Tại Diễn đàn Châu Á Bác Ngao khai mạc ngày 8/4 tại thị trấn nghỉ dưỡng ở bờ biển phía đông đảo Hải Nam, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có thể sẽ công bố kế hoạch xây dựng các cảng thương mại tự do mới ở nước này.
Đây sẽ là những nơi được trao quyền tự chủ, tự do kinh tế, tiếp cận thị trường với mức độ lớn hơn các khu thương mại tự do hiện có của Trung Quốc, và Hải Nam, một lần nữa có thể trở thành vùng đất được lựa chọn.
Phát biểu của ông Tập, phát biểu quan trọng đầu tiên của nhà lãnh đạo sau khi ông chính thức bước vào nhiệm kỳ thứ 2, xuất hiện giữa lúc Trung Quốc và Mỹ đang leo thang căng thẳng có thể biến thành chiến tranh thương mại toàn diện. Vì vậy, sẽ là điều hợp lý nếu ông Tập nhân dịp này đảm bảo với thế giới rằng Trung Quốc vẫn mở cửa thị trường cho các doanh nghiệp, giới quan sát nhận định.
"Đây sẽ là 'chuyến thăm miền Nam' của chính ông Tập", một nhà nghiên cứu thuộc chính phủ nói, ngụ ý về chuyến đi nổi tiếng của cố lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình năm 1992.
Thất bại của Đặng Tiểu Bình
Trong chuyến công tác năm đó, ông Đặng Tiểu Bình truyền đi một thông điệp mạnh mẽ rằng Bắc Kinh sẽ tiếp tục tự do hóa thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế. Điều đó đã có tác dụng. Sau chuyến đi, bản nhạc khí thế của công cuộc cải cách mở cửa tại Trung Quốc, vốn đã bắt đầu từ đầu những năm 1980, một lần nữa vang vọng trở lại.
Tuy nhiên, Hải Nam lại là một nốt nhạc trầm.
Năm 1988, Hải Nam tách ra từ tỉnh Quảng Đông và trở thành đặc khu kinh tế lớn nhất Trung Quốc. Nhân lực và tài lực đổ về hòn đảo. Song "cuộc săn vàng" nhanh chóng biến thành bê bối cùng quả bóng bất động sản khổng lồ khi giá nhà đất tại Hải Khẩu, thủ phủ của Hải Nam, tăng gấp 3 lần vào năm 1992.
Đến năm 1993, Bắc Kinh phải can thiệp, chặn mọi nguồn cấp vốn cho các dự án xây dựng và phá vỡ bong bóng bất động sản đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc.
Trong suốt 25 năm sau đó, tầm quan trọng của Hải Nam trong nền kinh tế Trung Quốc biến mất gần như sạch sẽ. Trong 5 năm từ 2012 đến 2017, hòn đảo thu hút chưa tới 10 tỷ USD đầu tư nước ngoài, chỉ chiếm 1,5% tổng đầu tư nước ngoài tại Trung Quốc. "Hawaii Trung Quốc" phải chật vật tìm kiếm vị trí của mình trên bản đồ kinh tế đất nước.
 |
  |
| Hải Nam từng được kỳ vọng trở thành đặc khu kinh tế thành công của Trung Quốc nhưng không thành. Ảnh: Xinhua, SCMP. |
"Với các chính sách thuận lợi cùng nhiều khoản đầu tư, Hải Nam đã nhiều lần làm rối tung tất cả", ông Liu Yong, nhà kinh tế phát triển tại Trung tâm Nghiên cứu Phát triển thuộc chính phủ, nhận định. "Họ chưa bao giờ mở cửa đủ. Có những ý tưởng hay nhưng mỗi khi có trở ngại họ lại từ bỏ".
Nỗ lực của hòn đảo trong việc trở thành địa điểm du lịch tầm khu vực cũng không mấy thành công.
Năm 2009, một kế hoạch chiến lược được đề ra để Hải Nam trở thành "hòn đảo du lịch quốc tế", thu hút nhiều khoản đầu tư vào đây. Thị trường bất động sản bắt đầu phát triển trở lại và cơ sở hạ tầng gồm đường bộ, đường sắt cao tốc và sân bay, được xây dựng thêm.
Năm 2017, 67 triệu người ghé thăm hòn đảo, gấp đôi con số năm 2012, chi tiêu khoảng 81 tỷ nhân dân tệ (12,8 tỷ USD). Tuy nhiên, trong tổng số du khách, chỉ 1 triệu người đến từ nước ngoài, khiến hòn đảo trở nên xa vời với hai chữ "quốc tế". (Làm phép so sánh, đảo Bali của Indonesia, với diện tích chỉ bằng một phần sáu Hải Nam, thu hút 5 triệu khách quốc tế vào năm 2016).
Chuyên gia Liu nói các khu du lịch cũng như cơ sở vật chất tại Hải Nam chưa thể cạnh tranh với các điểm đến khác tại Đông Nam Á, như Bali hay Thái Lan, do giá cao, dịch vụ chất lượng thấp và hạ tầng không đáp ứng.
