Trong danh sách mười cuốn sách vĩ đại nhất lịch sử do 125 nhà văn hàng đầu lựa chọn, có đến 4 cuốn của 3 tác giả Nga là Leo Tolstoy, Vladimir Nabokov và Anton Chekhov. Quả thật, người Nga có chỗ đứng hết sức vững vàng trong văn chương nhân loại.
Tuy nhiên, trong khi Leo Tolstoy và Anton Chekhov đã được các dịch giả nổi tiếng như Cao Xuân Hạo, Phan Hông Giang, Nguyễn Hiến Lê giới thiệu đến với độc giả Việt Nam từ lâu, thì Vladimir Nabokov có vẻ kém duyên hơn, mãi những năm gần đây, các tác phẩm lớn của ông mới bắt đầu đến với độc giả Việt, và cũng khá là vất vả qua những vụ lùm xùm đáng tiếc, cả về chất lượng dịch cũng như bản quyền chú thích.
Nabokov có một sự nghiệp văn chương huy hoàng, khởi đầu từ những bài thơ thuở nhỏ ở Petersburg, nơi ông sống đến năm 19 tuổi, sau đó là 68 truyện ngắn và hàng chục tiểu thuyết, với đỉnh cao là cuốn Lolita, được xếp thứ 5 trong danh sách nói trên.
Không chỉ Lolita được đánh giá cao trong văn chương Anh ngữ, Nabokov còn có truyện ngắn Dấu hiệu và biểu hiệu cũng được văn giới châu Âu và Mỹ xếp vào hạng đầu, thậm chí là thứ nhất, trong các truyện ngắn tiếng Anh của mọi thời đại.
Do sự bí ẩn và chiều sâu của nó, mà có cả một cuốn sách dày 432 trang, giá 39.95 đô, với cái tên Anatomy of a Short Story: Nabokov's Puzzles, Codes, "Signs and Symbols” chỉ để phân tích Dấu hiệu và Biểu hiệu, với các tư liệu liên quan, như thư từ trao đổi giữa Nabokov và biên tập viên tờ The New Yorker đã đăng truyện lần đầu, 33 tiểu luận của các nhà phê bình, các trao đổi bàn tròn giữa các học giả, nhà văn, nhà tâm lý học, nhà toán học, kịch tác gia,... quanh từng con chữ trong truyện.
 |
| Vladimir Nabokov là nhà văn Nga có cuộc đời và sự nghiệp rất đặc biệt. Ảnh: ndbooks |
Cũng như các tác phẩm khác của Nabokov, Dấu hiệu và biểu hiệu giấu trong mình nhiều câu chuyện khác, chứ không chỉ đơn giản về một cặp vợ chồng già với đứa con trai mắc chứng hoang tưởng.
Nó mang cả một thời đại gian truân với hai cuộc thế chiến liên tiếp giết chết hàng chục triệu người, cả những gánh nặng kiếp nhân sinh và tình yêu bất diệt với quê hương. Những dấu hiệu hay những biểu hiệu, những chi tiết mơ hồ đâu đó, vừa như các cây nến dắt lối ta trong đường ngầm chằng chịt giữa tâm hồn con người, vừa như những bóng ma hư ảo làm ta lạc lối.
Và câu chuyện chợt làm ta nhớ lại những gì đã qua đi mãi mãi, “về sự mong manh nhiều không đếm xuể trên trái đất này; về định mệnh của những mong manh ấy, những thứ sẽ bị nghiền nát hoặc bị quăng đi, hoặc bị làm cho biến thành điên loạn; về những đứa trẻ bị bỏ rơi ư ử tự hát cho mình nghe ở các góc phố không ai quét dọn; về những cây cỏ dại tuyệt đẹp không giấu được mình khỏi bác nông dân và phải bất lực dõi theo bóng dáng gù như khỉ của bác bỏ lại những bông hoa xơ xác theo các bước chân, tựa như bóng tối hắc ám gớm guốc đang tiến đến gần.“
Gập trang cuối lửng lơ của Dấu hiệu và Biểu hiệu, ta thấy như vừa được Nabokov dắt đến giữa một ma trận bị bỏ bùa, và để mặc lại đó cùng bao câu hỏi không dễ trả lời, và không chừng lại thấy mình đang ở tâm thế của nhân vật cậu con trai, cứ mải đi tìm một thế giới khác với nơi mà ta đang hiện hữu.
 |
| Tập truyện ngắn Mỹ nhân Nga của Nabokov. |
Được in trong cuốn Mỹ nhân Nga – tập đầu trong 4 tập truyện ngắn Nabokov được ấn hành với phần chuyển ngữ của dịch giả Thiên Lương, kiệt tác này của Nabokov không chỉ là truyện duy nhất đáng đọc, mà 16 truyện còn lại cũng là những hòn ngọc lấp lánh muôn màu khác nhau trong kho báu di sản văn chương Nabokov.
Chúng là những cửa sổ hé mở cho ta thấy tâm hồn tác giả, giúp ta tiếp cận các tiểu thuyết lớn của ông, và cùng với Lolita, có lẽ chúng sẽ mang lại cho độc giả Việt Nam một thế giới mới, một thế giới đẹp đến đau lòng, của một nhà văn có số phận vô cùng đặc biệt, một nhà văn dường như đã phải gánh chịu mọi nỗi buồn, niềm đau, mọi xa hoa phú quý và nhục nhã ê chề, mọi vinh quang và cay đắng của quê hương ông, của thời đại ông, của thân phận con người.
