Lĩnh vực Nhật Bản hụt hơi trước Mỹ, Trung Quốc

Tại Triển lãm Robot Quốc tế lần thứ 26 (IREX) vừa diễn ra đầu tháng 12 ở Tokyo (Nhật Bản), có 84/673 gian hàng đến từ các công ty Trung Quốc, nhiều nhất từ trước đến nay.

Những ông lớn trong ngành robot công nghiệp Nhật Bản như Kawasaki, Fanuc, Yaskawa và Nachi vẫn chiếm ưu thế với lượng gian hàng đông đảo. Dù vậy, sự chú ý lại dồn về robot hình người, đa số đến từ các startup non trẻ của Trung Quốc.

Từng dẫn đầu ngành công nghiệp robot toàn cầu, Nhật Bản lại hụt hơi trước cuộc đua robot hình người. Trong khi robot từ Mỹ và Trung Quốc tạo sức hút nhờ khả năng phục vụ thức ăn, chạy marathon hay nhảy múa trên sân khấu, đa số robot Nhật Bản vẫn phục vụ các công việc nhà máy như lắp ráp, xử lý vật liệu.

Nhật Bản gặp khó

Tại IREX 2025, nhiều startup phát triển robot hình người từ Trung Quốc như Galbot, AgiBot và Robotera chỉ mới thành lập năm 2023, riêng Lumos non trẻ hơn.

Ở gian hàng Unitree do nhà phân phối Nhật Bản Techshare tổ chức, robot hình người biểu diễn đấm bốc và nhảy múa trước đám đông khách tham quan.

Theo SCMP, dòng robot hình người cao 130 cm của Unitree cũng xuất hiện tại những gian hàng khác, dùng làm nền tảng ứng dụng cho các nhà cung cấp.

Ví dụ, tập đoàn Internet GMO của Nhật Bản dựng một quầy bar nhỏ, sử dụng robot Unitree phục vụ đồ uống. Startup Tron trưng bày một số robot do Trung Quốc sản xuất, trình diễn các công việc trong nhà máy.

"Thân robot của Unitree được chế tạo tốt, dễ dàng đáp ứng các nhu cầu phát triển khác nhau", Johnny Chen, Chủ tịch Solomon Technology, chuyên gia về AI công nghiệp và thị giác máy tính tại Đài Loan, nhận xét.

Ngoài robot hoàn thiện, nhiều nhà cung cấp trong chuỗi cung ứng robot của Trung Quốc cũng tham gia triển lãm, bao gồm nhà sản xuất bộ truyền động Leaddrive, nhà cung cấp hệ thống LiDAR và khung gầm di động Slamtec, công ty linh kiện laser Lanhai Photoelectricity và D-Robotics, nhà cung cấp chip và nền tảng phần mềm.

Robot hình người Kaleido của Kawasaki trình diễn khả năng đổ rác tại triển lãm IREX 2025. Ảnh: SCMP.

Tang Jin, nhà nghiên cứu tại ngân hàng Mizhuo, cho rằng robot công nghiệp là thế mạnh truyền thống của Nhật Bản. Tuy vậy, Trung Quốc đang cạnh tranh trong các công nghệ và lĩnh vực mới, vốn chưa có giới hạn và kẻ thống trị rõ ràng.

Đầu những năm 1970, Đại học Waseda (Nhật Bản) ra mắt WABOT-1, được xem là robot hình người hoàn chỉnh đầu tiên trên thế giới, có khả năng đi bộ, nói chuyện và cầm nắm đồ vật. Bản kế nhiệm WABOT-2 trình làng thập niên 1980 thậm chí có thể đánh piano.

Honda bắt đầu chương trình nghiên cứu robot hình người trong cùng thập kỷ. ASIMO ra mắt năm 2000 và trở thành robot hình người nổi tiếng nhất thế giới. Cỗ máy 2 chân, thiết kế giống trang phục phi hành gia từng đá bóng với Barack Obama. Dù vậy, Honda ngừng phát triển ASIMO vào năm 2018 do không có lợi nhuận.

Pepper, robot nửa người có bánh xe của SoftBank, ra mắt năm 2014 cùng hy vọng của Nhật Bản vào phân khúc robot tương tác cảm xúc. Tuy vậy, sản phẩm bị ngừng sản xuất vào năm 2021 do nhu cầu yếu.

Tháng 12 năm nay, Yaskawa Electric và SoftBank công bố hợp tác trong lĩnh vực AI vật lý, nhằm hiện thực hóa tương lai nơi robot "có thể phát huy khả năng trong nhiều môi trường đa dạng hơn". SoftBank từng sở hữu công ty robot Boston Dynamics của Mỹ giai đoạn 2017-2021.

Thế mạnh của Trung Quốc

Những dự án robot hình người thất bại của Nhật Bản khiến quốc gia này có cái nhìn kém tích cực hơn trước sự bùng nổ của robot hình người từ Mỹ và Trung Quốc, theo Takaaki Shigemitsu, Chủ tịch nhà phân phối Techshare.

"Robot hình người tại Nhật Bản đã biết nhảy múa từ 35 năm trước. Tuy nhiên chúng không đóng góp gì cho môi trường công nghiệp mà chỉ mang tính giải trí. Công chúng không còn quan tâm đến các dự án này", Shigemitsu nhấn mạnh.

Điểm khác biệt của robot hình người hiện nay đến từ bộ não vận hành bởi AI. Khác với robot cũ chỉ hành động theo phần mềm lập trình sẵn, robot hình người bây giờ có thể tự học và phát triển nhiều kỹ năng hơn.

