Trại giam Phú Hải (còn gọi là trại 2) là trại giam cổ nhất thuộc hệ thống nhà tù tại Côn Đảo, được thực dân Pháp xây dựng bằng mái tranh vách đất vào tháng 1/1862 sau khi chiếm Côn Đảo được 3 tháng nhằm giam giữ các tù nhân là quan quân triều Nguyễn. Sau cuộc binh biến bất thành vào tháng 6/1862, thực dân Pháp đã giết toàn bộ tù nhân và cho xây nhà tù kiên cố, có quy mô lớn đầu tiên tại đây.
 |
| Tượng sáp mô phỏng những người tù bị giam cầm tại trại giam Phú Hải. |
Trong suốt thời gian hoạt động kéo dài tới 113 năm, trại giam Phú Hải cùng hệ thống trại giam tại Côn Đảo đã trở thành nơi giam giữ, đàn áp tinh thần các chiến sỹ cách mạng, những người yêu nước của cả thực dân Pháp rồi sau này là đế quốc Mỹ. Tuy nhiên, chính tại nơi được mệnh danh là “Địa ngục trần gian” này, những người yêu nước, những chiến sĩ cách mạng đã hình thành tổ chức, lãnh đạo các cuộc đấu tranh, biến nhà tù thành trường học cách mạng, thành nơi rèn luyện ý chí và đào tạo đội ngũ cán bộ cho Đảng.
Sau ngày đất nước thống nhất, hệ thống nhà tù tại Côn Đảo đã trở thành nơi tham quan và được xếp hạng di tích từ năm 1979. Tới năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định xếp hạng Di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo là Di tích quốc gia đặc biệt và được trùng tu, bảo tồn định kỳ nhằm lưu giữ những giá trị của lịch sử Côn Đảo nói riêng và lịch sử Việt Nam nói chung qua các thời kỳ đấu tranh cách mạng để đổi lấy nền hòa bình hôm nay.
 |
| Bài thơ "Đập đá Côn Lôn" của Nhà chí sĩ yêu nước Phan Chu Trinh được khắc tại khu Đập đá |
Theo thông tin từ Sở Văn hoá - Thể thao tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, dự án bảo tồn, tôn tạo di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Nhà tù Côn Đảo sẽ được thực hiện trong khoảng 10 tháng. Giai đoạn đầu của dự án là bảo tồn, tôn tạo di tích Trại giam Phú Hải. Các đơn quản lý sẽ tạm ngưng hoạt động tham quan di tích Trại Phú Hải kể từ ngày 1/3 đến khi hoàn thành dự án.
Các điểm tham quan còn lại thuộc hệ thống Di tích lịch sử đặc biệt Quốc gia tại Côn Đảo như trại Phú Sơn, Phú Bình, Phú Tường… hay các di tích như Chuồng Cọp, Chuồng Bò, Nghĩa trang Hàng Dương, Nghĩa trang Hàng Keo… vẫn mở cửa hoạt động, phục vụ nhu cầu thăm viếng, tham quan, tìm hiểu, học tập của người dân và du khách.
Trại giam Phú Hải có diện tích hơn 12.000m2 bao gồm: 10 phòng giam tập thể; 1 phòng giam tù đặc biệt; 20 xà lim (hầm đá), khu lao động khổ sai đập đá, hầm xay lúa... Đây là nơi thực dân và đế quốc giam cầm các tù nhân từ thời Cần Vương, Văn thân chống Pháp như Ngô Đức Kế, Phan Chu Trinh… đến nhiều chiến sĩ cách mạng sau này trở thành những lãnh tụ xuất sắc của Đảng và Nhà nước như: cố Tổng Bí thư Lê Duẩn, cố Chủ tịch nước Tôn Đức Thắng, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Phạm Hùng… Trại Phú Hải cũng là nơi Chi bộ cộng sản đầu tiên trong nhà tù Côn Đảo ra đời cuối năm 1932, sau phát triển thành Đảo ủy Côn Đảo.
