Hồi ký của nhà báo Mỹ về chiến tranh

Một cảnh trong phim Apocalypse Now, lấy cảm hứng từ Dispatches. Ảnh: Allstar/United Artists

Một cảnh trong phim Apocalypse Now, lấy cảm hứng từ Dispatches. Ảnh: Allstar/United Artists

Dù thời đại có phát triển ra sao, chiến tranh và hoà bình vẫn tồn tại, điều được phản ánh rõ nét trong văn học, trong đó có cuốn sách về chiến tranh xuất sắc như Dispatches của Michael Herr. Tác phẩm bất ngờ đẩy độc giả vào vùng chiến sự trước khi họ được chuẩn bị tinh thần.

Đưa độc giả vào "chảo lửa"

Độc giả của Michael Herr phải nhanh chóng thích nghi với trải nghiệm siêu thực về Việt Nam vào năm 1967, như thể họ không có lựa chọn nào khác: Chiến tranh đang diễn ra.

Kết hợp với sự cấp bách hấp dẫn trong lời kể của Herr, từng dòng chữ nối tiếp như sắp có thể bị ngắt quãng bởi tiếng đạn pháo đang bay tới. Chính giọng kể mê hoặc của Herr, có lẽ là thành tựu lớn nhất của cuốn sách này, đã khắc họa chân thực một cuộc chiến khốc liệt trong thời đại hiện nay.

Giọng nói của Herr (theo Tom Wolfe) là độc thoại nội tâm của chính ông, cùng sự sợ hãi hoặc bị kích thích, được ghép với những mẩu nhạc rock và tiếng lóng hàng ngày của lính đánh thuê, lính Mỹ trong đầm lầy, rừng rậm và trực thăng trong khi làm nhiệm vụ:

“Một lần chúng tôi bay qua một ngôi làng nhỏ vừa bị ném bom và lời bài hát của Wingy Manone mà tôi đã nghe khi tôi vài tuổi chợt hiện lên trong đầu tôi, 'Dừng chiến tranh lại, những chú mèo này đang tự giết mình'. Sau đó, chúng tôi hạ độ cao, lơ lửng, hạ xuống trong làn khói tím [của khu vực hạ cánh], hàng chục đứa trẻ chạy khỏi túp lều. Còn viên phi công cười và nói, 'Việt Nam đây, anh bạn. Ném bom xuống'”.

Dispatches không chỉ sống động đến mức đau đớn, mà còn đau thương hơn khi cuốn sách dựa trên lịch sử và là một phần của hồ sơ lịch sử khi Herr có những trải nghiệm trực tiếp tại chiến trường, đặc biệt là khi ông có mặt tại trận chiến Tết Mậu Thân năm 1967 trong vai trò phóng viên chiến trường của Esquire. Và thực tế Sài Gòn "vượt xa tầm kiểm soát":

“... những người Mỹ trẻ tuổi từ các vùng quê đến làm nhiệm vụ tạm thời, bị buộc phải hận thù và sợ hãi những người Việt Nam; hàng nghìn người Mỹ ngồi trong văn phòng và chìm trong những lời kêu ca buồn chán, 'Bạn không thể bắt những người này làm được một việc chết tiệt nào cả...'”.

Ảnh: The First Edition.

Ảnh: The First Edition.

Herr đã kết nối với một nhiếp ảnh gia chiến tranh người Anh, Tim Page, và con trai của diễn viên huyền thoại Errol Flynn là Sean, người sau này đã mất tích khi làm nhiệm vụ, để đi trực thăng vòng quanh vùng chiến sự, bất chấp rủi ro rất lớn.

Giải thoát bản thân bằng một kiệt tác

Ông bị mắc kẹt ở Khe Sanh vào mùa đông năm 1968 trong một cuộc chiến khốc liệt và vẫn sống sót. Herr đã kiên trì cho đến năm 1969, sau đó trở về thành phố New York với một đống ghi chú, một tập các bài viết của Esquire và tâm trí tràn đầy kí ức đau thương. Trong vòng 18 tháng sau khi trở về nhà, ông đã chìm trong trầm cảm và có lẽ việc viết Dispatches trở thành một phần trong hành trình giải thoát bản thân.

Kết quả là một cuốn sách được xuất bản năm 1977, điều mọi nhà báo và nhà văn, từ John le Carré đến Robert Stone, những người từng ở trong vùng chiến sự đều mong muốn được viết. Các chuyên gia thậm chí đã so sánh cuốn sách này với nhiều tác phẩm như The Red Badge of Courage và All Quiet on the Western Front (Phía Tây không có gì lạ).

Tuy nhiên, tác phẩm của ông khác biệt vì được viết từ góc nhìn của một nhà báo, nhà văn chứ không phải một người lính. Và chính sự nhạy cảm của một cây viết đã khiến cuốn sách của ông thu hút được cả một thế hệ độc giả.

Tại Vương quốc Anh, nơi Herr sống một khoảng thời gian trong những năm 1980, các phóng viên chiến tranh người Anh như Ed Vulliamy tại Observer đã cố gắng tìm gặp Herr để học hỏi.

Vulliamy viết: "Mọi cây viết từng thử sức với báo chí chiến tranh đều đến gặp Michael Herr giống một học viên đàn cello đến gặp bậc thầy Mstislav Rostropovich. Ngoài việc học bằng cách lắng nghe, điều đáng mừng hơn nữa là có thể nhận ra những điều điên rồ và nỗi sợ hãi của bản thân chính là tiếng vọng Herr muốn gửi gắm”.

Dù thế giới đã bước sang một thế kỷ mới và một bối cảnh địa chính trị mới, dường như mọi thứ, nhưng cũng dường như chẳng có gì, thay đổi. Như Herr viết, trong một trong những đoạn văn ám ảnh nhất của mình, quân đội Mỹ "vẫn nhanh chóng tìm cách chiếm lại vị thế, cùng với những chi phí tốn kém, kèm theo sự hoảng loạn và gần như là hành động tàn bạo một cách tối đa. Cỗ máy của chúng tôi thật tàn khốc nhưng cũng rất linh hoạt. Nó có thể làm mọi thứ trừ việc dừng lại".

Trong khi tờ The Guardian bình chọn cuốn sách này đứng thứ 9 trong top 100 cuốn sách phi hư cấu hay nhất thì tờ The Times cũng đặt câu hỏi liệu Dispatches có phải là cuốn sách hay nhất về cuộc chiến tại Việt Nam không?

Bài liên quan

Chủ quyền Việt Nam đối với Hoàng Sa, Trường Sa trong tài liệu lưu trữ

Sách công bố - giới thiệu khoảng 100 tài liệu lưu trữ ghi chép lịch sử xác lập chủ quyền, quản lý và thực thi chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.

Hồi ký của bác sĩ Đài Loan chống dịch Covid-19 tại Việt Nam

Đối với bác sĩ Trương Vũ Tu, từng giây phút được nghe bệnh nhân Covid-19 trò chuyện đều là khoảnh khắc quý giá.

Ba chiến thắng lịch sử của dân tộc diễn ra vào năm Tỵ

Những chiến thắng này không chỉ mở ra một thời kỳ thái bình, độc lập cho nước nhà mà còn khẳng định sức mạnh của dân tộc Việt Nam trước quân xâm lược phương Bắc.