Cứ vào mỗi sáng sớm, anh Roberto Guerrini lại đi trên bờ ruộng để kiểm tra xem có cái hang nào bị chuột đào hay không. Đây là cánh đồng mà gia đình anh đã trồng lúa xuyên suốt bốn thế hệ, và nếu có một cái hang thì có nghĩa là mực nước trong ruộng sẽ giảm xuống.
Vào lúc này, tại làng Arro - nơi anh Guerrini sinh sống - không ai muốn bỏ phí một giọt nước nào cả.
 |
| Nông dân Roberto Guerrini đi thăm đồng trong bối cảnh hạn hán đe dọa những thửa ruộng ở miền Bắc Italy. Ảnh: New York Times. |
Điều bình thường mới mang tên hạn hán
Arro là một ngôi làng nhỏ của tỉnh Biella, vùng Piedmont phía bắc Italy. Hạn hán ở khu vực này nghiêm trọng đến mức chính phủ ở Rome đã phải ban bố tình trạng khẩn cấp đối với hầu hết khu vực phía bắc Italy. Và ngày càng có nhiều lo ngại về việc biến đổi khí hậu sẽ khiến cho vùng đất màu mỡ nhất của đất nước hình chiếc ủng sẽ không còn như xưa nữa.
Anh Guerrini là một trong hàng chục nghìn nông dân Italy ở lưu vực sông Po đang phải vật lộn để đối phó với những điều kiện thời tiết khắc nghiệt, xảy ra với tần suất nhiều hơn và với biên độ lớn hơn, trong thời đại của biến đổi khí hậu.
"Từ các nghiên cứu về biến đổi khí hậu trong những thập kỷ gần đây, chúng ta biết rằng các khu vực phía bắc (của Italy) dọc theo dãy Alps đã ngày càng trở nên khô hạn hơn vào mùa đông, ngay cả vào mùa xuân mưa cũng ít hơn, trong khi nhiệt độ thì cao hơn", ông Massimiliano Pasqui, chuyên gia về biến đổi khí hậu của Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Italy, chia sẻ.
"Năm nay, chúng tôi gặp một tình huống mà cả ba yếu tố này kết hợp cùng một lúc, tạo ra đợt hạn hán nghiêm trọng này", ông Pasqui nói thêm.
Và cả khu vực bắt đầu chứng kiến những hậu quả. 11 người đã thiệt mạng khi một con sông băng ở dãy núi Dolomites sụp đổ, thảm kịch mà Thủ tướng Italy Mario Draghi cho là gây ra bởi biến đổi khí hậu.
Các thị trấn ở miền Bắc Italy bắt đầu thực hiện chính sách phân phối định lượng nước sinh hoạt trong nhiều tháng nay. Người dân thậm chí không có nước để rửa xe hay đổ đầy bể bơi, mặc dù đang là mùa hè. Một số thành phố thậm chí còn cắt nước vào buổi tối. Trong khi đó, thị trấn Castenaso phía đông Bologna đã cấm các thợ làm tóc cung cấp dịch vụ gội đầu hai lần cho khách.
Quá trình nóng lên toàn cầu làm tăng nguy cơ hạn hán, và ngay cả khi các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu mối liên hệ giữa mùa hè khắc nghiệt ở lưu vực sông Po với hiện tượng biến đổi khí hậu rộng lớn hơn, thì các giai đoạn khô hạn đã trở thành trạng thái bình thường mới với nông dân ở khắp mọi nơi.
Nhiệt độ không khí cao hơn sẽ làm khô đất cũng như thảm thực vật bề mặt. Tại miền Bắc Italy thì điều này cũng có nghĩa là trời sẽ mưa - thay vì có tuyết - vào mùa đông. Và như vậy có nghĩa là một nguồn nước dự trữ dưới dạng băng tuyết trên đỉnh núi sẽ cạn kiệt.
 |
| Lòng sông Po thu hẹp lại đáng kể ở Linarolo, thị trấn phía nam Milan. Ảnh: New York Times. |
Biến đổi khí hậu cũng ảnh hưởng đến các mô hình dự đoán mưa trên khắp thế giới, làm cho các khu vực ít mưa trở nên khô hạn hơn.
