 |
| Một nghi thức trong lễ Giỗ Tổ Hùng vương năm 2019 do Thành ủy - HĐND - UBND - Ủy ban MTTQ TP.HCM tổ chức tại Khu tưởng niệm các Vua Hùng, Công viên Lịch sử - Văn hóa dân tộc. Ảnh: haiquanonline. |
Giá trị quốc gia là những giá trị cốt lõi, phản ánh những khát vọng, mong cầu, mục tiêu chung của cả quốc gia. Đó những giá trị được kết tinh từ quá khứ, phát huy vai trò trong hiện tại và có định hướng tới tương lai, làm nền tảng để điều tiết, dẫn đạo sự phát triển của đất nước.
Giá trị quốc gia thường phản ánh những mục đích thiết thân mà cả xã hội phấn đấu đạt đến, từ các cấp lãnh đạo cao nhất đến toàn thể dân chúng, từ giới tinh hoa đến những người bình thường. Chúng được giáo dục, cổ vũ, khuyến khích trong các gia đình, nhà trường và xã hội. Hệ giá trị quốc gia đóng vai trò quan trọng trong việc đoàn kết, quy tụ các cộng đồng dân tộc, vùng miền, củng cố sức mạnh tổng hợp của quốc gia.
Giá trị quốc gia được hình thành và củng cố trong lịch sử phát triển dài lâu, đôi khi thấm đẫm máu và nước mắt của các dân tộc. Mặc dù có nền tảng từ truyền thống, hệ giá trị quốc gia luôn luôn vận động, biến đổi, được bồi đắp, bổ sung trong quá trình phát triển phù hợp với yêu cầu của thời đại.
Thực tiễn cho thấy các quốc gia phát triển thành công, trở thành các dân tộc tiên phong trong nền văn minh nhân loại thường có một hệ giá trị quốc gia phù hợp, chuẩn xác, giúp huy động được các nguồn lực xã hội hướng đến sự hòa bình, ổn định, tiến bộ và phát triển.
Kinh nghiệm quốc tế
Do tầm quan trọng của hệ giá trị quốc gia như vậy, nên đa số các nước trên thế giới đều rất quan tâm xây dựng hệ giá trị quốc gia, lấy đó làm kim chỉ nam cho sự phát triển, biến thành động lực để cả xã hội phấn đấu thực hiện. Thậm chí xuất hiện những hệ giá trị chung cho cả một châu lục, một liên minh, như người ta thường nói đến “các giá trị châu Á”, “các giá trị phương Tây”...
Hệ giá trị quốc gia sẽ góp phần đoàn kết, quy tụ toàn dân Việt Nam hướng đến những mục tiêu chung, tạo nên sức mạnh tổng hợp, xây dựng một đất nước độc lập, tự chủ, hùng cường, phồn vinh và hạnh phúc.
GS.TS Từ Thị Loan
Theo nghiên cứu của các học giả Trung Quốc, những giá trị chung mang tính phổ quát đối với phương Tây là: Công bằng và chính nghĩa (justice); Quyền/Quyền lợi (rights); Bình đẳng (equality); Tự do (liberty/freedom); Khoan dung (tolerantion); Tự trị/ Tự lập (autonomy); Dân chủ (democracy). Theo một Báo cáo của Ủy ban châu Âu năm 2012, các giá trị cốt lõi của Liên minh châu Âu được xác định là: Hòa Bình, Dân chủ, Nhân quyền, Tuân thủ pháp luật, Đoàn kết.
Các giá trị này phản ánh mối quan tâm chung của các quốc gia trong khối, đồng thời gắn liền với những đặc thù lịch sử, văn hóa của khu vực. Chúng trở thành những nguyên tắc, điểm tựa giúp liên kết, thống nhất nội bộ, củng cố sức mạnh của toàn khối.
