 |
| Đối với Borges, Kodama là đôi mắt của ông trong suốt chuyến du lịch. Ảnh: infobae. |
Vào ngày 26 tháng 3, góa phụ và người thừa hưởng di sản của đại văn hào Jorge Luis Borges - nhà văn kiêm dịch giả người Argentina María Kodama - đã qua đời ở tuổi 86.
Nhà xuất bản Penguin Random House đã tweet về cái chết của María Kodama. Luật sư của bà, Fernando Soto, cũng xác nhận tin này trên Twitter, nói: "Bây giờ cô sẽ xuống 'biển' với Borges thân yêu. Hãy yên nghỉ nhé, Maria".
"Đôi mắt" của Borges
María Kodama sinh ra ở Buenos Aires vào năm 1937, có cha là người Nhật Bản và người mẹ có bốn dòng máu - Thụy Sĩ, Đức, Anh và Tây Ban Nha. Bà theo học ngành văn học tại Đại học Buenos Aires. María Kodama chuyên về văn học Anglo-Saxon và Iceland, và dịch sang tiếng Tây Ban Nha.
Năm 16 tuổi, cô gặp một trong những nhân vật quan trọng nhất của văn học thế giới, Jorge Luis Borges, người hơn cô 38 tuổi. Kể từ thời điểm đó, họ luôn gắn kết với nhau.
Từ khi còn là một đứa trẻ, María Kodama đã luôn ngưỡng mộ nhà văn nổi tiếng thế giới. Năm 5 tuổi, cô giáo dạy riêng tiếng Anh yêu cầu Kodama đọc thuộc lòng hai bài thơ tiếng Anh, đây là những bài thơ tiếng Anh hiếm hoi của Borges.
Cô từng nhớ lại cảm giác của mình khi lần đầu tiên gặp Borges: “Tôi yêu văn chương và mơ ước trở thành giảng viên văn học, nhưng mọi người đều cho rằng tôi quá nhút nhát để nói to trên bục giảng - cho đến khi gặp Borges, anh ấy còn nhút nhát hơn tôi và có giọng nói nhẹ nhàng hơn tôi, và tôi nghĩ, nếu anh ấy có thể trở thành một giảng viên giỏi về văn học, thì tôi cũng có thể làm được".
Trong những năm bên nhau, họ đã cùng nhau nghiên cứu, đọc, dịch thuật và đi du lịch. Đối với Borges, người bị mù, Kodama là đôi mắt của ông trong suốt cuộc hành trình.
"Du lịch nghĩa là gì? Trong từ điển tiếng Tây Ban Nha tiêu chuẩn, nó đề cập đến hành động đi từ nơi này đến nơi khác, nhưng liệu định nghĩa này có giải thích đầy đủ cảm giác của chúng ta khi đi du lịch không? Ngôn ngữ là một công cụ mơ hồ, nhưng nó cũng là công cụ duy nhất chúng ta có thể dựa vào để sáng tạo văn học, sáng tạo lịch sử”, Kodama nói.
Giống như Borges, Kodama có một sự đánh giá đặc biệt đối với tiếng Anh, và khi cô đến Mỹ với tư cách là đồng nghiệp của Borges vào năm 1978, cô đã hỗ trợ Borges viết "Tuyển tập tóm tắt Anglo-Saxon". Năm 1984, cô hỗ trợ Borges trong việc tạo ra Atlas, trong đó Borges viết thơ về những gì anh ấy nhìn thấy và cảm nhận khi anh ấy và Kodama đi du lịch cùng nhau.
 |
| Hai trong số những tác phẩm nổi tiếng của Borges. |
Người dành cả đời bảo vệ di sản văn học Borges
María Kodama kết hôn với Borges theo ủy quyền vào ngày 26 tháng 4 năm 1986 trong một vụ kiện dân sự ở Paraguay. Đó là một thông lệ vào thời điểm đó đối với những người Argentina đang tìm cách lách luật hạn chế ly hôn của đất nước, và Borges từng kết hôn một lần, nhưng ông đã bị người vợ đầu tiên ghẻ lạnh trong nhiều năm.
Vào thời điểm đám cưới diễn ra, Borges mắc bệnh nan y và chỉ thời gian ngắn sau ông qua đời vì bệnh ung thư vào ngày 14 tháng 6 năm 1986 tại Geneva, Thụy Sĩ. Lúc đó Borges và Kodama mới kết hôn chưa đầy hai tháng.
Borges để lại toàn bộ tài sản của mình cho Kodama. Năm 2021, Kodama tiết lộ rằng nếu lúc ấy bà biết, bà "sẽ không chấp nhận điều đó". Cho đến khi qua đời, bà là chủ sở hữu bản quyền duy nhất của tất cả tác phẩm của Borges.
Năm 1988, để tưởng nhớ chồng mình, Kodama đã thành lập Quỹ Quốc tế Jorge Luis Borges do bà làm chủ tịch cho đến khi qua đời. Bà đã nhận được nhiều danh hiệu, bao gồm Huân chương Mặt trời mọc của Nhật Bản, Chevalier des Arts et Letters của Pháp, và được phong làm giáo sư danh dự tại Đại học Buenos Aires.
Là người bảo vệ tác phẩm của Borges, bà đã làm việc không mệt mỏi để phổ biến tác phẩm của ông khắp thế giới trong nhiều thập kỷ, nhưng chỉ được một số ít khen ngợi và bị nhiều người chỉ trích vì nhiều tranh chấp pháp lý.
Sau cái chết của Borges, Kodama đã đàm phán lại quyền dịch các tác phẩm của ông sang tiếng Anh. Cụ thể, bà đã chấm dứt một thỏa thuận lâu dài giữa Borges và dịch giả Norman Thomas di Giovanni, theo đó tiền bản quyền một số bản dịch mà họ đã cộng tác chia đều cho tác giả và dịch giả. Andrew Hurley đã đặt hàng và xuất bản một bản dịch mới để thay thế bản dịch đã hết xuất bản của Norman Thomas di Giovanni.
Sự quản lý chặt chẽ của Kodama cũng dẫn đến tranh chấp gay gắt với nhà xuất bản Pháp Gallimard về việc tái bản toàn bộ tác phẩm của Borges bằng tiếng Pháp. Nhà văn Pierre Assouline gọi bà là "chướng ngại vật đối với việc phổ biến tác phẩm của Borges" trên tạp chí tiếng Pháp Le Nouveau Observateur (tháng 8 năm 2006). Kodama đã khởi kiện Assouline, cho rằng những nhận xét đó là không phù hợp và mang tính phỉ báng, đồng thời yêu cầu một khoản thiệt hại tượng trưng là 1 euro.
Trong trận chiến cuối cùng để tôn vinh nhà văn, bà đã đối đầu với đương kim Tổng thống Argentina Alberto Fernandez. Kodama phản đối nỗ lực của tổng thống vào năm 2019 nhằm tạo ra một bảo tàng cho nhà văn bằng cách sử dụng hồ sơ cá nhân của nhà sưu tập.
Bản thân Kodama là một nhà văn, nhưng bà rất sợ xuất bản tiểu thuyết của mình khi Borges còn sống. Mãi đến năm 2020 bà mới cho xuất bản tập truyện ngắn đầu tiên của mình và cuốn hồi ký vào năm 2021.
Trong cuốn hồi ký của mình, bà đã lên tiếng tự bảo vệ mình và giải thích về bóng đen đã theo bà suốt cuộc đời: Chính việc Borges nhất quyết kết hôn và để toàn bộ tài sản thừa kế cho bà đã gây ra "Sự ghen tị của một số người bạn".
