 |
Khi vụ xả súng ở Atlanta (bang Georgia) xảy ra khiến 8 người thiệt mạng - 6 trong số đó là phụ nữ gốc Á, ông Alex-Thai D. Vo cho rằng cảnh sát cần nhiều bằng chứng hơn mới có thể kết luận về động cơ của hung thủ. Tuy nhiên, xét trên lịch sử kỳ thị chủng tộc của nước Mỹ, quả thật có một tín điều trong một số đàn ông Mỹ - đặc biệt là người da trắng - coi châu Á giống như "vườn địa đàng" và phụ nữ châu Á là "trái cấm vườn địa đàng", từ đó bị khao khát về mặt tình dục.
Zing có cuộc trao đổi với ông Alex-Thai D. Vo, nhà nghiên cứu từng tốt nghiệp bằng cử nhân ngành Khoa học Chính trị tại Đại học California, Berkeley. Ông nhận bằng thạc sĩ ngành châu Á học và bằng tiến sĩ tại Đại học Cornell.
"Lại một vụ xả súng"
- Khi đọc tin 8 người bị giết tại spa ở Atlanta trong đó có 6 người phụ nữ châu Á, suy nghĩ đầu tiên của ông là gì? Ông có nhận định gì về vụ việc vừa xảy ra?
- Cái suy nghĩ đầu tiên của tôi là “again" (lại một lần nữa). “Again" ở đây không phải là cái sự kiện đối với người châu Á, “again” ở đây là “nước Mỹ lại có một vụ xả súng và có người chết". Lúc đầu, báo đài chưa nói là có người châu Á mà chỉ nói diễn ra ở các tiệm spa. Tuy nhiên, khi họ đọc tên các spa như Young Asian Massage hay là Gold Spa, là một người ở Mỹ lâu, tôi có thể hình dung đây là nơi người châu Á làm việc.
Nhiều tờ báo lớn kết luận rằng động cơ gây án bắt nguồn từ phân biệt chủng tộc. Điều đó đã hằn sâu vào tư duy của độc giả. Bởi trong thời gian đại dịch, mức độ tội ác vì hận thù với người châu Á tăng lên.
Tuy nhiên tôi cho rằng chúng ta phải cẩn thận hơn khi tiếp nhận thông tin từ báo đài. Chúng ta nên đặt câu hỏi liệu đây có phải là vụ án do kỳ thị chủng tộc hay do một người thuần đi xả súng.
 |
| Jenny Choi và Kristi You cắm hoa ở lối vào của Gold Spa, một trong ba địa điểm ở khu vực Atlanta, nơi xảy ra vụ xả súng chết người. Sáu trong số tám người thiệt mạng là phụ nữ châu Á. Ảnh: Washington Post. |
- Đến lúc này, ông đã có kết luận của chính mình đối với vụ việc chưa?
- Thú thật thì chưa. Tôi tin rằng vụ việc này cần được điều tra rõ hơn để biết được động cơ của anh Robert Aaron Long. Một phần anh ta nói hành vi của anh không liên quan đến chủng tộc mà dựa trên sự cám dỗ tình dục (sex addiction). Tuy nhiên, nhìn ở nơi mà anh chọn để tấn công, dựa trên lịch sử nước Mỹ nói chung và sự kỳ thị ở nước Mỹ đối với người châu Á, có người có thể kết luận đó là một tội ác do kỳ thị người châu Á.
Những người cho rằng đây là tội ác vì thù ghét thì hiện tại chỉ là về mặt quan điểm. Anh này vẫn còn sống và tương lai phải ra toà. Đây là vấn đề liên quan đến luật pháp.
Bối cảnh hóa vấn đề chủng tộc trong năm nay cho thấy tình hình tội ác đối với người châu Á tăng lên. Sự việc ở Atlanta ảnh hưởng đối với người châu Á, từ đó, nhiều người cho rằng đây là một tội ác vì hận thù.
