ, gây ra rủi ro cho lợi ích quốc gia", chính phủ Australia nói trong một tuyên bố.
Ngoài ra, Ấn Độ hôm 17/4 đã sửa đổi quy định về đầu tư nước ngoài để đưa vào bất kỳ quốc gia nào có chung đường biên giới trên đất liền - "một động thái rõ ràng nhằm vào Trung Quốc", nhóm nghiên cứu của Viện Brookings nói.
"Cách tiếp cận của Bắc Kinh đã thổi bùng những lo lắng đang có của Delhi về chiến lược và kinh tế", theo báo cáo. "Những điều này bao gồm sự phụ thuộc quá mức vào Trung Quốc về nguyên liệu đầu vào trong công nghiệp. Do cuộc khủng hoảng này, mong muốn thúc đẩy sản xuất trong nước hoặc đa dạng hóa các lựa chọn của Ấn Độ có thể sẽ càng mạnh".
Người phát ngôn của Đại sứ quán Trung Quốc tại New Delhi đã lên án quy định mới hai ngày sau đó, nói rằng hành động này là chống lại thương mại tự do và công bằng, vi phạm các nguyên tắc không phân biệt đối xử của Tổ chức Thương mại Thế giới.
"Tác động của chính sách đối với các nhà đầu tư Trung Quốc là rất rõ", người phát ngôn nói trong một tuyên bố.
Là nước đầu tiên bị virus corona tấn công vào tháng 12, Trung Quốc đã buộc phải đóng cửa các nhà máy và doanh nghiệp. GDP nước này đã giảm 6,8% trong quý đầu tiên, lần đầu tiên kể từ năm 1976 trong một nền kinh tế nổi tiếng với sự tăng trưởng nhất quán.
Mặc dù vậy, một số nhà phân tích cho rằng các biện pháp chống dịch hà khắc của Bắc Kinh có thể đã giúp Trung Quốc nhanh chóng phục hồi về tài chính hơn các quốc gia phương Tây - đem đến lợi thế cho họ trong việc theo đuổi vụ mua lại chiến lược.
"Chúng ta có thể cho rằng Trung Quốc là nước đầu tiên phục hồi. Có thể cho rằng, họ đang sắp thoát khỏi cuộc khủng hoảng. Tình hình tài chính của họ đang ổn định", ông John Lash, chuyên gia tư vấn về mua lại có yếu tố nước ngoài tại công ty tư vấn Control Risks ở Washington, cho biết.
"Mặt khác, nếu bạn là nhà đầu tư ở Mỹ ngay lúc này, ít có khả năng bạn sẽ triển khai vốn khi có quá nhiều điều không chắc chắn".
Vào tháng 3, Ellen Lord, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ phụ trách giám sát các khoản đầu tư nước ngoài, đã cảnh báo "việc chúng ta ý thức được rằng trong cuộc khủng hoảng này, [cơ sở công nghiệp quốc phòng] dễ bị tổn thương trước các thủ đô đối nghịch là điều vô cùng quan trọng".
Ông Lash nói ông đã bắt đầu thấy sự quan tâm ngày càng tăng của nước ngoài đối với các doanh nghiệp đang gặp khó khăn của Mỹ. Lĩnh vực công nghệ đặc biệt được giới đầu tư nước ngoài chú ý, nhiều người từ Trung Quốc - họ đưa ra các đề nghị về tài chính, từ các khoản vay chuyển đổi cho đến việc tiếp quản thẳng, ông cho hay.
Những giao dịch như vậy cuối cùng sẽ thu hút sự chú ý của Ủy ban Đầu tư nước ngoài tại Mỹ (CFIUS). Cơ quan liên bang này xem xét hầu hết các thỏa thuận có yếu tố nước ngoài vì quan ngại về an ninh quốc gia, và đã được chính quyền ông Trump trao thêm quyền lực trong những năm gần đây.
"CFIUS có thể quay trở lại để xem xét chúng sau này", ông Lash nói. "Nhưng nếu bạn là một công ty cần vốn để tiếp tục hoạt động, bạn sẽ nói 'chúng tôi sẽ lấy số tiền đó vì chúng tôi cần nó ngay bây giờ'".
"Việc cân bằng là rất khó. Nhưng chúng ta nên hiểu rằng sẽ có những đối thủ lợi dụng tình hình".
