Lực lượng bảo vệ văn hóa ra đời trong những năm chống Mỹ

Công an Quận 10, TP.HCM kiểm tra và đưa về trụ sở những người vi phạm ở khu Bình Khang vào năm 1993. Nạn mại dâm xảy ra tại khu phố Bình Khang từ năm 1953, trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, tình trạng này diễn ra tệ hơn. Ảnh: Tuổi Trẻ.

Tại miền Nam Việt Nam những năm 1960, khi sự hiện diện của quân đội Mỹ gây ra nhiều biến động xã hội, một nhóm trí thức, văn nghệ sĩ tiến bộ đã tập hợp để hình thành lực lượng bảo vệ văn hóa của Tổ quốc.

Ngày 7/8/1966, Lực lượng bảo vệ văn hóa dân tộc chính thức ra mắt tại Tòa Đô chính Sài Gòn, với sự tham gia đông đảo của giới trí thức, nhà báo, văn nghệ sĩ. Theo nhà văn Vũ Hạnh, dưới sự chỉ đạo của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam, tổ chức hoạt động bí mật nhưng đầy khí phách ngay trong lòng đô thị Sài Gòn. Họ đi đầu trong những phong trào đấu tranh văn hóa mạnh mẽ thời kỳ này.

Văn hóa dân tộc trước sự tấn công của chủ nghĩa thực dân kiểu mới

Dưới ách cai trị của chủ nghĩa thực dân kiểu mới, đời sống văn hóa của người dân vùng bị chiếm đóng tại Việt Nam rơi vào một giai đoạn đầy biến động. Theo PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ, tình hình văn hóa tại vùng bị chiếm đóng và sau này là miền Nam diễn ra theo một chiều hướng khác biệt. Dù quân đội ngoại bang cố gắng áp đặt những giá trị văn hóa mới, lòng người dân vẫn hướng về lực lượng kháng chiến với niềm tin và sự ủng hộ sâu sắc. Những bài hát yêu nước vẫn vang lên trong các đô thị bị kiểm soát, thể hiện tinh thần bất khuất của dân tộc.

Giai đoạn dưới chính quyền Ngô Đình Diệm, người dân chứng kiến một nền văn hóa bị kiểm soát chặt chẽ, song điều đó không ngăn được sự hình thành của những luồng tư tưởng phản kháng.

Khi chế độ gia đình trị này sụp đổ, miền Nam rơi vào tình trạng bất ổn kéo dài với sự cai trị của các chính quyền quân sự liên tiếp. Trong bối cảnh đó, xã hội miền Nam chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của một thứ chủ nghĩa hiện sinh phương Tây, khơi dậy tâm lý hoài nghi, cô đơn và mất phương hướng. Tình trạng này dẫn đến lối sống gấp gáp, chạy theo hưởng thụ, thậm chí sa đọa, trong khi những giá trị đạo đức truyền thống dần bị xói mòn.

Tác phẩm Lịch sử và văn hóa Việt Nam (Từ góc nhìn đổi mới). Ảnh: Đức Huy.

“Có thể nói, ở miền Nam, đặc biệt trong thập kỷ cuối của chế độ Sài Gòn, đã diễn ra một sự lai tạo văn hóa tạp chủng, mất phương hướng”, PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ viết trong cuốn sách Lịch sử và văn hóa Việt Nam (Từ góc nhìn đổi mới).

Nhà văn Vũ Hạnh từng cảnh báo về sự suy đồi văn hóa trong các đô thị lớn, nơi mà các giá trị truyền thống bị đe dọa nghiêm trọng. Báo chí thời kỳ này tràn ngập những tin tức về tội phạm, bạo lực và lối sống thiếu chuẩn mực. Những vụ án giết người, trộm cướp, mại dâm, du đãng diễn ra ngày một nhiều, phản ánh sự rạn nứt trong đời sống tinh thần xã hội. Giữa bối cảnh đó, nhiều trí thức và nhà văn hóa đã lên tiếng cảnh báo về nguy cơ đánh mất bản sắc dân tộc.

