Mối quan hệ giữa HĐQT và giám đốc các doanh nghiệp cần nắm rõ

Ví dụ, công ty A có giám đốc là người đại diện theo pháp luật. Tình huống là HĐQT bổ nhiệm một giám đốc mới, thay thế cho giám đốc cũ. Tuy vậy, một nhóm cổ đông sở hữu 27% cổ phần phổ thông không đồng ý với quyết định này.

Từ đó, Phạm Hoài Huấn, giảng viên Đại học Luật kiêm giảng viên hướng dẫn chuyên đề “Pháp luật kinh doanh và hội nhập” của hệ thống đào tạo trực tuyến cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, chia sẻ về mối quan hệ giữa HĐQT và giám đốc để các doanh nghiệp nắm rõ.

Điều lệ của công ty được coi là một bản hợp đồng của các cổ đông. Để thuận tiện khi thành lập công ty, pháp luật thể hiện những yêu cầu mà các nhà đầu tư cần tuân thủ khi xây dựng điều lệ. Trong pháp luật doanh nghiệp Việt Nam, nguyên tắc này được thể hiện rõ ràng trong điều 22. Ngoài ra có thể quy định thêm, miễn là không trái với các nguyên tắc của luật doanh nghiệp.

Một trong các nội dung bắt buộc phải ghi nhận trong điều lệ công ty là người đại diện theo pháp luật. Bản chất của việc ghi nhận này có 2 mục đích nhằm thuận tiện cho các bên trong quá trình giao dịch với công ty, đồng thời ràng buộc trách nhiệm của công ty bởi các hành vi của người đại diện.

Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) bầu ra HĐQT, thay mình quản lý công ty. HĐQT bổ nhiệm giám đốc để điều hành hoạt động hàng ngày của công ty. Về mặt lý thuyết, HĐQT do ĐHĐCĐ lập ra, nên HĐQT hoạt động vì lợi ích của các cổ đông. Nhưng trên thực tế, ĐHĐCĐ bị phân hóa bởi nhiều nhóm cổ đông với nhiều lợi ích khác nhau. Vì thế, hệ quả là HĐQT cũng phân hóa theo các nhóm lợi ích của cổ đông đã bầu ra mình.

Doanh nghiệp cần nắm rõ mối quan hệ giữa HĐQT và giám đốc.

Trong công ty cổ phần, người đại diện theo pháp luật có thể là chủ tịch hoặc giám đốc. Với chức năng là người điều hành hoạt động hàng ngày của công ty, khuynh hướng thường giao vai trò người đại diện cho giám đốc. Trường hợp điều lệ công ty không quy định chủ tịch HĐQT là người đại diện theo pháp luật thì giám đốc hoặc tổng giám đốc là người đại diện theo pháp luật. Điều đó nói lên một khuynh hướng khá phổ biến, giám đốc thường là người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.

Rắc rối cũng từ đây mà ra. Theo quy định, điều lệ công ty phải ghi nhận vấn đề người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp. Vấn đề là điều lệ công ty ghi chức danh hay ghi tên người? Phương án được cơ quan đăng ký kinh doanh chấp nhận là cả 2. Có nghĩa ở mục đại diện theo pháp luật phải xác định rõ ai là người đại diện theo pháp luật và người ấy giữ chức vụ gì (chủ tịch hay giám đốc).

Trở lại với tình huống ban đầu, HĐQT miễn nhiệm giám đốc để bổ nhiệm giám đốc mới. Vấn đề này thuộc thẩm quyền của HĐQT, nhóm cổ đông nắm giữ 27% cổ phần phổ thông không có ý kiến. Nhưng vì giám đốc là người đại diện theo pháp luật, được ghi nhận trong điều lệ, do vậy thay đổi giám đốc khác cũng đồng nghĩa với việc sửa đổi điều lệ công ty.

Khi muốn sửa đổi điều lệ, vấn đề không còn thuộc thẩm quyền của HĐQT mà thuộc về ĐHĐCĐ. Đến đây, không có sự đồng ý của nhóm cổ đông nắm giữ 27% cổ phần phổ thông thì không sửa đổi điều lệ được. Như vậy, mặc dù việc bổ nhiệm giám đốc mới được HĐQT tiến hành theo đúng quy định của pháp luật nhưng không thể thực hiện vì lý do thủ tục.

Đến đây, ta bàn một câu chuyện cũ là tư cách pháp nhân. Ông A, ngoài xã hội là một con người cụ thể với các mối quan hệ phức tạp. Khi vào công ty, ông không hành xử với tư cách là ông A mà là giám đốc công ty. Để có được quyền hạn này, ông phải được công ty đồng ý trao quyền.

Người làm kinh doanh cần hiểu rõ tư cách pháp nhân.

Nhưng khi công ty trao quyền cho giám đốc, công ty phải chịu trách nhiệm về các hệ quả pháp lý do ông giám đốc này thực hiện khi nhân danh công ty. Nếu công ty đổi ông giám đốc B, công ty cũng phải chịu trách nhiệm với các giao dịch do ông giám đốc A thực hiện, không thể lấy lý do “tôi đổi giám đốc rồi không chịu trách nhiệm”.

Luật Doanh nghiệp quy định: “Chủ tịch HĐQT hoặc giám đốc hoặc tổng giám đốc là người đại diện theo pháp luật của công ty được quy định tại điều lệ công ty”. Quy định này là hợp lý. Tuy nhiên khi thực thi, cơ quan đăng ký kinh doanh lại quá cẩn thận khi yêu cầu các doanh nghiệp phải chỉ rõ tại thời điểm đăng ký ai đang là người đại diện theo pháp luật với chức vụ là gì.

Từ đó nhìn trên tổng thể, yêu cầu này của cơ quan quản lý không ổn vì ông B có thể thay thế ông A nhưng chức danh giám đốc thì không thay đổi với bấy nhiêu quyền và nghĩa vụ được quy định trong luật và điều lệ. Nó vẫn bảo đảm việc ràng buộc trách nhiệm đối với công ty. Chưa kể, việc xác định người đại diện theo pháp luật theo phương án hiện này có thể gây ra những phiền toái không cần thiết trong việc phải sửa đổi điều lệ và vô hiệu hóa quyền của HĐQT trong việc bổ nhiệm người điều hành (giám đốc) như trong tình huống đề cập.