Động thái bất ngờ của Ai Cập giữa lúc Trung Đông 'rực lửa'

Tướng Abbas Kamel, người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quốc gia (GIS) của Ai Cập. Ảnh: Egypt Today.

Vào ngày 16/10, Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi đã thay thế người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quốc gia (GIS) - Tướng Abbas Kamel. Ông Kamel đóng vai trò quan trọng trong các cuộc đàm phán ngừng bắn giữa Israel và Hamas.

Quan chức này đảm nhiệm nhiều vấn đề đối nội và đối ngoại quan trọng của Ai Cập, là gương mặt đại diện cho bộ máy an ninh nước này, giúp củng cố quyền kiểm soát của Tổng thống el-Sisi.

Quyền lực của ông Kamel dường như chỉ đứng sau tổng thống, theo New York Times.

Hiện chưa rõ lý do dẫn đến động thái này. Thông tin xoay quanh các quan chức cấp cao trong chính phủ Ai Cập cũng thường được bảo mật, do đó có thể sẽ không có lời giải thích nào cho quyết định bất ngờ của Tổng thống el-Sisi. Song quyết định này được đưa ra khi Ai Cập đang chao đảo trước sự bất ổn do cuộc chiến ở Gaza, ảnh hưởng đến nền kinh tế và gây áp lực lớn lên hiệp ước hòa bình với Israel, cũng như mối quan hệ với Hamas và Mỹ.

Trung thành

Truyền thông nhà nước Ai Cập và tuyên bố của Tổng thống el-Sisi cho biết Thiếu tướng Hassan Mahmoud Rashad, người từng là cấp phó của ông Kamel, sẽ trở thành quan chức đứng đầu cơ quan tình báo. Trong khi đó, ông Kamel được bổ nhiệm làm đặc phái viên và cố vấn tổng thống, cũng như điều phối viên an ninh chung.

Hiện chưa rõ đây là sự thăng tiến hay giáng chức đối với Tướng Kamel, và liệu ông có tiếp tục tham gia các cuộc đàm phán giữa Israel và Hamas hay không.

Nhờ mối liên hệ chặt chẽ với Giám đốc CIA William J. Burns, người đứng đầu cơ quan tình báo Israel David Barnea và Thủ tướng Qatar Sheikh Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim al-Thani, Tướng Kamel đã trở thành nhân vật trung gian quan trọng trong các cuộc đàm phán chấm dứt xung đột suốt một năm qua. Ông cũng từng tham gia thúc đẩy một lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hamas vào tháng 5/2021.

Tuy nhiên, các cuộc đàm phán hiện đã bị đình trệ kể từ tháng 11, sau khi lệnh ngừng bắn kéo dài một tuần được thiết lập và hơn 100 con tin bị Hamas bắt cóc trong vụ tấn công ngày 7/10/2023 được trả tự do. Israel cũng đã thả một số tù nhân Palestine bị giam giữ.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu gặp ông Abbas Kamel tại Jerusalem vào ngày 30/5/2021. Nguồn: Văn phòng Thủ tướng Israel.

Theo các nhà phân tích, sự nghiệp của Tướng Kamel gắn liền với Tổng thống el-Sisi kể từ khi họ là những sĩ quan quân đội trẻ.

Khi thăng tiến từ tướng lĩnh lên người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự và sau đó là bộ trưởng quốc phòng, ông el-Sisi luôn giữ tướng Kamel bên cạnh như một phụ tá và tham mưu trưởng, ngay cả khi những quan chức thân tín khác bị cách chức hoặc loại trừ.

Các bản ghi âm bị rò rỉ vào năm 2015 cho thấy Tướng Abbas Kamel là một phụ tá trung thành kiên định, giúp Tổng thống el-Sisi lên nắm quyền vào năm 2013, lật đổ tổng thống đầu tiên được bầu cử dân chủ sau Mùa xuân Arab năm 2011.

Đến năm 2018, sau khi cơ quan tình báo Ai Cập không cảnh báo kịp thời về 3 sĩ quan quân đội, ông el-Sisi đã đưa Tướng Kamel lên nắm quyền chỉ huy. Với sự hỗ trợ của con trai tổng thống - ông Mahmoud el-Sisi - Tướng Kamel đã nhanh chóng thanh lọc hàng ngũ, loại bỏ bất kỳ quan chức nào bị nghi ngờ chống đối tổng thống.

Kể từ đó, Cơ quan Tình báo Quốc gia (GIS) do Tướng Kamel lãnh đạo đã trở thành công cụ chính của chính quyền ông el-Sisi.

Quyền lực

Theo các nhà phân tích, tướng Kamel nắm quyền kiểm soát tất cả vấn đề đối ngoại quan trọng, thường xuyên thực hiện các chuyến thăm chính thức đến các nước láng giềng, giám sát mối quan hệ với các quan chức Mỹ và quốc gia vùng Vịnh - nguồn viện trợ và đầu tư của Ai Cập. Bộ Ngoại giao Ai Cập phần lớn đã bị gạt sang một bên trước sự thăng tiến của ông Kamel.

Với những trách nhiệm này, ông Kamel từng là trung tâm của vụ án tham nhũng chống lại Thượng nghị sĩ Robert Menendez, đảng viên Dân chủ bang New Jersey, với cáo buộc giúp Ai Cập nhận viện trợ và vũ khí để đổi lấy hàng trăm nghìn USD suốt nhiều năm.

Theo New York Times, bản cáo trạng của ông Menendez mô tả tướng Kamel là một trong những quan chức giấu tên trực tiếp xây dựng mối quan hệ giữa Ai Cập và Thượng nghị sĩ Menendez.

Thượng nghị sĩ Robert Menendez bị cáo buộc nhận hối lộ từ Ai Cập, có liên quan đến ông Kamel. Ảnh: New York Times.

Cơ quan tình báo này cũng chịu trách nhiệm nhiều vấn đề trong nước, đảm bảo Quốc hội hành động theo lợi ích của ông el-Sisi và giữ truyền thông Ai Cập trong khuôn khổ. Tướng Kamel cũng được ủy quyền quản lý mối quan hệ của nhà nước với các đảng phái chính trị và làm dịu mối quan hệ với các nhà lãnh đạo đối lập khi ông el-Sisi cần thể hiện một hình ảnh hài hoà hơn.

Bên cạnh đó, cơ quan của Tướng Kamel cũng định hướng các kênh tin tức của Ai Cập. GIS có ảnh hưởng lớn tới giới truyền thông, có khả năng định hành các câu chuyện về nhà nước Ai Cập thông qua tin tức và thậm chí can thiệp vào các chương trình truyền hình, phim được sản xuất bởi các công ty do cơ quan an ninh nhà nước sở hữu.

Trong quá trình này, GIS đã thu được nguồn lợi lớn bằng cách trao các hợp đồng béo bở cho các cộng sự hoặc mua lại các công ty có lợi nhuận cao, theo chuyên gia Timothy E. Kaldas từ Viện Chính sách Trung Đông Tahrir. Cơ quan an ninh này cũng đầu tư vào các ngành công nghiệp như khách sạn, sản xuất xi măng, mì ống, nước đóng chai và trạm xăng. Những công ty này thường không bị đánh thuế hay tuân thủ các quy định giống như doanh nghiệp tư nhân.

Theo các nhà phân tích, lợi nhuận thu được sẽ là phần thưởng cho những người trung thành - một dạng bảo hiểm cho một chế độ đang mất dần đi sự ủng hộ từ người dân, những người đang phải vật lộn để tồn tại giữa cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ của Ai Cập.