Bài hát vang vọng khắp miền Nam những năm 1960

Nhóm "Hoa Mai Vàng" gồm các ông Mai Văn Bộ, Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn Tiểng (từ trái qua phải). Ảnh: Tư liệu

Vào ngày 22/12/1985, trên báo Sài Gòn giải phóng, nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng - nguyên thành viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, phụ trách văn hóa - thông tin - viết rằng bài hát Giải phóng miền Nam là một giai điệu khiến hàng triệu người cuốn theo nhịp điệu của nó.

Đây còn là minh chứng cho thấy thế giới âm nhạc - văn nghệ phát triển sôi động góp phần cổ vũ tinh thần nhân dân hai miền kháng chiến.

Bài hát được viết trên thông điệp thống nhất hai miền

Vào năm 1959, đạo luật 10/59 được ngụy quân ngụy quyền thực hiện rốt ráo. Các điều khoản khắc nghiệt trong đạo luật này khiến nhiều chiến sĩ, người dân ủng hộ cách mạng gặp nhiều khó khăn.

Để củng cố tinh thần nhân dân, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn Tiểng và Mai Văn Bộ nhận nhiệm vụ từ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam sáng tác một bài Tiến quân ca cho riêng đồng bào vùng kháng chiến.

Theo nhà văn Mai Văn Bộ kể lại, trong vòng hai tuần, tác phẩm đã được ra đời năm 1960 với cảm hứng chính từ cao trào Đồng Khởi. Giải phóng miền Nam mang ý nghĩa là lời thề nguyện về sự toàn vẹn đất nước. Lời bài hát với những câu như "Giải phóng miền Nam, chúng ta cùng quyết tiến bước" đã khẳng định tinh thần đoàn kết giữa nhân dân miền Nam và miền Bắc, củng cố khối đoàn kết của toàn dân tộc.

Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước và bài hát Hương Giang dạ khúc. Ảnh: Báo CAND.

Tinh thần thống nhất trong bài hát là khát vọng về một đất nước hòa bình. Bài hát đã khắc họa trong lòng mỗi người Việt Nam cảm xúc về quê hương, về tinh thần tự do và trách nhiệm đối với đất nước. Những chiến sĩ giải phóng quân, những thanh niên xung phong đã hát vang bài ca này khi hành quân ra trận, khi vượt qua những cánh rừng Trường Sơn hay trong giây phút tiến vào Sài Gòn lịch sử.

“Từ Bắc chí Nam, dọc theo dải Trường Sơn và xuôi theo dòng Cửu Long đến tận cùng của Tổ quốc, tiếng hát Giải phóng miền Nam vang lên không dứt và cũng không ngừng cổ vũ tinh thần chống Mỹ và chính quyền Sài Gòn của quần chúng, thanh niên và sinh viên vùng đô thị”, trích bài viết của nhà văn Mai Văn Bộ trong tác phẩm Chung một bóng cờ.

Người tạo nên ca khúc giai điệu Giải phóng miền Nam

Bên cạnh ca khúc Giải phóng miền Nam, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước - người được mệnh danh là “anh cả của đội ngũ sáng tác nhạc cách mạng” - còn có các tác phẩm nổi tiếng như Lên Đàng, Non sông gấm vóc, Reo vang bình minh…

Trong bài viết tổng kết sự nghiệp Lưu Hữu Phước, GS Dương Viết Á nhận xét ông và nhà thơ Tố Hữu đều là những người có vai trò lớn với văn nghệ kháng chiến. “Cả hai đều cùng một cảm hứng chủ đạo: cái ta công dân, cả hai đều coi nghệ thuật là vũ khí đấu tranh cách mạng, cả hai đều phản ánh được hiện thực thời đại trên tầm cỡ khái quát về lịch sử”, trích từ tác phẩm Lưu Hữu Phước - cuộc đời và sự nghiệp âm nhạc.

Theo nhà văn Nguyễn Trương Quý trong cuốn sách Thời thanh xuân của tân nhạc ái quốc, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước để lại “những vùng âm quyền mang tinh thần dân tộc chủ nghĩa theo hướng tranh đấu ở bình diện công khai”. Những ca từ trong các sáng tác của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước đã đi vào đời sống và trở thành ngữ liệu cho các hoạt động, khẩu ngữ. Chẳng hạn, lời bài Đáp lại non sông của ông được phong trào sinh viên Sài Gòn trước năm 1975 nhắc lại rất nhiều.

Cuốn sách Thời thanh xuân của tân nhạc ái quốc đã đạt giải B tại Giải Sách Quốc gia 2024. Ảnh: Nhà xuất bản Trẻ.

Năm 1997, trong bộ phim truyền hình Những nẻo đường phù sa tái hiện lại cuộc đấu tranh của thanh niên miền Nam trong khoảng 1930-1940, bài hát chủ đề của bộ phim cũng gợi lại không khí trong các bài ca yêu nước do nhạc sĩ Lưu Hữu Phước sáng tác.

“Những bài hát của Lưu Hữu Phước hay Văn Cao đã tạo ra một phần lịch sử và đến lượt chúng cũng trở thành lịch sử”, nhà văn Nguyễn Trương Quý viết. Tác giả cuốn sách Thời thanh xuân của tân nhạc ái quốc cũng nhận định rằng không phải tất cả tác phẩm của Lưu Hữu Phước đều đạt tới tầm mức nghệ thuật xuất chúng, cả ở khía cạnh âm nhạc lẫn tuyên truyền. Nhưng chúng tạo thành một hệ thống có tính quy củ, phù hợp với việc kiến tạo tinh thần tập thể.

Cùng nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, những cái tên tiêu biểu khác cũng tham gia vào đời sống sáng tác nghệ thuật thời kháng chiến là Hoàng Việt, Trọng Thủy, Vũ Thành, Trí Thanh…

Với lòng yêu nước dạt dào và tinh thần cách mạng, đội ngũ này đã đưa nghệ thuật đến gần hơn với đại chúng, đáp ứng yêu cầu đặt ra của tình hình đất nước lúc bấy giờ. Cho đến nay, một số tác phẩm của họ vẫn truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.