*Zing trích dịch bài viết trên New York Times nhận định về khả năng Apple sẽ sản xuất iPhone tại Việt Nam vào năm sau.
Có một nửa trong số hàng trăm triệu điện thoại Samsung xuất xưởng mỗi năm được làm tại Việt Nam. Đây là lợi thế lớn cho họ khi Mỹ áp đặt thuế nhập khẩu đối với những hàng hóa từ Trung Quốc. Apple có thể sẽ theo bước Samsung.
Những nhà máy của đất nước này ngày một nhận nhiều đơn đặt hàng hơn khi các công ty xem xét chuyển khâu sản xuất ra khỏi Trung Quốc. Các công ty công nghệ lớn giờ đây đang tìm cách chuyển dây chuyền về Việt Nam, quốc gia vốn đang trên đà trở thành trung tâm sản xuất smartphone và những thiết bị công nghệ cao cấp khác.
Đầu tiên, Việt Nam sẽ phải học cách hoàn thiện những bộ vỏ nhựa trên tai nghe.
 |
| Sau Trung Quốc, Ấn Độ, liệu Apple có sản xuất iPhone tại Việt Nam? Ảnh: The Hindu. |
Đã có dấu hiệu của một cuộc đổ bộ
Công ty của ông Vũ Hữu Thắng nằm tại thành phố Bắc Ninh, sản phẩm chính là những linh kiện nhựa cho máy in Canon, nhạc cụ của Korg và smartphone cũng như phụ kiện cho Samsung, bao gồm cả tai nghe. Ông Thắng cho biết công ty của mình khó mà cạnh tranh với những nhà cung cấp Trung Quốc, bởi hàng tháng ông vẫn phải nhập khoảng 70-100 tấn vật liệu nhựa, chủ yếu là từ Trung Quốc.
"Việt Nam không cạnh tranh nổi với Trung Quốc đâu. Vật liệu chúng tôi nhập về đã đắt hơn 5-10% so với bên Trung Quốc rồi", ông Thắng cho biết. Ông cũng nhận định thị trường Việt Nam quá nhỏ để một công ty nhựa đặt nhà máy tại đây.
 |
| Nhà máy cuối cùng của Samsung tại Huệ Châu, Trung Quốc sắp đóng cửa. Ảnh: SCMP. |
Những nhà đàm phán của Mỹ và Trung Quốc sẽ gặp nhau ở Thượng Hải trong tuần này để tìm cách giải quyết cuộc chiến thương mại giữa hai nước. Tuy nhiên, với một số công ty thì việc hoạt động tại nước có nền kinh tế lớn thứ hai thế giới không còn tốt đẹp như trước.
Smartphone, máy chơi game và nhiều mặt hàng tiêu dùng khác có thể sẽ góp mặt trong danh sách tăng thuế tiếp theo của ông Trump. Những công ty sản xuất đang chịu áp lực tìm kiếm một địa điểm mới với chi phí thấp để sản xuất hoặc hoàn thiện sản phẩm của họ.
Apple đã tìm đến Việt Nam và Ấn Độ để đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Nintendo cũng đang chuyển dây chuyền sản xuất máy chơi game Switch từ Trung Quốc về Ấn Độ, theo công ty nghiên cứu chuỗi cung ứng Panjiva.
Vào tháng 1/2019, Foxconn, đối tác lắp ráp iPhone lớn nhất cho biết họ đã mua quyền sử dụng đất tại Việt Nam và bơm 200 triệu USD vào một chi nhánh tại Ấn Độ. Nhiều đối tác khác của Apple tại Đài Loan, Trung Quốc đều đánh tiếng về việc chuyển hướng sang hoạt động tại Việt Nam.
Việt Nam đã sẵn sàng sản xuất cho Apple?
Dù vậy, quốc gia với dân số gần 100 triệu người này sẽ không thể thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng thế giới chỉ sau 1 đêm. Quyền sử dụng đất ở đây có thể rất đắt đỏ, và những nhà máy hay nhà kho không dồi dào. Quá trình tuyển dụng đủ công nhân và quản lý cũng sẽ không dễ dàng.
 |
| Công ty VPMS, một trong những đối tác đầu tiên của Samsung tại Việt Nam. Ảnh: NY Times. |
"Chắc chắn đây là mức giới hạn khả năng của Việt Nam", ông Frederick R. Burke, Giám đốc công ty luật Baker McKenzie tại TP. HCM nhận xét. Dù lực lượng lao động của Việt Nam mỗi năm có thêm khoảng 1 triệu người, các công ty "đã tính đến chuyện thiếu lao động ngay từ lúc này".
Việt Nam cũng không có sẵn các công ty phụ trợ để cung cấp các linh kiện đặc biệt hay vật liệu một cách sẵn có như ở Trung Quốc. Bà Trần Thu Thủy, Giám đốc công ty sản xuất khuôn kim loại HTMP nói rằng bà rất mừng nếu có thể sản xuất cho Apple, nhưng công ty của bà sẽ phải cải thiện rất nhiều nếu muốn làm được điều đó.
HTMP sản xuất các khuôn kim loại để từ đó làm ra nhựa hoặc các linh kiện khuôn đúc. Chỉ vào một chiếc MacBook ở gần đó, bà Thủy nói rằng sẽ có ngày công ty của bà làm được khuôn để sản xuất khung laptop.
"Còn rất nhiều thứ mà chúng tôi cần phải cải thiện", bà Thủy chia sẻ.