Bên cạnh đó, một số quốc gia phương Tây vẫn có những giá trị đặc trưng riêng, như nước Pháp từng nổi tiếng với bộ ba giá trị (Tự do - Bình đẳng - Bác ái) đã giúp họ xây dựng thành công nền Cộng hòa sau Cách mạng Pháp và hiện nay đang xây dựng nền Dân chủ dựa trên bộ ba giá trị: Đa nguyên - Nhân quyền - Công lý.
Đối với Việt Nam, việc xác định và xây dựng hệ giá trị quốc gia hiện nay là đặc biệt cần thiết và cấp bách. [...] .
Do vậy, việc giữ gìn, phát huy và phát triển các hệ giá trị, trong đó có hệ giá trị quốc gia càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Hệ giá trị quốc gia sẽ góp phần đoàn kết, quy tụ toàn dân Việt Nam hướng đến những mục tiêu chung, tạo nên sức mạnh tổng hợp, giúp chúng ta xây dựng một đất nước độc lập, tự chủ, hùng cường, phồn vinh và hạnh phúc.
Quan điểm và nguyên tắc xác định hệ giá trị quốc gia trong giai đoạn hiện nay
Từ sự cần thiết xây dựng hệ giá trị quốc gia như đã nêu ở trên thì quan điểm, nguyên tắc xây dựng hệ giá trị này là rất quan trọng. Điều đó sẽ quyết định tầm nhìn, nội dung, tính chất của hệ giá trị, từ đó chi phối chiến lược phát triển của quốc gia cũng như các mục tiêu, quyết sách, nguồn lực ưu tiên đầu tư cho quá trình phát triển.
Quan điểm
Hiện nay có khá nhiều ý kiến khác nhau về quan điểm lựa chọn các giá trị, tuy nhiên về cơ bản có thể quy về ba luồng ý kiến như sau:
Một là, chỉ nên đúc kết và nhấn mạnh những giá trị đã định hình và đang tồn tại trong thực tế. Việc xác định hệ giá trị quốc gia chính là chắt lọc, gọi tên, tìm ra đúng các giá trị tiêu biểu, cốt lõi, mang tính đại diện cho quốc gia Việt Nam hiện nay.
Hai là, cần đưa ra những giá trị lý tưởng, kỳ vọng, có ý nghĩa định hướng đối với chiều hướng phát triển của dân tộc, là mục tiêu, đích đến để cả quốc gia phấn đấu đạt tới.
Ba là, kết hợp giữa các giá trị đang tồn tại trong thực tế với các giá trị định hướng nhằm hướng tới sự phát triển bền vững và có tầm nhìn chiến lược của quốc gia. Theo tác giả bài viết, quan điểm thứ ba nên là phương án chọn.
Hệ giá trị quốc gia phải kết hợp hài hòa giữa các giá trị thiết thân của dân tộc Việt Nam với các giá trị phổ quát, tiến bộ của thời đại và nhân loại.
GS.TS Từ Thị Loan
Nguyên tắc
Qua tham khảo kinh nghiệm quốc tế cũng như dựa trên tình hình thực tiễn Việt Nam, có thể đưa ra một số lưu ý về nguyên tắc xác định giá trị như sau:
Nhìn chung, khó có thể đưa ra hết các giá trị kỳ vọng, đáng quan tâm đối với sự phát triển của một quốc gia, do vậy, việc xác định hệ giá trị chỉ nên dừng lại ở những giá trị cốt lõi, trọng điểm, ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn hiện nay.
Hệ giá trị quốc gia phải kết hợp hài hòa giữa các giá trị thiết thân của dân tộc Việt Nam với các giá trị phổ quát, tiến bộ của thời đại và nhân loại.
Hệ giá trị quốc gia không nên quá cao siêu, xa vời, ít tính khả thi, mà phải có sự cân đối, hài hòa giữa ý chí của tầng lớp lãnh đạo với điều kiện thực hiện và sự đồng thuận của người dân, phải xuất phát từ những mong đợi của nhân dân để họ tự giác chung tay thực hiện.
Cấu trúc hệ giá trị cần ngắn gọn, súc tích, dễ nhớ, dễ thuộc, dễ tuyên truyền, triển khai.
