Trong nhiều năm, Saudi Arabia là khách hàng lớn mua vũ khí do Mỹ sản xuất. Mối quan hệ đó thắt chặt thêm sau khi Tổng thống Trump nhậm chức với việc nhà lãnh đạo Mỹ thúc đất nước giàu dầu mỏ mua thêm vũ khí và Riyadh cam kết mua 110 tỷ USD vũ khí chỉ vài tháng sau khi ông Trump nhậm chức.
Theo New York Times, trong vài chục năm qua, Mỹ bán cho Saudi khoảng 150 tỷ USD các vũ khí công nghệ cao, bao gồm nhiều chiến đấu cơ và hệ thống phòng không hiện đại.
Cuộc tấn công hoàn hảo
Cuối tuần này, khi cuộc tấn công tàn khốc vào các cơ sở dầu mỏ của Saudi Arabia khiến vương quốc bàng hoàng, một số nhà quan sát tự hỏi những vũ khí mà Riyadh mua của Mỹ đã bảo vệ đất nước họ đến đâu.
Bất kể các khí tài quân sự đắt tiền mà Saudi Arabia đã mua, các chuyên gia cho biết cuộc tấn công hôm 14/9 cho thấy chiến dịch được lên kế hoạch tốt một cách bất thường, gây khó khăn trong việc phát hiện và vô hiệu hóa ngay cả với những nước được trang bị tốt nhất và nhiều kinh nghiệm.
"Đó là cuộc tấn công thực sự hoàn hảo", Michael Knights, học giả tại Viện Chính sách Cận Đông của Washington, người đã theo dõi phòng không của Saudi trong nhiều thập kỷ, nói với Washington Post.
Ông nói thêm rằng chỉ một trong 20 tên lửa có thể đã trượt mục tiêu. "Điều đó thật đáng kinh ngạc", ông cho biết.
Vụ tấn công được phiến quân Houthi ở Yemen nhận trách nhiệm, nơi liên minh do Saudi dẫn đầu tiến hành truy quét lực lượng này kể từ năm 2015. Các quan chức Mỹ cho rằng ít nhất một phần cuộc tấn công được phát động từ Iran, đối thủ của Saudi Arabia ở Vịnh Ba Tư.
Chiến dịch này dường như phá vỡ hệ thống phòng thủ của quân đội Saudi Arabia, bao gồm sáu tiểu đoàn phòng thủ tên lửa Patriot do nhà thầu quốc phòng Mỹ Raytheon sản xuất - mỗi tiểu đoàn trị giá khoảng 1 tỷ USD.
 |
| Quân đội Đức bắn tên lửa Patriot tại một cơ sở của NATO ở Chania, Hy Lạp, vào năm 2017. Ảnh: AP. |
Tổng thống Nga Vladimir Putin phản ứng trước cuộc tấn công ngày 14/9 với sự châm chọc. Trong một sự kiện ngày 16/9 ở Thổ Nhĩ Kỳ, ông Putin đề nghị Saudi Arabia mua hệ thống phòng thủ tên lửa S-300 hoặc S-400 do Nga sản xuất, như Iran và Thổ Nhĩ Kỳ đã làm. "Chúng sẽ bảo vệ tất cả cơ sở hạ tầng của Saudi Arabia một cách đáng tin cậy", ông Putin nói.
Người ta thấy Tổng thống Iran Hassan Rouhani, người cũng tham dự sự kiện này, cười rất tươi khi nghe phát biểu của ông Putin.
Hệ thống S-400 chưa được thử nghiệm trong các tình huống thực tế, nhưng nó có giá thấp hơn hệ thống Patriot và có các tính năng kỹ thuật, ít nhất là trên lý thuyết, cải tiến hơn so với hệ thống của Mỹ, bao gồm phạm vi xa hơn và khả năng hoạt động theo bất kỳ hướng nào.
Mặc dù Saudi Arabia từng bị hấp dẫn với ý tưởng mua hệ thống S-400 nhưng có lẽ họ nhận thức được rằng làm như vậy sẽ có ảnh hưởng tai hại đến mối quan hệ với chính quyền Trump.
Không có bằng chứng nào cho thấy S-400, nếu được triển khai, có thể xử lý sự cố ngày 14/9 tốt hơn hệ thống Patriot. Ngay cả hệ thống phòng thủ tên lửa tốt nhất cũng không thể có tỷ lệ thành công 100%; bắn một vật thể bay ra khỏi bầu trời về cơ bản là khó khăn, đòi hỏi tốc độ và độ chính xác lớn.
Hạn chế của hệ thống tỷ USD
Khi các quan chức Saudi tuyên bố hạ gục tên lửa đạn đạo do Houthi bắn vào năm 2017, một nhóm các nhà nghiên cứu lập luận trong một báo cáo rằng trên thực tế, hệ thống Patriot đã không làm gì để ngăn chặn tên lửa, thứ gần như đã bắn trúng mục tiêu của nó - sân bay Riyadh.