Trong tình cảnh đó, người nông dân sẽ phải đưa ra quyết định khó khăn về việc sẽ trồng loại cây nào, tưới cho chúng bao nhiêu nước và đôi khi là phải từ bỏ tất cả.
Mùa hè tăm tối cho vựa lúa của châu Âu
Tại Italy, vấn đề trở nên nổi trội nhất ở lưu vực sông Po - con sông huyết mạch ở phía bắc đất nước. Đây là khu vực tạo ra 30% tổng sản lượng nông nghiệp quốc gia tính theo giá trị thị trường. Coldiretti, tổ chức liên minh các nhà sản xuất nông nghiệp Italy, cho biết đợt hạn hán năm nay sẽ khiến những người nông dân thiệt hại khoảng 3 tỷ euro - mức lớn nhất trong vòng 70 năm qua.
Bắt nguồn từ trên đỉnh Alps và chảy ra biển Adriatic, sông Po dài hơn 650 km và là con sông lớn nhất Italy. Trong nhiều thế kỷ, nó là một phần của hệ thống thủy lợi phức tạp để cung cấp nước cho khu vực mà Napoleon từng mô tả là "vùng đồng bằng màu mỡ nhất thế giới".
Nhưng vào lúc này, tại nhiều đoạn, lòng sông Po đã thu hẹp lại đáng kể. Các câu lạc bộ chèo thuyền phải ngưng hoạt động, lòng sông trở thành chỗ cắm trại và tắm nắng cho mọi người. Tại Gualtieri, thị trấn ở giữa lưu vực sông, mực nước giảm xuống gần đáy tới mức lộ ra hai xác tàu bị đắm từ năm 1944.
Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) tập hợp ảnh chụp vệ tinh sông Po trong vòng 3 năm qua, và gần đây đã công bố dữ liệu này với tiêu đề đầy u ám: "Sông Po cạn nước".
Trên những thửa ruộng của mình, anh Guerrini trồng cả arborio và carnaroli - hai loại gạo nổi tiếng để làm món risotto. Arro - ngôi làng anh sinh sống, có dân số chỉ 214 người. Bản thân cái tên của nơi này có lẽ bắt nguồn từ từ arroz, có nghĩa là gạo trong tiếng Tây Ban Nha. Có tài liệu cho rằng chính những người Tây Ban Nha đã mang gạo đến vùng đất Italy vào thế kỷ XV khi vua xứ Arragon thôn tính Vương quốc Napoli.
Mùa đông vừa qua, lượng mưa ở khu vực rất thấp khiến cho chính quyền đã cảnh báo về tình trạng khô hạn sẽ diễn ra trong năm nay. Chính vì lẽ đó anh Guerrini đã chủ động cắt giảm diện tích canh tác. Nhưng nắng nóng liên tục trong nhiều tuần đã bắt đầu tác động đến những cây lúa của anh.
"Thủy lợi chiếm 80% hoạt động canh tác lúa. Nếu bạn không quản lý tốt nguồn nước, bạn sẽ mất cả vụ mùa", anh Guerrini nói.
 |
| Một kênh thủy lợi ở Salussola, vùng Piedmont phía bắc Italy. Ảnh: New York Times. |
Do nắng nóng, cây lúa trổ bông sớm hơn và điều này, theo anh Guerrini, sẽ ảnh hưởng đến chất lượng của hạt gạo. Người nông dân này sợ rằng hạt gạo sẽ không đạt được độ tròn đầy như mọi khi, mà thay vào đó sẽ teo tóp hơn dưới ánh nắng gay gắt không ngớt. Thêm nữa, bệnh đạo ôn, một loại nấm thường đến muộn hơn vào vụ mùa, nay cũng đã xuất hiện sớm.
