 |
Ngày 2/12/1993, một ngày sau sinh nhật lần thứ 44 của mình, trùm ma túy Pablo Escobar bị cảnh sát quốc gia Colombia tiêu diệt tại một khu dân cư ở thành phố Medellin. Đó là dấu chấm hết của một ông trùm khét tiếng, và cũng là sự kiện được hy vọng sẽ đánh dấu sự kết thúc một chương đen tối trong lịch sử thành phố này.
Ma túy ở khắp mọi nơi
Thế nhưng, 30 năm sau, trên những đường phố của Medellin, những gì người ta thấy là hình ảnh người dùng ma túy công khai trên hè phố.
Tại thành phố lớn thứ hai Colombia này, ma túy đủ loại được bán ở mọi nơi, và nó đang trở thành trung tâm của thị trường ma túy nội địa.
 |
| Người đàn ông tiêm chích ở nơi công cộng đã trở thành hình ảnh thường thấy ở Medellin - thành phố lớn thứ 2 của Colombia. Ảnh: AFP. |
"Dễ tiếp cận hả? Đúng, chắc chắn là thế. Ở Medellin bạn có thể tìm thấy ma túy ở mọi nơi. Bạn có thể nhặt được cả ma túy trên đường", anh Manue Morales, một người nghiện ma túy, chia sẻ với AFP.
Từng là một kỹ sư, nhưng giờ đây anh Morales đã mất việc do bị phụ thuộc vào basuco - tên gọi dành cho loại cocaine rẻ tiền được bào chế từ nhựa lá coca.
Với đôi tay run run, người đàn ông 32 tuổi hút một liều basuco bằng tẩu tự chế từ ống nhựa. Hành động này diễn ra ngay ở một công viên, trước ánh mắt của người đi đường và thậm chí là cảnh sát.
"Thực ra thì tôi cũng thấy hơi lo", anh Morales thừa nhận.
"Chỉ cần không cẩn thận một chút là nó (basuco) sẽ khiến bạn làm những điều ngu ngốc", anh Morales nói thêm.
Cách đây 4 tháng, người đàn ông này vẫn có việc làm ổn định. Nhưng giờ đây, thế giới của anh là những ngày ngủ vạ vật, và tất cả tài sản của anh chỉ đút vừa chiếc vali.
Morales cho biết sự sa sút của mình bắt đầu vào cái ngày anh đặt chân đến một tụ điểm bán ma túy ở Medellin. Cách đây 10 năm chỉ có khoảng 160 chỗ như vậy trên toàn thành phố, nhưng đến lúc này, các nhà nghiên cứu ước tính con số đã lên tới gần 800.
Hội đồng thành phố ước tính mỗi tụ điểm bán ma túy như vậy có thể thu về 75.000 USD mỗi tháng, tương đương mức lương cơ bản của 300 người cộng lại.
Vào năm 2013, có khoảng 3,5% dân số Colombia cho biết họ từng sử dụng chất kích thích bất hợp pháp, theo dữ liệu của cơ quan thống kê quốc gia. Tuy nhiên đến năm 2019, con số này đã tăng gần gấp ba, lên 9,7%.
Thêm vào đó, trong giai đoạn 2000-2016, chính quyền Mỹ đã viện trợ tổng cộng gần 10 tỷ USD cho Colombia, phần lớn trong số này dành cho các lực lượng vũ trang để chống lại mối đe dọa từ các băng đảng ma túy cũng như nhóm vũ trang FARC.
Nỗ lực này đã khiến các băng đảng ma túy Colombia bị hạn chế trong việc tuồn ma túy sang Mỹ, nhưng nó cũng mang lại một vấn đề mới ở trong nước.
"Một lượng lớn ma túy được sản xuất nhưng không thể xuất khẩu vì chính sách chống ma túy gắt gao này", ông Juan Carlos Sanchez,chuyên gia độc học tại bệnh viện Medellin, nhận định.
Mặc dù vậy, các khách hàng nội địa lại không được tiếp cận với những loại ma túy chất lượng cao mà tội phạm Colombia thường xuất khẩu đi toàn cầu.
Thay vào đó, người nghiện ở Colombia đang bị phụ thuộc vào những loại ma túy giá rẻ, chất lượng kém và nguy hiểm.
