Nhà triết học Bertrand Russell từng nhận định rằng John D. Rockefeller là một trong hai người quan trọng nhất đóng góp cho việc kiến thiết thế giới hiện đại. Rockefeller luôn được nhắc đến với tư cách ''ông vua dầu mỏ'', vị tỷ phú giàu nhất mọi thời đại của nước Mỹ.

Nhưng cuộc đời ông lại có nhiều bí ẩn đến mức từ đầu thế kỷ 20, Rockefeller là công dân Mỹ được đưa vào các áng văn xuôi nhiều nhất, với tần suất gần như mỗi năm lại có một cuốn sách viết về ông ra đời.

Hành trình từ một đứa trẻ nghèo đến tỷ phú của nước Mỹ

John D. Rockefeller sinh năm 1839 tại New York, là con trai thứ hai trong một gia đình có cha làm nghề bán hàng lưu động và mẹ làm nội trợ. Trong khi cha ông nổi tiếng chuyên lừa gạt mọi người thì mẹ ông, Eliza lại dạy cho John tính tiết kiệm ''mọi sự lãng phí cố ý đều mang đến ước muốn tồi tệ''. Vậy nên Rockefeller từng chia sẻ rằng: ''Ngay từ nhỏ, tôi được học cách lao động, tiết kiệm và học cách cho đi''.

Trong suốt cuộc đời của Rockefeller, tiền bạc là một động lực đầy ám ảnh. Ngay từ khi còn là một cậu bé, ông dùng tiền mua kẹo, sau đó chia thành nhiều miếng nhỏ, rồi bán lại cho các anh chị em để lấy chút tiền lời. Khi ấy, hai tham vọng lớn nhất của chàng thanh niên 16 tuổi là kiếm được 100.000 USD (tương đương với 2.74 triệu đô bây giờ) và sống được đến 100 tuổi.

Và quả thực John D. Rockefeller còn đạt được nhiều hơn thế. Sau khi trải qua nhiều ngành nghề để kiếm sống, sau khi cuộc nội chiến Mỹ xảy ra, ông đã nhanh nhạy nắm bắt thời cơ và thành lập công ty cung cấp đồ ăn cho quân nhân. Đến khi chiến tranh kết thúc, Rockefeller đã có một khoản tiền đủ lớn để lập nên một công ty dầu mỏ mang tên Standard Oil.

Ông vua dầu mỏ John D. Rockefeller trở thành vị tỷ phú đầu tiên của nước Mỹ với khối tài sản chiếm gần 2% giá trị nền kinh tế quốc gia vào năm 1916. Ảnh: Getty Images.

Từ một công ty nhỏ, Standard Oil dần vươn lên trở thành đế chế hùng mạnh khi kiểm soát tới 90% công suất lọc dầu của nước Mỹ năm 1877, lúc Rockefeller mới chỉ 38 tuổi. Sau vụ lùm xùm về vấn đề độc quyền trong ngành dầu mỏ, John Rockefeller bắt đầu lấn sân sang bất động sản và tài chính nhằm lấy lại hình ảnh cũng như mở rộng khối tài sản khổng lồ của mình.

Năm 1916, ông chủ của Standard Oil trở thành vị tỷ phú đầu tiên của nước Mỹ. Vào thời điểm đó, khối tài sản của Rockefeller chiếm gần 2% giá trị nền kinh tế quốc gia, và nếu được điều chỉnh theo lạm phát thì ngày nay tài sản của ông sẽ có giá trị khoảng 418 tỷ USD. Con số này lớn hơn nhiều so với tài sản của Jeff Bezos, người giàu nhất hiện nay với khối tài sản ròng khoảng 144 tỷ USD.

Là người nổi tiếng nhất nước Mỹ thời bấy giờ, từng phát ngôn và hành động của ông đều được các phương tiện truyền thông đưa tin lại và phân tích tỉ mỉ. Tuy nhiên, ngay cả trong thời kỳ hoàng kim là tâm điểm của công chúng, Rockefeller vẫn là một ẩn số khiến người khác phải tò mò, không chỉ bởi ông là người vướng vào nhiều tai tiếng lúc bấy giờ và đồng thời cũng là người kín đáo, dành phần lớn thời gian sau tấm kính bao quanh văn phòng mình.

Người đàn ông bị cả châu Mỹ ghét

John D. Rockefeller là nhà tư bản bậc nhất trong các nhà tư bản, một nhà thuần tư bản đã định hình nên nền kinh tế Mỹ, có cái đầu lạnh đầy độc đoán.

Để có thị phần chiếm đến 90% công suất lọc dầu trên toàn nước Mỹ, nhắc đến Rockefeller và Standard Oil không thể không kể đến "Cuộc tàn sát Cleveland" năm 1872. Hiện nay có rất ít tài liệu còn ghi chép chi tiết về sự việc đó. Chỉ biết rằng, vào thời điểm ấy, Standard Oil thu phục 22 trên 26 đối thủ cạnh tranh của mình thần tốc đến mức khiến cả nước Mỹ phải đứng hình. Chiếc vòi bạch tuộc của Standard Oil cứ thế không ngừng mở rộng, tạo nên thế độc quyền tại thị trường Mỹ.

Một số tranh biếm họa mô tả Rockefeller và Standard Oil trong thế độc quyền tại thị trường dầu mỏ ở Mỹ.