Cuộc tấn công hôm 14/9 khó khăn hơn nhiều so với cuộc tấn công năm 2017. Cả máy bay không người lái và tên lửa hành trình dường như đã được sử dụng, với những phỏng đoán rằng vũ khí đã được phóng từ nhiều địa điểm.
 |
| Khói bốc lên sau vụ hỏa hoạn tại cơ sở Aramco ở thành phố Abqaiq, Saudi Arabia, ngày 14/9. Ảnh: Reuters. |
Knight cho biết hệ thống phòng thủ tên lửa của Saudi Arabia đã được phát triển vào những năm 1990 sau khi nước này chứng kiến cuộc chiến Iran - Iraq và Chiến tranh vùng Vịnh Ba Tư, trong đó máy bay và tên lửa đạn đạo là mối đe dọa chính có thể dễ dàng phát hiện với radar và nhắm tới bằng hệ thống phòng thủ với khoảng cách nhất định.
Tuy nhiên, tên lửa hành trình và máy bay không người lái bay gần mặt đất hơn, khiến chúng khó bị radar phát hiện hơn. Với độ cao thấp, việc bắn hạ chúng có rủi ro cao hơn, đặc biệt là khi được phát hiện muộn. "Nếu sai, bạn có thể thổi bay một chuyến bay của British Airways", Knight nói.
Saudi Arabia sở hữu một số hệ thống phòng thủ tên lửa có thể nhắm mục tiêu bay tầm thấp. Thomas Karako, học giả tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết về lý thuyết, hệ thống Patriot có thể bảo vệ chống lại mối đe dọa như vậy, mặc dù nó chủ yếu được thiết kế cho tên lửa đạn đạo.
Tuy nhiên, nó sẽ phụ thuộc vào vị trí lắp đặt. "Khu vực phòng thủ cho lá chắn Patriot tương đối nhỏ. Có những giới hạn thực sự về những gì có thể bảo vệ, ngay cả khi có cả tấn tên lửa Patriot", Karako nói.
Không rõ liệu các cơ sở dầu được nhắm tới ở Khurais và Abqaiq có được bảo vệ bởi lá chắn Patriot hoặc các hệ thống khác hay không.
Becca Wasser, nhà phân tích chính sách cao cấp của Rand Corp, cho biết trách nhiệm bảo vệ cơ sở hạ tầng quan trọng của Saudi Arabia bị chia rẽ giữa Bộ Nội vụ và Lực lượng Vệ binh Quốc gia Saudi Arabia tập trung trong nước, thay vì quân đội.
"Các cấu trúc, vai trò và trách nhiệm chồng chéo này thực sự là tàn tích của các hoạt động chống đảo chính", ông Wasser nói. Điều này nhằm ngăn chặn bất kỳ phe phái nào gây ra mối đe dọa cho gia đình cầm quyền.
Cải cách và chi thêm tiền
Saudi Arabia đang lên kế hoạch cải cách quân sự để giải quyết những vấn đề như vậy, một phần của những thay đổi toàn xã hội đang được Thái tử Mohammed bin Salman thúc đẩy, bà nói thêm.
Nhận thức được mối đe dọa kỹ thuật do Iran đặt ra cho các cơ sở quan trọng, vương quốc cũng có thể tìm cách mua vũ khí mới có thể chống lại mối đe dọa này tốt hơn.
 |
| Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo (trái) gặp Thái tử Mohammed bin Salman tại Jeddah, Saudi Arabia, ngày 18/9. Ảnh: AP. |
Hệ thống phòng thủ tên lửa Vòm Sắt, được đồng thiết kế bởi công ty quốc phòng Israel Rafael và Raytheon, có thể là một khả năng, Karako nói. Hệ thống này được biết đến nhiều nhất vì được sử dụng ở Israel, nơi nó được dùng để bắn hạ tên lửa từ Gaza và miền Nam Lebanon.
"Người Saudi muốn có thứ gì đó giống như Vòm Sắt, nhưng có lẽ họ sẽ không gọi nó là Vòm Sắt", Karako nói.
Saudi Arabia có thể cũng tìm cách cải thiện khả năng radar của mình với việc sử dụng các cảm biến nâng cao có thể phát hiện các mối đe dọa từ xa.
Tuy nhiên, hiện tại, đất nước có thể phải học cách sử dụng tốt hơn những gì đã có. Các giao dịch mới từ Mỹ có thể mất nhiều năm để được thông qua, đặc biệt khi Quốc hội Mỹ ngày càng nghi ngờ về Saudi Arabia và hạn chế xuất khẩu đối với một số công nghệ tiên tiến hơn của Mỹ.
Mặc dù ông Trump đã thúc đẩy quân đội Saudi mua thêm, ông bày tỏ hôm 16/9 rằng Mỹ không có nghĩa vụ bảo vệ vương quốc - và nếu có xung đột, Riyadh sẽ lại tiếp tục chi thêm tiền.
"Thực tế là người Saudi sẽ tham gia rất nhiều vào việc này nếu chúng ta quyết định làm một cái gì đó. Họ sẽ tham gia rất nhiều và bao gồm cả việc thanh toán", ông Trump nói.