Việt Nam hiện đã có thế mạnh về sản xuất giày, quần áo và nhiều sản phẩm yêu cầu lao động thủ công khác. Khoảng gần một nửa số sneaker của Nike và Adidas được sản xuất tại Việt Nam. Khi các nhà máy mọc lên ngày càng nhiều, chính phủ Việt Nam cũng đáp ứng bằng cách làm thêm đường, cảng và các nhà máy phát điện. Hà Nội cũng ký kết nhiều hiệp định hợp tác nhằm giảm thuế, gần đây nhất là hiệp định ký với Liên minh châu Âu.
 |
| Một công nhân trong nhà máy sản xuất linh kiện của Fitek. Ảnh: NY Times. |
Chính quyền của ông Trump dĩ nhiên cũng để ý đến việc nhập khẩu từ Việt Nam ngày càng tăng. Bộ Tài chính Mỹ mới đây đưa Việt Nam vào danh sách theo dõi về việc thao túng giá trị đồng tiền. Ông Trump cũng cho rằng Việt Nam có thể là đối tượng bị áp thuế tiếp theo.
Đáp lại, chính phủ Việt Nam cho biết họ muốn đạt được thỏa thuận hai bên cùng có lợi với Mỹ, và cam kết trừng phạt những công ty sử dụng mác "Made in Vietnam" để tránh thuế của Mỹ.
Những hành động của chính quyền ông Trump có lẽ cũng không thể đảo ngược được xu hướng biến miền Bắc Việt Nam trở thành một trung tâm sản xuất thiết bị điện tử. Rất nhiều nhà máy đã mọc lên trên khu vực này nhờ ảnh hưởng của một công ty duy nhất.
Đến Việt Nam, Apple sẽ hưởng lợi nhờ Samsung
Hơn 10 năm trước, Samsung Electronics mở nhà máy đầu tiên tại Bắc Ninh. Đây là một bước đi đúng đắn. Đến nay, khoảng một nửa số điện thoại họ xuất xưởng hàng năm được sản xuất tại Việt Nam. Chi nhánh của họ tại đất nước này, với khoảng 100.000 nhân công, chiếm tới 1/3 tổng doanh thu toàn cầu 220 tỷ USD của họ trong năm 2018.
 |
| Sau khi mở nhà máy đầu tiên tại Việt Nam hơn 10 năm trước, Samsung đã có ảnh hưởng lớn đến ngành sản xuất thiết bị điện tử. Ảnh: NY Times. |
Đại diện của Samsung cho biết khoảng 90% trong số đó là từ doanh thu smartphone sản xuất tại Việt Nam và bán ra ở các nước khác. Như vậy, một mình Samsung đã chiếm khoảng 1/4 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2018, và con số đó cũng chưa thể hiện hết sự ảnh hưởng của công ty này lên nền kinh tế.
Sự thành công của Samsung đã thuyết phục nhiều công ty cung ứng khác của Hàn Quốc rằng họ có thể hoạt động tại Việt Nam.
"Khi bạn là một công ty lớn và bạn chuyển sang một nơi khác, mọi thứ đều đi theo", Filippo Bortoletti, Phó Giám đốc công ty tư vấn Dezan Shira tại Hà Nội nhận định.
Tuy nhiên, đây cũng không hoàn toàn là tín hiệu tích cực. Nhiều công ty lớn đến Việt Nam và chỉ làm việc với những nhà cung ứng quen thuộc, khiến cho các công ty phụ trở bản địa khó lòng chen chân vào được.
Samsung có khoảng 35 nhà cung ứng Việt Nam. Khi mới mở nhà máy tại đây, họ mua các loại khung cho dây chuyền từ công ty VPMS của Việt Nam. Sau đó, họ bắt đầu kết hợp với những nhà cung ứng đến từ Hàn Quốc. Chỉ sau một năm, họ không còn hợp tác với VPMS nữa.
Giá cả và chất lượng không phải là vấn đề, điều cản trở là quy mô. VPMS không thể đáp ứng được quy mô mà Samsung yêu cầu, theo chia sẻ của ông Nguyễn Xuân Hoàng, một trong những người sáng lập VPMS.
Fitek là một trong những nhà sản xuất linh kiện công nghiệp cho Samsung, Canon và nhiều công ty khác ở Bắc Ninh. Vũ Tiến Cường, Chủ tịch Fitek cho biết hầu hết nhà cung ứng Việt Nam đều gặp vấn đề với chất lượng, năng suất nên không giành được hợp đồng từ các công ty đa quốc gia. Mấu chốt của vấn đề là sự thiếu kinh nghiệm, chứ không phải thiếu tiền hay hiểu biết.
"Các công ty cung ứng Việt Nam đang phát triển hàng ngày", ông Cường nhận định.
 |
| Công nhân tại Anofa, công ty chuyên xử lý bề mặt cho LG và Ducati. Chủ công ty cho biết họ sẵn sàng cải tiến tiêu chuẩn để đáp ứng những khách hàng mới như Apple. Ảnh: NY Times. |
Nguyễn Thị Huệ biết khá rõ về việc phải thay đổi như thế nào. Trước khi mở công ty riêng năm 2015, cô gái 28 tuổi làm thuê 16 giờ mỗi ngày. Công ty của cô giờ đây chuyên xử lý bề mặt kim loại, với những khách hàng lớn như LG hay hãng xe Ducati.
"Chúng tôi rất chờ đợi được cung ứng cho Apple", ông Huân, chồng cô Huệ cho biết. Công ty đã đầu tư các loại máy móc chất lượng cao hơn để đáp ứng nhu cầu của các khách hàng nước ngoài.
"Họ có tiêu chuẩn và yêu cầu rất cao. Chúng tôi tự tin đáp ứng được", cô Huệ vui vẻ nói.