Từ khía cạnh của cảnh sát, họ phải nhìn từ chứng cứ. Họ phải tìm hiểu động cơ của người này kỹ lưỡng: có phải là cám dỗ tình dục như anh ta nói không hay còn động cơ sâu xa hơn là thù hằn người châu Á... Nhưng để chứng minh điều đó, cảnh sát phải tìm bằng chứng. Chính vì vậy, cảnh sát vẫn chưa khẳng định đây là hành động do kỳ thị chủng tộc.
 |
| Gold Spa, một trong những nơi xảy ra vụ xả súng ở Atlanta. Ảnh: Reuters. |
Lịch sử phân biệt chủng tộc ở Mỹ
- Theo ông thế nào là tội ác vì hận thù? Có những tiêu chí nào để đánh giá rằng một hành động gây ra vì hận thù?
- Tội ác vì hận thù được thực hiện dựa trên cơ sở định kiến của một người hay một nhóm người mà họ cho rằng có những đặc điểm khác với họ: những người khác màu da, giới tính, tôn giáo, quan điểm chính trị, kể cả những người bị bệnh hay những người có ngoại hình khác biệt.
Những hành động mang tính thù hằn với nhóm khác mà gây ảnh hưởng tai hại đến sức khỏe hay tâm lý là tội ác vì hận thù (hate crimes).
- Trên Twitter, mọi người bàn tán về việc ông Aaron Long có điều mê tín với phụ nữ châu Á. Theo ông, điều này có đúng không? Liệu có mối liên hệ gì giữa cám dỗ tình dục và phân biệt chủng tộc không?
Nhiều chuyên gia về lịch sử người châu Á ở Mỹ lập luận động cơ của ông Long là kỳ thị vì chủng tộc. Những học giả này không nhìn sự việc rời rạc mà trong tương quan với lịch sử người Mỹ gốc Á ở Mỹ suốt 200 năm qua, về cách mà người Mỹ nhìn người phụ nữ châu Á.
Trong lịch sử, người Mỹ, cụ thể là người da trắng, nhìn phương Đông như “vườn địa đàng của miền Viễn Đông". Vườn địa đàng ở trong kinh thánh là câu chuyện về Eva và Adam. Trong câu chuyện, con rắn bảo Eva ăn trái táo. Con rắn ở đây là một loài kỳ lạ, bí ẩn, và đầy sự cám dỗ. Người phương Tây nhìn phương Đông như vườn địa đàng quái lạ, đầy bí ẩn. Phụ nữ nơi đó cũng mặc trang phục khác họ.
Từ đó, từ exotic (kỳ lạ) được gắn lên hình ảnh của người phụ nữ châu Á. Sách vở viết về người phụ nữ châu Á với sự lạ kỳ, và những cuốn sách đó được gửi về châu Âu và lan truyền khắp châu Mỹ. Người đàn ông, nhất là người da trắng, từ đó mới nảy ra tín điều rằng nếu mang được một người phụ nữ châu Á về cũng giống như đi đến vườn địa đàng và đem một thánh quả về.
Dù có đến Mỹ lâu 200 năm như người Hoa hay mới gần đây hơn như người Việt, với màu da và sắc thái khác Mỹ trắng, người Mỹ vẫn nhìn người châu Á như một người mới đến định cư. Người châu Á đôi khi cũng nghĩ đây không phải vùng đất của họ, chỉ là đất tạm dung, đất "người ta cho mình đến ở". Điều đó ăn sâu vào trong tiềm thức của người Mỹ hay phương Tây nói chung về người châu Á.
Ở Mỹ có nhiều spa, trong đó có nhiều spa mở dịch vụ bán dâm (điều này là phạm pháp). Không chỉ người Mỹ trắng, nhiều người Mỹ đen và người châu Á cũng tìm tới nơi này mua vui. Sau khi phỏng vấn, báo chí kết luận anh này bắn ở các tiệm spa này nghĩa là anh từng tương tác với những người này, và cũng biết được họ là phụ nữ châu Á.