Đề xuất nội dung và diễn giải về hệ giá trị quốc gia trong giai đoạn hiện nay
Dựa trên cơ sở lý luận như đã nêu ở trên, căn cứ tình hình thực tiễn trong nước và quốc tế, tham khảo tư tưởng Hồ Chí Minh và chủ trương, đường lối của Đảng, đặc biệt là định hướng của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021, bài viết xin đề xuất hệ giá trị quốc gia trong giai đoạn hiện nay gồm 8 giá trị như sau: Hòa bình, Thống nhất, Độc lập, Dân chủ, Công bằng, Văn minh, Phồn vinh, Hạnh phúc.
Có thể diễn giải kỹ hơn về nội hàm cũng như căn cứ lựa chọn các giá trị như sau:
Hòa bình, Thống nhất, Độc lập
Đất nước ta đã phải trải qua hàng nghìn năm nô lệ dưới ách thống trị của phong kiến phương Bắc, gần 100 năm dưới ách thực dân Pháp, rồi phát xít Nhật, đế quốc Mỹ, cho nên hơn ai hết chúng ta thấm thía nỗi thống khổ của người dân mất nước, mất tự do, nếm trải những đau thương, mất mát của chiến tranh, đất nước bị chia cắt. Do vậy, Hòa bình, Thống nhất, Độc lập chính là những giá trị hàng đầu, tối cao đối với mỗi người dân Việt Nam cũng như cả dân tộc.
Muốn có quốc gia, trước hết chúng ta phải có lãnh thổ, cương vực, có chủ quyền, độc lập. Muốn quốc gia phát triển, phải có hòa bình, thống nhất. Chân lý đó đã phải trả giá bằng biết bao mồ hôi, xương máu của các thế hệ đi trước trong các cuộc chiến tranh vệ quốc. Đó chính là khát vọng nghìn đời của dân tộc ta trong suốt chiều dài lịch sử, lắng đọng trong dòng chảy từ “Nam quốc sơn hà” đến Tuyên ngôn độc lập.
Dân chủ, Công bằng, Văn minh
Dân chủ là giá trị ưu việt và đặc điểm cơ bản nhất của một xã hội tiến bộ, phát triển. Dân chủ thể hiện ở việc người dân thực sự được làm chủ trên mọi phương diện: “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.
Công bằng cũng thể hiện sự ưu việt của một chế độ, diễn ra trên mọi khía cạnh chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội nhằm xóa bỏ những bất công, thiên lệch trong cơ hội làm việc, phân phối kết quả sản xuất, phân phối lợi ích, thụ hưởng phúc lợi xã hội... Công bằng sẽ giúp bảo đảm không chỉ bình đẳng về mặt chính trị giữa các tầng lớp xã hội, bình quyền về mặt giới tính, mà còn bình đẳng cả trong sự phát triển cá nhân.
Văn minh thể hiện quốc gia ngày càng phát triển theo hướng tiến bộ, hiện đại, dần theo kịp mặt bằng của các nước phát triển. Văn minh không chỉ thể hiện trong đời sống vật chất, trong tiện nghi sinh hoạt, phát triển khoa học - kỹ thuật, mà còn là văn minh trong đời sống tinh thần thể hiện qua văn hóa, nghệ thuật, trong sinh hoạt chính trị, xã hội, trong giáo dục, đào tạo, thực thi pháp luật...
Văn minh ở Việt Nam phải là kết quả của sự tiếp thu những thành tựu của văn minh nhân loại kết hợp với kế thừa những giá trị tốt đẹp của truyền thống, thể hiện từ lối sống, nếp sống, cách ứng xử đến trí tuệ, tư duy, đầu óc sáng tạo...
Phồn vinh, Hạnh phúc
Phồn vinh có nghĩa là đời sống nhân dân giàu có, xã hội phát triển tốt đẹp, thực lực quốc gia lớn mạnh. Phồn vinh thể hiện sự phát triển thịnh vượng, sung túc cả về vật chất lẫn tinh thần của từng gia đình cũng như cả quốc gia. Đây là giá trị rất phù hợp với nguyện vọng và mong muốn của mọi tầng lớp nhân dân cũng như các cấp lãnh đạo.