Medellin chỉ có 2,2 triệu dân nhưng có tới 15,5% trong số này sử dụng ma túy, và đây là thành phố có tỷ lệ người nghiện cao nhất ở Colombia.
 |
| Ảnh chụp từ trên cao cho thấy hoạt động tấp nập tại một "khu chợ" bán ma túy ở thành phố Medellin. Ảnh: AFP. |
Số người sử dụng ma túy gia tăng cũng có kéo theo bạo lực và bất ổn xã hội. Kể từ năm 2018, hơn 2.500 người đã thiệt mạng vì bạo lực băng đảng ở Colombia, theo chia sẻ của tướng cảnh sát Herman Bustamante, người phụ trách an ninh công cộng của chính phủ.
Tuy nhiên ở Medellin, số liệu về bạo lực băng đảng lại cho thấy một nghịch lý. Vào năm 1992, đỉnh điểm của cuộc truy lùng trùm ma túy Pablo Escobar, tỷ lệ giết người tại thành phố này là 350 vụ trên 100.000 dân. Trong năm 2021, con số này chỉ là 15,5 vụ, mặc dù số lượng người nghiện đã tăng lên nhiều lần.
Theo ông Luis Fernando Quijano từ Corpades - một tổ chức phi chính phủ về phát triển xã hội - điều này phản ánh việc các băng đảng đã "ký hiệp ước hòa bình" để chia sẻ thị trường, thay vì một sự tiến bộ thực sự nào ở Medellin.
Bài toán chưa có lời giải
Thậm chí ông Quijano còn cho rằng tại một số khu vực của Medellin, có cả sự đồng thuận giữa các băng đảng và chính quyền địa phương để hạn chế bạo lực và sự tranh giành địa bàn.
"Khi có những vụ bắt giữ ma túy... đó thường không phải là do cảnh sát tìm ra. Ma túy được chính tội phạm đem tới, để thể hiện rằng chính sách đang phát huy hiệu quả", ông Quijano nói nhưng không đưa ra bằng chứng cụ thể.
Tướng cảnh sát Bustamante thừa nhận rằng có một số thành viên trong lực lượng đã bị bắt giữ vì thông đồng với tội phạm ma túy, nhưng ông cũng không tiết lộ con số chính xác.
"Miễn là có người tiêu thụ... tội phạm sẽ nhìn thấy cơ hội kinh doanh", ông Bustamante nhận định.
Hồi năm 2018, thị trưởng Medellin là ông Federico Gutierrez đã dẫn theo gần 1.000 cảnh sát và san phẳng tụ điểm ma túy lớn nhất thành phố, được biết đến với tên gọi "Khu Bronx".
Ông Gutierrez giờ đây đã trở thành ứng viên cánh hữu cho cuộc bầu cử tổng thống Colombia, sẽ diễn ra vào cuối tháng này. Ông này cam kết sẽ tăng cường hoạt động của cảnh sát để chống lại tội phạm ma túy.
Đối thủ sắp tới của ông là ứng viên cánh tả Gustavo Petro, người coi việc sử dụng ma túy là một vấn đề y tế và sức khỏe cộng đồng hơn là hành vi tội phạm.
Hồi còn làm thị trưởng của thủ đô Bogota trong giai đoạn 2012-2015, ông Petro từng đề xuất việc cho người nghiện sử dụng cần sa y tế để hạn chế họ dùng các loại ma túy nặng hơn.
Kể từ năm 2021, chính phủ đã phá bỏ ít nhất 129 tụ điểm bán ma túy trên toàn quốc. Nhưng nhiều tụ điểm khác lại mọc lên, và việc mua bán và sử dụng ma túy chỉ đơn giản là được chuyển đến một địa điểm khác. Trong số này có cả "Khu Bronx" khét tiếng ở Medellin.
 |
| Medellin là thành phố có tỷ lệ người dân sử dụng ma túy cao nhất ở Colombia. Ảnh: AFP. |
Việc buôn bán diễn ra 24 giờ mỗi ngày, người sử dụng có thể mua tất cả, từ cần sa, cocaine, thuốc lắc cho đến một số loại thuốc tân dược như Clonazepam - vốn được chỉ định để điều trị co giật hoặc rối loạn lo âu, và có tác dụng an thần mạnh.
Những người khác cũng có thể mua được các loại ma túy tổng hợp kiểu mới, trong đó có "tusibi", hay còn được gọi là "cocaine hồng" - loại ma túy tiệc tùng mới được pha trộn giữa ketamine và thuốc lắc, và cũng bao gồm cả mescaline.
