Khi Lực lượng Vệ binh Cách mạnh Iran ra mặt nhận trách nhiệm, tư lệnh của lực lượng này cũng khẳng định rằng họ đã cảnh báo Tehran đóng cửa không phận giữa những lo sợ sự trả đũa của Mỹ đối với vụ Iran bắn tên lửa đạn đạo vào các căn cứ ở Iraq có lực lượng Mỹ đồn trú.
Nhiều nghi vấn nổi lên sau thừa nhận bắn nhầm máy bay
Cũng chính vị tư lệnh này nói rằng ông đã nêu lên với cấp trên về khả năng lực lượng của ông đã bắn hạ máy bay vào sáng 8/1. Tuy nhiên, trong suốt nhiều ngày sau thảm kịch, giới chức Iran - bao gồm các nhà điều tra vụ rơi máy bay, quan chức chính phủ và các nhà ngoại giao, đều phủ nhận những thông tin nói rằng tên lửa đã bắn hạ máy bay Boeing 737 của hãng hàng không Ukraine International Airlines sau khi nó cất cánh từ sân bay quốc tế Imam Khomeini của Tehran.
“Không có tên lửa nào phóng ra trong khu vực vào thời điểm đó”, Đại sứ Iran tại Anh, ông Hamid Baeidinejad, đã khẳng định như vậy trong cuộc phỏng vấn với Sky News hôm 10/1. Nhà ngoại giao này còn bày tỏ nghi vấn với những thông tin cho rằng máy bay bị bắn hạ và gọi chúng là “hoàn toàn không thể chấp nhận được”.
Và khi câu chuyện biến chuyển đột ngột hôm 11/1 với thông báo từ tổng tham mưu của lực lượng vũ trang Iran nói rằng chuyến bay của Ukraine đã vô tình bị nhắm bắn vì “sai lầm con người”.
Ông Baeidinejad sau đó đã xin lỗi trên Twitter.
“Trong tuyên bố ngày trước đó của tôi với truyền thông Anh, tôi đã truyền đạt những phát hiện chính thức của các cơ quan có trách nhiệm ở nước tôi rằng không có chuyện bắn tên lửa và máy bay Ukraine không thể trúng tên lửa vào thời điểm đó”, ông Baeidinejad giải thích. “Tôi rất tiếc vì đã truyền đạt những phát hiện sai lầm như vậy”.
 |
| Tướng Amir Ali Hajizadeh - tư lệnh lực lượng Không gian vũ trụ thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran. Ảnh: AFP. |
Tuy nhiên, thậm chí trong cả sự thừa nhận vô tình bắn hạ máy bay, tuyên bố của lực lượng vũ trang và Vệ binh Cách mạng Iran xác nhận vụ tấn công, cũng làm dấy lên những câu hỏi về việc ai biết vụ tấn công và ở thời điểm nào. Tướng Amir Ali Hajizadeh - tư lệnh lực lượng Không gian vũ trụ thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, cho biết ông đã trình báo cấp trên vào ngày 8/1 rằng sự xuất hiện đồng thời giữa vụ phóng tên lửa và sự cố rơi máy bay là rất đáng ngờ.
Cấp trên trực tiếp của tướng Hajizadeh chính là tư lệnh của Vệ binh Cách mạng Hossein Salami. Và sau cùng, Vệ binh Cách mạng chỉ có trách nhiệm trình báo lên Lãnh đạo tối cao Ayatollah Ali Khamenei - người cũng đã thừa nhận vụ tấn công tên lửa hôm 11/1, viện dẫn một báo cáo của các lực lượng vũ trang nước này.
Tuy nhiên, thậm chí bản thân tuyên bố của quân đội Iran cũng làm dấy lên những nghi vấn khi họ nói rằng chuyến bay của Ukraine International Airlines đã “di chuyển rất gần một cứ điểm quân sự nhạy cảm” thuộc về Vệ binh Cách mạng.
“Độ cao và hướng di chuyển của chuyến bay giống như một mục tiêu của kẻ thù, vì vậy máy bay đã bị nhắm mục tiêu do lỗi của con người”, theo tuyên bố từ lực lượng vũ trang Iran.
Có điều, các dữ liệu của mỗi chuyến bay thuộc hãng Ukraine International Airlines rời khỏi Tehran từ đầu tháng 11/2019 cho thấy chuyến bay định mệnh hôm 8/1 hoàn toàn tuân thủ độ cao và hướng bay tương tự, theo trang theo dõi các chuyến bay FlightRadar24. Các máy bay rời sân bay Imam Khomeini đều cất cánh về hướng tây giống như chuyến bay bất hạnh mang số hiệu 752 của Ukraine.