Sự phồn vinh, thịnh vượng sẽ tạo nên sức mạnh về kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng, đối ngoại của quốc gia, giúp nâng cao vị thế của đất nước trên trường quốc tế. Phồn vinh cũng là điều kiện thiết yếu để chúng ta duy trì được độc lập, chủ quyền quốc gia.
Hạnh phúc là sự thỏa mãn những nhu cầu căn bản, quan trọng của con người, gắn liền với những niềm vui, sự bình an trong cuộc sống. Hạnh phúc là thước đo cao nhất về sự hài lòng của người dân đối với quốc gia. Trên thế giới, sự phát triển thành công của một đất nước thường được đánh giá qua thang đo là chỉ số hạnh phúc.
Xét trong mối quan hệ biện chứng, thì sự phồn vinh, hạnh phúc chỉ đạt được khi có dân chủ, công bằng, văn minh; đồng thời có phồn vinh, hạnh phúc thì mới bảo vệ được độc lập, hòa bình, thống nhất đất nước.
 |
| GS.TS Từ Thị Loan. Ảnh: Việt Nam hội nhập. |
Phương thức xây dựng hệ giá trị quốc gia trong giai đoạn hiện nay
Xây dựng và củng cố hệ giá trị quốc gia là một công cuộc lâu dài, khó khăn, phức tạp, rất cần sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, sự triển khai một cách đồng bộ, căn cơ các giải pháp, sự đồng tình ủng hộ của các tầng lớp nhân dân. Công việc này phải được tiến hành bền bỉ, kiên trì, thường xuyên, không chạy theo hình thức, phong trào. Dưới đây là đề xuất một số phương thức góp phần giữ, củng cố và phát triển hệ giá trị quốc gia Việt Nam.
Một là đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức một cách thực chất, bài bản về hệ giá trị quốc gia. Nếu có thể thì nên biến thành một cuộc vận động sâu rộng, quy mô, mang tầm chiến lược, dài hơi như các cuộc vận động “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” hay phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.
Cần nâng cao hiệu quả tuyên truyền, giáo dục trên các phương tiện thông tin đại chúng, nhất là các phương tiện truyền thông mới trong thời đại công nghệ số bằng các hình thức đa dạng, linh hoạt, sinh động.
Hai là phát huy vai trò của các các thiết chế xã hội quan trọng như: gia đình, nhà trường, cộng đồng trong việc giáo dục, trau dồi các giá trị.
Trước hết, nhà trường phải trở thành vườn ươm ươm mầm cho những công dân tương lai có những tố chất đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; bảo vệ hòa bình, thống nhất, độc lập của Tổ quốc.
Bên cạnh việc “dạy chữ”, các nhà trường phải chú trọng “dạy người”, “dạy nghề”, rèn luyện các giá trị, xây dựng văn hóa công nghiệp, văn hóa phát triển, văn hóa hội nhập. Lồng ghép nội dung giáo dục giá trị quốc gia vào các môn học như: giáo dục công dân, ngữ văn, lịch sử, địa lý...
Thầy cô phải là những người nêu gương trong việc thực thi các giá trị. Trường học phải trở thành nơi học để “làm người” và “thành người” như các nước văn minh, tiên tiến.
Bên cạnh đó, cần phát huy vai trò của gia đình, chiếc nôi đầu tiên hình thành, nuôi dưỡng các giá trị. Ông bà, cha mẹ phải là những “người thầy đầu tiên” giáo dục lòng yêu nước, yêu hòa bình, ý thức quốc gia, lòng tự hào dân tộc, khát vọng xây dựng đất nước hùng cường.
Cộng đồng cũng là một môi trường quan trọng để định hình, điều tiết, vun đắp các giá trị quốc gia vì sự phát triển chung, từ những tập thể nhỏ như làng xã, khu phố đến những cộng đồng lớn như dân tộc, quốc gia.
