Trước khi quyết định đầu tư vào các công ty nhỏ, cần cân nhắc kỹ càng. Ảnh: P.W.

"Thiên kiến kẻ sống sót" cũng rất phổ biến trong lĩnh vực đầu tư tài chính. Các số liệu thống kê về lợi nhuận quỹ chẳng còn xa lạ với các nhà đầu tư, nếu không được sàng lọc cẩn thận, những số liệu này có thể sẽ chịu ảnh hưởng lớn từ "thiên kiến kẻ sống sót".

Nói chung, cạnh tranh trong ngành quỹ rất khốc liệt, kẻ nào thắng thì ở lại là nguyên tắc cơ bản của ngành. Theo thời gian, những quỹ hoạt động kém hoặc huy động không đủ vốn chắc chắn phải đối mặt với số phận bị đóng cửa hoặc sáp nhập.

Sau đó, quỹ có thể bị xóa khỏi một số cơ sở dữ liệu quỹ. Việc lặp lại quy trình như vậy dẫn đến cơ sở dữ liệu quỹ cuối cùng chỉ đếm những “quỹ còn sống”, phóng đại thái quá lợi nhuận trung bình của toàn bộ ngành quỹ.

Theo thống kê của American Vanguard Group, dựa trên quy mô mẫu của hơn 5.000 quỹ chào bán công khai tại Mỹ, trong 15 năm từ 1997 đến 2011, khoảng 46% quỹ đã bị đóng cửa hoặc sáp nhập, tức là khoảng một nửa số quỹ công không còn tồn tại.

Lấy cơ sở dữ liệu của cơ quan tư vấn quỹ Lipper’s làm ví dụ, trong mười năm từ 1986 đến 1996, khoảng 1/4 số mẫu quỹ do ông thu thập đã bị đóng cửa hoặc sáp nhập, còn lại khoảng 3/4 số quỹ “sống sót”.

Cách xử lý 1/4 quỹ đã đóng sẽ có tác động đáng kể đến thống kê lợi nhuận cuối cùng. Nếu tính tất cả các mẫu thì lợi nhuận bình quân của năm 1986 là 13,4%; nhưng nếu lược bỏ 1/4 “kẻ thua cuộc” thì lợi nhuận bình quân tăng lên tới 14,7%. Do "thiên kiến kẻ sống sót", lợi nhuận của các quỹ này đã được thổi phồng lên 1,3% chỉ trong năm 1986, khiến các nhà đầu tư có ấn tượng sai lầm rằng “các quỹ sinh lọi tốt”.

Trong lĩnh vực quỹ đầu tư tư nhân (VC/PE), nếu các nhà đầu tư không cẩn thận sẽ rất dễ rơi vào bẫy của "thiên kiến kẻ sống sót". Ví dụ những người thường xuyên “rao giảng” trên sân khấu, khoe khoang rằng tầm nhìn đầu tư của họ chính xác như thế nào và họ đã nhìn trúng JD.com, Didi, Toutiao… từ rất sớm, lợi nhuận họ kiếm về gấp trăm, gấp nghìn, thậm chí gấp hàng vạn lần.

Độc giả tinh ý có thể dễ dàng nhận thấy đây là kiểu tuyên truyền “kẻ sống sót” điển hình. Đối với các nhà đầu tư trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm, cái khó không phải là sáng mắt sau khi sự việc xảy ra, mà là “đãi cát tìm vàng” trong vô vàn dự án. Để đầu tư vào một dự án như vậy, “ông lớn” trong ngành đầu tư mạo hiểm có thể đã đầu tư vào hàng trăm dự án và chẳng nhận được gì. Song họ không nói ra thì chúng ta cũng đâu thể nào biết được.

Thống kê sai lệch do "thiên kiến kẻ sống sót" rất thường gặp trong đời sống hàng ngày và các hoạt động đầu tư. Những nhà đầu tư thông minh nên tìm hiểu nguyên nhân xảy ra "thiên kiến kẻ sống sót" và ảnh hưởng của nó đến kết quả thống kê.

Chúng ta nên xem xét "thiên kiến kẻ sống" sót theo góc nhìn khoa học và thái độ nghiêm túc, cố gắng đừng để những mánh khóe thống kê như vậy làm rối mắt và tránh bị lừa bởi những chiêu trò bán hàng này.