Ông Hajizadeh nói rằng hệ thống phòng không tưởng nhầm chiếc máy bay dân dụng là một tên lửa hành trình, mặc dù chiếc máy bay lúc đó chỉ đang di chuyển với tốc độ 500km/h. Các tên lửa hành trình di chuyển nhanh hơn tốc độ này.
Người đứng đầu của lực lượng Không gian vũ trụ của Iran cũng cho biết đội tấn công tên lửa “chỉ có 10 giây” để đưa ra quyết định và thiết bị liên lạc bằng radio bị nghẽn. Do không thể liên lạc với chỉ huy hệ thống phòng không trung ương để xác nhận, ông Hajizadeh đã quyết định bắn hạ.
Chín chuyến bay khác rời khỏi sân bay Imam Khomeini vào sáng sớm 8/1 trước chuyến bay xấu số của hãng bay Ukraine đều suôn sẻ. Ông Hajizadeh nói rằng Vệ binh Cách mạng đã đề xuất Tehran đóng cửa không phận trong khi đang “chuẩn bị cho cuộc xung đột tổng lực với Mỹ”, nhưng giới chức trách đã không nghe theo.
Theo AP, giới phân tích đã đặt nghi vấn với quyết định của giới lãnh đạo Iran trong những ngày sau vụ bắn hạ.
“Điều đầu tiên một quốc gia nên làm trong trường hợp leo thang xung đột quân sự là đóng cửa bầu trời đối với các chuyến bay dân sự”, tướng về hưu của Ukraine, ông Ihor Romanenko, nhận định. “Tuy nhiên, điều này kéo theo những tổn thất tài chính nghiêm trọng, các khoản phạt và bồi thường, do đó, nó khó có thể là một cách tiếp cận mà Iran ưu tiên”.
Nối lại sử dụng căn cứ tên lửa ở Bidgeneh
Những bình luận của tướng Hajizadeh cũng cho thấy Vệ binh cách mạng đã nối lại việc sử dụng căn cứ thử tên lửa ở Bidgeneh, vị trí của hệ thống phòng không bắn nhầm máy bay Ukraine. Một vụ nổ tại căn cứ này năm 2011 đã giết chết 17 người, trong đó có một trong những chỉ huy hàng đầu trong chương trình tên lửa đạn đạo của Iran, Chuẩn tướng Hassan Tehrani Moghaddam.
Lực lượng Vệ binh Cách mạnh Iran có quyền tự quyết rộng rãi. Đơn vị này khét tiếng với sự quyết liệt dù là trong đụng độ căng thẳng với Hải quân Mỹ ở Vịnh Ba Tư hay trong vụ bắn hạ một máy bay không người lái giám sát của quân đội Mỹ vào mùa hè năm 2019. Những lo ngại về sự gây hấn đó đã khiến Cục Quản lý Hàng không Liên bang Mỹ đưa ra cảnh báo về việc bay qua Iran chỉ vài ngày trước khi xảy ra vụ bắn hạ máy bay, đồng thời cảnh báo nguy cơ nhầm lẫn nguy hiểm.
 |
| Hiện trường vụ rơi máy bay của hãng Ukraine International Airlines tại Iran. Ảnh: AP. |
Chuyến bay của hãng Ukraine Interntional Airlines rơi không lâu sau khi cất cánh từ Tehran sáng 8/1, khiến toàn bộ 176 người trên máy bay thiệt mạng, trong đó có 63 công dân Canada. Thảm họa xảy ra vài tiếng sau khi Iran phóng nhiều tên lửa vào hai căn cứ ở Iraq có quân đội Mỹ đồn trú. Động thái nhằm trả thù cho cái chết của tướng Qasem Soleimani, một lãnh đạo Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran.
Trong một đăng tải trên Twitter ngày 11/1, Ngoại trưởng Iran Mohamad Javad Zarif bày tỏ lời xin lỗi, nhưng dường như đổ lỗi cho "chủ nghĩa phiêu lưu của Mỹ" dẫn tới thảm kịch này. "Sai lầm của con người vào thời điểm khủng hoảng gây ra bởi chủ nghĩa phiêu lưu của Mỹ đã dẫn tới thảm họa", ông nhấn mạnh.