Ba là các Bộ, ban, ngành, các cấp chính quyền, tổ chức, đoàn thể trên cơ sở hệ giá trị quốc gia triển khai thành các chương trình hành động, phù hợp với thực tiễn ngành, giới, địa phương, đơn vị mình. Cụ thể hóa hệ giá trị quốc gia thành những phương châm, nguyên tắc nghề nghiệp, tiêu chí văn hóa thích hợp, sao cho hệ giá trị này trở thành thước đo, định hướng, tiêu chuẩn rèn luyện, phấn đấu của từng đối tượng như cán bộ, đảng viên, phụ nữ, thanh niên…
Bốn là phát huy vai trò của văn học, nghệ thuật trong xây dựng hệ giá trị quốc gia. Một bộ phim hay, một vở kịch hấp dẫn, một tiểu thuyết có giá trị, một bài hát đi vào lòng người nhiều khi có sức mạnh lan tỏa, cảm hóa, thu phục nhân tâm hơn hàng trăm lời kêu gọi, hô hào suông.
Do vậy, cần đề cao trách nhiệm, ý thức công dân của các văn nghệ sĩ trong việc xây dựng các giá trị cốt lõi của quốc gia. Làm sao để ngày càng có nhiều tác phẩm xứng tầm với lịch sử hào hùng và công cuộc đổi mới của dân tộc, khơi dậy trong nhân dân khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc, bảo vệ nền hòa bình, độc lập, thống nhất, thực hiện dân chủ, công bằng, văn minh.
Năm là “xây” phải kết hợp với “chống”. Cùng với việc xây dựng, củng cố các giá trị bằng biện pháp khuyến khích, giáo dục ý thức tự giác, cần phát huy vai trò của pháp luật, xử phạt nghiêm minh, giữ nghiêm kỷ cương phép nước, làm trong sạch đội ngũ cán bộ đảng viên, quản lý xã hội bằng luật pháp.
Khi tất cả đều sống và làm việc theo Hiến pháp, pháp luật, không ai được đứng trên, đứng ngoài pháp luật, thì các giá trị dân chủ, công bằng, văn minh, quốc gia phồn vinh, hạnh phúc mới có cơ thực hiện. Rất cần xây dựng một nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Sáu là sự đổi mới, hoàn thiện thể chế quản lý và điều hành đất nước trên tất cả các lĩnh vực: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, vì tất cả những điều đó đều có ảnh hưởng trực tiếp tới hệ giá trị. Thể chế nào sẽ sinh ra những mẫu người và văn hóa đó.
Trước hết là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa để hạn chế những bất cập và kẽ hở về quản lý, sở hữu, phân phối... tạo điều kiện cho các biểu hiện phi giá trị, bất công, thiếu dân chủ có cơ phát triển.
Tăng cường hoàn thiện thể chế văn hóa, đảm bảo các điều kiện để văn hóa dân tộc được chấn hưng và phát triển trong mối quan hệ hữu cơ với phát triển kinh tế - xã hội.
Ngoài ra, thể chế quản lý trong các lĩnh vực trọng yếu khác như: y tế, giáo dục, báo chí, ngoại giao, an ninh, quốc phòng cũng còn khá nhiều bất cập, tiêu cực như gần đây chúng ta đang chứng kiến, cần phải tiếp tục được cải cách và chấn chỉnh nghiêm minh.
Nhìn chung, việc thực hiện một số giá trị trong hệ giá trị quốc gia này không phải là mới, chúng ta đã tiến hành trong cả quá trình lâu dài xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhiệm vụ ngày nay của chúng ta là tiếp tục giữ gìn, củng cố và phát triển hệ giá trị ấy đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh mới. Công cuộc này rất cần tới sự đóng góp trí tuệ, tâm huyết, sự chung tay góp sức của cả hệ thống chính trị cũng như mỗi cá nhân, gia đình, cộng đồng và toàn xã hội.