Dù vậy, nhà văn Vũ Hạnh cho rằng văn hóa miền Nam không sụp đổ trước sự tấn công của chủ nghĩa thực dân kiểu mới. Những giá trị cốt lõi của dân tộc vẫn được gìn giữ, thể hiện qua sự hình thành các hội đoàn văn hóa, giáo dục với mong muốn bảo vệ và phục hưng bản sắc Việt Nam. Lực lượng bảo vệ văn hóa dân tộc ra đời như một lời khẳng định về ý thức gìn giữ truyền thống trước làn sóng lai căng. Nhiều nhà văn hóa đã kêu gọi sự quan tâm của xã hội đối với vấn đề du nhập ồ ạt văn hóa phẩm ngoại lai, đồng thời đề xuất các biện pháp để củng cố nền tảng tinh thần của dân tộc.

“Phải cứu lấy văn hóa chúng ta”

Trong hơn một năm hoạt động, Lực lượng bảo vệ văn hóa dân tộc đã triển khai nhiều hoạt động quan trọng nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa Việt Nam trước những tác động tiêu cực.

Ngay từ khi thành lập, tạp chí Tin Văn ra mắt vào ngày 6/6/1966 đã trở thành diễn đàn nghiên cứu, sáng tác, phê bình văn hóa - văn nghệ có sức ảnh hưởng mạnh mẽ. Với tinh thần “Phải cứu lấy văn hóa chúng ta”, tạp chí đã thu hút sự tham gia của nhiều cây bút tên tuổi như Vũ Hạnh, Triệu Công Minh, Lê Nguyên Trung, Nguyễn Hiến Lê, Bình Nguyên Lộc…

Trước yêu cầu của tình hình mới, ngày 24/3/1967, Tin Văn được chuyển thành tuần báo, duy trì đến ngày 4/8/1967. Cùng với báo chí, hoạt động văn nghệ cũng diễn ra sôi nổi. Ngày 30/10/1966, đại nhạc hội Tiếng trống hào hùng được tổ chức tại rạp Thống Nhất, mang đến những tác phẩm cổ vũ tinh thần đấu tranh. Ngày 11/12/1966, tại Trường Quốc gia Âm nhạc, Đoàn Văn nghệ học sinh - sinh viên đã trình diễn các nhạc phẩm như Việt Nam gấm hoa, Hội nghị Diên Hồng, kết hợp với những lời hiệu triệu đầy tính thời sự.

Không chỉ dừng lại ở hoạt động văn nghệ, Lực lượng bảo vệ văn hóa dân tộc còn đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tổ chức hội thảo, thuyết trình về tác hại của văn hóa lai căng, đồi trụy. Phong trào sáng tác cũng được khuyến khích, nhằm phát hiện và tôn vinh những tác phẩm có giá trị.

Thực tế đã chứng minh, với sự hoạt động tích cực và tinh thần trong sạch, Lực lượng bảo vệ văn hóa dân tộc đã tạo nên một phong trào có sức lan tỏa sâu rộng. Trong bối cảnh lịch sử đòi hỏi sự góp sức của mọi tầng lớp, việc bảo vệ và phát huy văn hóa dân tộc không chỉ là trách nhiệm, mà còn là sứ mệnh thiêng liêng của mỗi cá nhân.

Cho đến năm 1967, các thành viên của lực lượng đều bị bắt giữ ở bốt Ngô Quyền trước khi đưa sang Tổng nha. “Dù Lực lượng không trường thọ nhưng đã in những vết ấn sâu đậm ở trong sinh hoạt văn hóa nghệ thuật của khắp xã hội miền Nam thời ấy và còn vang vọng cho đến bây giờ. Ngay bản báo cáo của Ban Chấp hành Lực lượng, tôi đã tìm thấy, được giữ trân trọng ở nhà một người giáo viên tại tỉnh Long An. Với anh, đây là kỷ vật vô giá về một thời kỳ đấu tranh văn hóa, với những kỷ niệm không bao giờ quên”, nhà văn Vũ Hạnh viết trong tác phẩm Chung một bóng cờ.