Ông Meuccio Berselli, tổng thư ký cơ quan quản lý lưu vực sông Po, cho biết đây đã là đợt hạn hán thứ 6 ở khu vực trong vòng hai thập kỷ qua, và ông tin chắc rằng đó là do biến đổi khí hậu.
"Trong nhiều năm, chúng tôi đã nhấn mạnh về việc phải đẩy nhanh khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu - điều không còn phải tranh cãi nữa", ông Berselli cho biết.
Ác mộng của người nông dân
Những cánh đồng lúa ở Italy được cấp nước qua một hệ thống thủy lợi dày đặc như mê cung. Hệ thống này được quản lý chặt chẽ bởi các cơ quan thủy lợi địa phương. Tình hình chưa mấy nghiêm trọng ở khu vực thượng nguồn sông Po, nhưng ở dưới hạ nguồn, nhiều nông dân đang phải đối mặt với một cơn ác mộng.
"Tôi đang cố gắng cứu lấy những thứ có thể vớt vát được", ông Gianluigi Tacchini, một nông dân trồng lúa ở Santa Christina e Bissone, vùng Lombardy, chia sẻ.
Tại khu vực này, mực nước sông Po hiện thấp hơn khoảng 2,5 m so với mọi năm.
Thay vì đổ nước vào ruộng 10 ngày một lần, giờ ông Tacchini làm việc này sau mỗi 18 ngày. Ông đã buộc phải bỏ đi một số thửa ruộng và dự kiến sản lượng gạo sẽ giảm một nửa.
Ông Paolo Carra, chủ tịch hội đồng gạo quốc gia của Italy, cho rằng vẫn còn "quá sớm" để đánh giá tình hình, vì phải đến tháng 9 mới bắt đầu mùa thu hoạch. Nhưng cũng theo ông Carra, đã có những tín hiệu cho thấy tại một số khu vực, cây lúa đã chết vì hạn hán.
Italy là vựa lúa của châu Âu, đóng góp tới 52% tổng sản lượng gạo của châu lục. Hầu hết diện tích canh tác lúa nằm ở hai vùng Piedmont và Lombardy ở miền Bắc đất nước.
Hạn hán năm nay cũng diễn ra vào một thời điểm không thể tồi tệ hơn với người nông dân. Giá xăng, điện và phân bón đều đang cao gấp đôi so với năm ngoái, theo anh Guerrini. Áp lực tài chính đang là rất nặng nề.
Mặc dù nông dân trồng lúa được bảo hiểm với các điều kiện thời tiết cực đoan, họ chỉ được chi trả khi gặp mưa đá hoặc mưa lũ chứ không phải hạn hán.
Trong khi tình hình trở nên nghiêm trọng ở miền Bắc, đã có những dấu hiệu cho thấy hạn hán bắt đầu lan rộng đến miền Trung và miền Nam Italy, khi nhiệt độ năm nay cao hơn mức trung bình mọi năm.
 |
| Hạn hán nghiêm trọng tới mức chính phủ Italy đã phải ban bố tình trạng khẩn cấp ở hầu hết miền Bắc đất nước. Ảnh: New York Times. |
Các chuyên gia cho rằng để cải thiện tình hình cần có những khoản đầu tư khổng lồ cũng như một tư duy mới để thích ứng với biến đổi khí hậu. Bên cạnh việc xây dựng thêm hồ chứa và giám sát các cánh đồng bằng vệ tinh, việc cải thiện cơ sở hạ tầng nước cũng cần được quan tâm. Một ước tính cho rằng khoảng 40% lượng nước sinh hoạt ở Italy bị hao hụt do sự xuống cấp của các đường ống nước.
Anh Guerrini có chút nhẹ nhõm khi vào tuần trước, một cơn mưa mùa hè rơi xuống làm đầy những con kênh. Nhưng điều đó chỉ kéo dài một ngày.
Mùa hè vẫn chưa bắt đầu, và người nông dân này cho biết nếu trong vòng 10 ngày nữa mà trời vẫn không mưa, thì vụ mùa của anh sẽ gặp rủi ro nghiêm trọng.
