Tranh "Separation" của Edvard Munch. Ảnh: Obelisk Art History.

Phần lớn các loài động vật duy trì khả năng sinh sản cho tới tận lúc chết hay ít ra cũng là cho tới gần thời điểm đó. Đàn ông cũng vậy, cho dù một số nam giới không còn khả năng sinh sản hay khả năng này bị giảm sút vào nhiều độ tuổi khác nhau và bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng nam giới không có sự chấm dứt khả năng sinh sản chung ở bất kỳ độ tuổi nào. Vô số những trường hợp đã được kiểm chứng rõ ràng về việc những người đàn ông lớn tuổi, như một cụ ông 94 tuổi, vẫn có thể làm cha của một đứa trẻ.

Nhưng phụ nữ loài người lại trải qua một quá trình giảm sút dần dần khả năng thụ thai ở độ tuổi trên dưới 40 và trong khoảng 10 năm sau đó họ sẽ mất khả năng sinh sản hoàn toàn. Trong khi một vài phụ nữ vẫn duy trì chu kỳ kinh nguyệt bình thường ở độ tuổi 54 hay 55 thì khả năng thụ thai sau độ tuổi 55 là cực kỳ hiếm gặp, tính tới trước khi xuất hiện những tiến bộ y học như việc sử dụng liệu pháp hormone hay phương pháp thụ tinh nhân tạo.

Chẳng hạn, trong cộng đồng những người theo đạo Hutterie ở Mỹ - thứ tín ngưỡng khắt khe và được duy trì chặt chẽ nhằm ngăn chặn việc tránh thai, những người phụ nữ cố gắng sinh con nhanh nhất trong khả năng sinh học của con người. Thời gian trung bình của khoảng cách giữa hai lần thụ thai là hai năm và trung bình số con mà một người phụ nữ sinh ra là 11. Và ngay với những người phụ nữ theo đạo Hutterite thì họ cũng ngừng việc sinh con ở độ tuổi 49.

Với những người không có hiểu biết chuyên môn, thời kỳ mãn kinh là phần quen thuộc vốn có của cuộc sống, dẫu rằng đó thường là một sự thật khá đớn đau, được báo trước đó với những dấu hiệu tiềm ẩn. Nhưng với những nhà sinh học tiến hóa, thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ loài người lại là một ngoại lệ trong thế giới động vật, một nghịch lý về logic.

Bản chất của chọn lọc tự nhiên nhằm thúc đẩy các gen quy định những tính trạng giúp gia tăng số con của những cá thể mang gen nói trên. Vậy cách thức nào mà chọn lọc tự nhiên lại có thể khiến cho bất kỳ thành viên có giới tính cái nào trong một loài sở hữu những gen hạn chế sinh nhiều con hơn?

Tất cả những tính trạng sinh học trong đó bao gồm cả độ tuổi mãn kinh của phụ nữ loài người đều là đối tượng của đa dạng di truyền. Một khi thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ bằng cách thức nào đó trở thành đặc điểm của loài người, vậy tại sao cuối cùng độ tuổi bắt đầu thời kỳ mãn kinh không bị đẩy lùi cho tới khi nó biến mất một lần nữa? Bởi nếu người phụ nữ trải qua thời kỳ mãn kinh muộn hơn, rõ ràng họ có thể sinh được nhiều con hơn.

Đối với những nhà sinh học tiến hóa, thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ nằm trong số những đặc điểm dị thường nhất trong đặc tính tình dục của con người. Như tôi sẽ chỉ ra, đây cũng là một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong số đó.

Cùng với những đặc điểm khác như: sở hữu não bộ lớn, và dáng đứng thẳng (được nhấn mạnh trong hầu hết tư liệu tiến hóa nào về loài người), có quá trình rụng trứng kín cũng như khuynh hướng tình dục tiêu khiển (các đặc điểm này ít được đề cập tới trong các tư liệu), tôi tin rằng thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ nằm những tính trong trạng sinh học quan trọng khiến cho loài người trở nên đặc biệt - một tạo vật cao cấp hơn và khác biệt hẳn về bản chất so với tổ tiên vượn người.