Theo nhà phân tích Tang Jin từ Ngân hàng Mizhuo, Trung Quốc có thế mạnh trong phát triển phần mềm, kết hợp nguồn nhân lực AI dồi dào và thị trường nội địa rộng lớn, cung cấp nhiều tình huống đào tạo thực tế cho robot.

Để so sánh, hệ thống đại học của Nhật Bản từ lâu tập trung đào tạo kỹ thuật phục vụ sản xuất, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhân tài AI.

Gian hàng GMO (Nhật Bản) có thiết kế giống quầy bar, nước uống phục vụ bởi robot Unitree của Trung Quốc. Ảnh: SCMP.

Các công ty Nhật Bản vẫn có khả năng cạnh tranh trong lĩnh vực robot truyền thống, chiếm 38% sản lượng toàn cầu theo Liên đoàn Robot Quốc tế (IFR). Dù vậy, thành công trên khiến việc chuyển đổi chiến lược khó khăn hơn.

Trong khi đó, ngành sản xuất robot của Trung Quốc chứng kiến tăng trưởng nhanh chóng. Được chính phủ công bố từ năm 2015, "Made in China 2025" vạch ra tham vọng xây dựng cường quốc sản xuất, ưu tiên chiến lược cho robot và chuỗi cung ứng liên quan, tập trung vào robot công nghiệp và robot dịch vụ.

Đến 2024, Trung Quốc đã trang bị 295.000 robot công nghiệp, chiếm 54% nhu cầu toàn thế giới. Các nhà cung cấp trong nước lần đầu vượt mặt đối thủ nước ngoài, chiếm 57% thị trường nội địa theo thống kê của IFR.

"Chính sách công nghiệp toàn quốc của Trung Quốc rất hiệu quả trong mở rộng quy mô. Cạnh tranh là điều được phép diễn ra, những công ty mạnh nhất sẽ chiếm ưu thế", ông Tan nhận định.

Cách tiếp cận trên đang được áp dụng cho robot hình người, được hỗ trợ bởi chính sách cấp quốc gia, địa phương và đầu tư ngày càng lớn của khu vực tư nhân.

Cơ hội cho năm 2026

Tại triển lãm IREX, sự phụ thuộc lẫn nhau giữa ngành công nghiệp robot Nhật Bản và Trung Quốc vẫn rõ ràng.

Theo SCMP, cánh tay robot của Nhật được sử dụng rộng rãi trong các nhà máy Trung Quốc, trong khi một số linh kiện tinh vi từ Nhật Bản được tích hợp vào robot hình người Trung Quốc. Nhiều công ty robot Nhật Bản cũng vận hành cơ sở sản xuất tại Trung Quốc.

"Chúng tôi đến đây để gặp gỡ khách hàng Nhật Bản và tìm kiếm cơ hội phát triển kinh doanh mới", Yvonne Yuan, trưởng bộ phận thương hiệu nước ngoài của Galbot, công ty lần đầu tham gia IREX, cho biết.

Robot hình người Unitree G1 trình diễn kung fu tại gian hàng của nhà phân phối Techshare. Ảnh: SCMP.

Dựa trên thế mạnh về robot công nghiệp, Nhật Bản khởi động "chiến lược robot mới" vào năm 2015 nhằm mở rộng ứng dụng robot vào chăm sóc sức khỏe, cơ sở hạ tầng, nông nghiệp và đời sống thường ngày, một phần giải quyết thiếu hụt lao động và già hóa dân số nhanh chóng.

Tuy nhiên, chiến lược không đạt mục tiêu theo kế hoạch do chi phí cao, khả năng công nghệ yếu. Sau 10 năm, Nhật Bản cố gắng bắt kịp đối thủ trong bối cảnh AI bùng nổ.

Được thành lập vào tháng 8, Hiệp hội Robot hình người Kyoto có mục đích hồi sinh ngành công nghiệp robot hình người của Nhật Bản, thông qua hợp tác với các nhà sản xuất robot và giới học thuật.

Tại IREX, Kawasaki giới thiệu phiên bản mới nhất của robot hình người Kaleido. Cao 191 cm, robot có thể hỗ trợ đổ rác, cứu hộ hỏa hoạn từ xa thông qua môi trường thực tế ảo.

Dù tiến bộ đến đâu, câu hỏi lớn vẫn xoay quanh tính hữu ích của robot hình người. Các nhà phát triển Trung Quốc đang chịu áp lực chứng minh giá trị thực tiễn, trong khi những công ty như UBTech đã nhận các đơn sản xuất hàng loạt.

Nhân viên tại nhà máy lắp ráp robot hình người AgiBot ở Trung Quốc. Ảnh: Reuters.

Theo hãng nghiên cứu TrendForce, thách thức chính của Trung Quốc trong năm 2026 là cân bằng giữa chi phí robot thị trường đại chúng và công nghệ khác biệt phục vụ phân khúc cao cấp, đồng thời xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ dữ liệu và ứng dụng.

Morgan Stanley cũng có dự báo thận trọng. Dù nhiều công ty đặt tham vọng lớn trong năm 2026, vẫn còn những trở ngại ngắn hạn.

"Ngành công nghiệp vẫn phải chờ đợi khả năng thương mại được chứng minh trước khi hiện thực hóa tiềm năng dài hạn", các nhà nghiên cứu nhấn mạnh.