Kế hoạch nói trên bao gồm xây dựng các tour miễn visa, mua sắm miễn thuế, thậm chí hợp pháp hóa cờ bạc. Song khi được chốt hạ vào năm 2010, mức độ "mở cửa" giảm đi: chỉ một vài cửa hàng miễn thuế được xây dựng dành cho khách nội địa, và việc đánh bạc được cho phép dưới dạng "xổ số thể thao" (sport lottery).
"Đó là những ý tưởng lỗi thời", Zhao Xijun, nhà kinh tế học tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh, đánh giá.
Hải Nam không thể cạnh tranh với những thành phố mua sắm ở khu vực như Hong Kong hay Tokyo. Đồng thời, do nhu cầu về hàng nhập khẩu giá rẻ của người tiêu dùng trong nước, thương mại điện tử trở thành lựa chọn thay thế, theo ông Zhao.
Trong bối cảnh đó, ý tưởng biến Hải Nam thành một cảng thương mại tự do ra đời với mục tiêu tạo ra một "Hong Kong thứ hai".
Tương lai nào cho Hải Nam?
Tính từ năm 2013, Trung Quốc đã thành lập 11 khu thương mại tự do (FTZ) trên toàn quốc. Các nguồn tin cho hay các cảng mới sẽ được hưởng nhiều quyền tự do hơn các FTZ hiện có trong việc hoạch định chính sách, đồng thời sẽ "thoáng" hơn trong việc tiếp cận thị trường. Tiêu chuẩn quốc tế cũng như khuôn khổ pháp lý mới sẽ được áp dụng để đảm bảo tự do lưu thông hàng hóa, nhân lực, vốn và đầu tư.
Ông Tập, giờ đây là nhà lãnh đạo quyền lực nhất của Trung Quốc từ thời Mao Trạch Đông, đang nóng lòng đưa nền kinh tế lớn thứ hai thế giới phát triển với chất lượng cao, thay vì tốc độ nhanh.
Hồi tháng 1, cố vấn kinh tế hàng đầu của nhà lãnh đạo, ông Lưu Hạc, phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos rằng những nỗ lực tự do hóa thị trường của Trung Quốc năm nay sẽ "vượt ngoài mong đợi" của cộng đồng quốc tế.
Trong khi đó ông Dịch Cương, tân thống đốc ngân hàng trung ương Trung Quốc, hồi tháng trước cho biết một loạt dự án mới sẽ được công bố tại Bác Ngao. Ông Dịch là một trong những thành viên chủ chốt của đội ngũ cố vấn kinh tế cho ông Tập sẽ có mặt tại Diễn đàn Bác Ngao năm nay.
Chi Fulin, viện trưởng Viện Cải cách và Phát triển Trung Quốc, một cơ quan nghiên cứu tại Hải Nam, nói hòn đảo sẽ đi đầu trong việc mở cửa thị trường dịch vụ tại Trung Quốc, bao gồm mọi lĩnh vực từ du lịch cho đến y tế, và sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các công ty nước ngoài tiếp cận thị trường.
  |
| Trung tâm tài chính thành phố Hải Khẩu, thủ phủ tỉnh Hải Nam, 18 năm trước và hiện tại. Ảnh: Xinhua. |
Bên cạnh nghị trình kinh tế, diễn đàn sẽ là nơi Bắc Kinh thể hiện thế lực của mình tại Biển Đông bất chấp tranh chấp chủ quyền tại khu vực. Đảo Hải Nam, với diện tích 13.130 km2 nằm ở phía tây bắc Biển Đông, giữ vị trí chiến lược đối với quốc phòng Trung Quốc, cũng là cứ điểm quan trọng của quân lực nước này.
Cùng với sự gia tăng về tầm quan trọng về địa lý và chiến lược của hòn đảo, Trung Quốc cho xây dựng "Trân Châu Cảng" của riêng họ tại đây, biến các căn cứ hải quân ở thành phố nghỉ dưỡng Tam Á thành hải cảng lớn phục vụ tàu sân bay. Mục tiêu của kế hoạch là tạo nền tảng có thể trợ giúp cho các nỗ lực của Trung Quốc trong việc cân bằng sự hiện diện của Mỹ ở khu vực Tây Thái Bình Dương.
Đặng Tiểu Bình, người mở đầu kỷ nguyên cải cách kinh tế tại Trung Quốc, đã quyết định thành lập tỉnh Hải Nam cách đây 3 thập kỷ với một số đặc quyền kinh tế, kỳ vọng thể hiện năng lực của đảng và chính phủ Trung Quốc trong việc phát triển hòn đảo.
Thu nhập bình quân đầu người của Hải Nam vẫn ở mức thấp, dưới mức trung bình toàn quốc năm 2017. Chỉ số tăng trưởng của tỉnh xếp thứ 22 trong tổng số 31 đơn vị hành chính cấp tỉnh tại Trung Quốc.
Trong vài ngày tới, hòn đảo sẽ đón tiếp những vị khách quốc tế, bao gồm Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, những người mong muốn hiểu thêm về nghị trình kinh tế của Bắc Kinh.
"Sẽ rất tốt nếu chúng ta có thể phát triển Hải Nam", Đặng Tiểu Bình nói cách đây 31 năm.
Giờ đây, đến lượt ông Tập phải xem mình có thể mang lại thành công cho hòn đảo nơi Đặng đã thất bại hay không.