Tiềm thức anh đã lựa chọn địa điểm xả súng, anh đã phân biệt rõ ràng đó là khu của người châu Á. Điều này lý giải vì sao có những ý kiến cho rằng hành động của Aaron Long là vì thù ghét đối với người châu Á.
 |
| Một cuộc biểu tình chống kỳ thị người gốc Á ở Washington hôm 21/3. Ảnh: Reuters. |
Vấn đề lớn của nước Mỹ
- Nước Mỹ cần làm gì để giải quyết vấn đề này?
- Tôi không nghĩ điều này gói gọn trong vấn đề Mỹ trắng đối với người châu Á mà nó là sự kỳ thị giữa các sắc tộc với nhau. Nếu chúng ta bỏ qua các nhóm người khác, những người cũng gây ra tội ác, thì vô tình chúng ta cho họ cơ hội để bỏ qua trách nhiệm. Đây là vấn đề lớn mà nước Mỹ cần đối diện.
Nước Mỹ là một quốc gia đa chủng tộc. Bởi vậy sự xung đột sắc tộc xảy ra thường xuyên hơn so với các quốc gia khác. Vấn đề nằm ở việc chúng ta bàn về nó ở mức độ nào và đi sâu được bao nhiêu. Cá nhân tôi đề xuất hai giải pháp.
Thứ nhất, nước Mỹ nên đàm luận nhiều hơn về lịch sử của người châu Á ở nước Mỹ, và đặc biệt là sự cống hiến của người châu Á tại đây. Chính phủ có thể đưa lịch sử người châu Á vào giảng dạy tại trường học, đưa các thông tin lên tivi, hay làm phim về chủ đề này.
Mục tiêu của các việc này để nói rằng những người châu Á không hề xa lạ, và họ cũng là người Mỹ. Thực ra, ở Mỹ, hệ thống giáo dục đưa môn Lịch sử vào giảng dạy từ lớp 1 đến lớp 12. Tuy nhiên, chỉ có một số ít trang để nói về cộng đồng người châu Á ở Mỹ trong khi lượng lớn còn lại để viết về người Mỹ trắng.
Việc này có thể khiến học sinh không thấy được tầm quan trọng và những cống hiến của châu Á. Họ cũng giống như người Mỹ, đến đây và có quốc tịch Mỹ. Họ cũng chạy nạn và tìm một mảnh đất để lập nghiệp giống như người da trắng thuở ban đầu. Họ góp phần xây dựng nước Mỹ.
Ví như người Hoa, họ xây hệ thống đường xe lửa từ miền Đông qua miền Tây để tạo nên nước Mỹ phát triển như hôm nay.
 |
| Một cuộc biểu tình ở Washington một ngày sau vụ xả súng ở Atlanta. Ảnh: New York Times. |
Thứ hai, nước Mỹ nên mở rộng đàm luận về chủng tộc và kỳ thị chủng tộc. Hiện tại, vấn đề về chủng tộc tại Mỹ gói gọn giữa da trắng và da đen. Người châu Á cũng kỳ thị sắc tộc khác. Khi mình mở rộng vấn đề thì mình mới điều chỉnh được vấn đề căn bản nhất.
Các cuộc đối thoại về chủng tộc chỉ ở mức da trắng và da đen sẽ khiến người châu Á nằm ngoài ranh giới. Nhiều người châu Á qua Mỹ không bị ai nói là họ kỳ thị, nên họ mặc nhiên đi kỳ thị các sắc tộc khác mà không ai biết.
Điển hình, ở một số trang báo của cộng đồng người châu Á, phần quảng cáo có ghi tin tuyển dụng về “tiệm nail ở vùng Mỹ trắng" hay “nhà cho thuê khu Mỹ trắng”. Điều này chính là phân biệt chủng tộc. Nhưng vì vấn đề không được bàn đến, không nhiều người cho rằng đây là một dạng thức của phân biệt chủng tộc.