Đứng trên đỉnh vinh quang khiến số người ganh ghét Rockefeller ngày một dài thêm. Các nhà báo tìm mọi nguồn tin để vạch trần thủ đoạn của ông vua dầu mỏ. Các chính trị gia thì tìm kẽ hở để săm soi, tố cáo và chia rẽ đế chế dầu mỏ Standard Oil. Đó là chưa kể đến các đối thủ cạnh tranh, nhà cung cấp, và thậm chí cả những cộng sự thân thiết…

Quá trình Standard Oil đè bẹp các vệ tinh xung quanh để vươn lên đứng đầu khốc liệt đến mức Tổng thống Theodore Roosevelt cũng tìm cách ngăn chặn và chia nhỏ đế chế hùng mạnh này của Rockefeller.

Chính những tranh cãi xung quanh Standard Oil đã làm lu mờ đi con người Rockefeller, một hình mẫu tiêu biểu của sự cần kiệm, tự lực, chăm chỉ và dấn thân không mệt mỏi, nhưng đồng thời cũng là hiện thân của vô vàn xấu xa khi coi thường Chính phủ và chà đạp đối thủ cạnh tranh. Những bí mật không lấy gì làm tự hào của tập đoàn Standard Oil cũng như về chính gia tộc Rockefeller đều được ông mang theo xuống mồ.

Vì vậy mà cuộc đời của Rockefeller luôn khiến các nhà viết tiểu sử phải tò mò, khiến cho những người muốn khám phá sự thật phải tự hỏi: rốt cuộc Rockefeller là người như thế nào?

"Titan: Gia tộc Rockefeller" - Cuốn tiểu sử chân thật nhất

Khi bắt tay vào viết về câu chuyện của John D. Rockefeller, nhà viết tiểu sử Ron Chernow từng kinh ngạc trước bài nghiên cứu 1.700 trang của William O. Inglis cũng như cuộc phỏng vấn với Rockefeller được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Rockefeller (New York).

Nhà viết tiểu sử Ron Chernow từng đoạt giải Pulitzer năm 2011. Ảnh: Michael Rubenstein.

Theo đó, Rockefeller vốn được khắc họa là một người kiệm lời và rỗng tuếch, hóa ra lại có óc phân tích, tư duy mạch lạc và tính tình sôi nổi; ông thậm chí còn có phần hóm hỉnh, đặc trưng của con người vùng Trung Tây.

Chernow chia sẻ: ''Nghiền ngẫm những ghi chép đồ sộ về Rockefeller hệt như khai quật một lục địa đã từng biến mất. Tuy nhiên, dù được tiếp cận lượng tài liệu khổng lồ ấy, ngay từ khi bắt tay vào nghiên cứu, tôi đã cảm thấy có chút nản chí với ý nghĩ rằng giờ đây tôi sẽ phải đối diện với một người khó hiểu.''

Thành quả của sự nghiên cứu này là cuốn tiểu sử đồ sộ Titan: Gia tộc Rockefeller dày hơn 1.000 trang, tiếp cận một trong những cuộc đời đầy ý nghĩa nhưng cũng gây nhiều tranh cãi nhất của thế kỷ 20 thông qua lối hành văn đầy sâu sắc nhưng cũng không kém phần dung dị.

Ron Chernow không cố gắng phong thánh hay hóa quỷ Rockefeller, thay vào đó tập trung giải đáp câu đố hóc búa về người đàn ông vĩ đại này, cả về sức mạnh và cách thức để vươn lên đỉnh vinh quang.

Titan: Gia tộc Rockefeller của Ron Chernow không chỉ hé lộ những bí ẩn về cuộc đời của ông vua dầu mỏ mà qua đó còn đưa chúng ta thời điểm khi chủ nghĩa tư bản công nghiệp vẫn còn nguyên sơ và mới lạ ở Mỹ. Rockefeller và Standard Oil là hiện thân của cuộc cách mạng tư bản, của việc từ bỏ giấc mơ tự do về một niềm hạnh phúc phổ quát thông qua cạnh tranh cá nhân, mà hướng đến chủ nghĩa độc quyền.

Cuốn sách Titan: Gia tộc Rockefeller được coi là một trong những cuốn tiểu sử vĩ đại nhất của nước Mỹ. Ảnh: Alpha Books.

Ngoài ra, cuốn sách cũng đem đến cơ hội thảo luận về vấn đề tại sao độc quyền lại là một sự phát triển đáng sợ trong nền kinh tế, và nếu nỗi sợ này được đặt đúng chỗ, làm thế nào chúng ảnh hưởng đến người tiêu dùng và các doanh nghiệp khác.

Ngay từ khi ra mắt, tác phẩm nhận được đón nhận nhiệt tình từ phía các nhà phê bình cũng như đông đảo độc giả. Cuốn sách nằm trong top những quyển sách mà Bill Gates và Steves Jobs đánh giá cao và nằm trong danh sách mà các nhà đầu tư phố Wall khuyên đọc.

Tờ báo Business Week của Bloomberg cũng dành lời khen ngợi đặc biệt cho tác phẩm của Ron Chernow: ''Bạn có thể đọc cuốn sách như ngắm một bức chân dung đầy cảm thông về một con người phức tạp, kỳ bí, một chặng đường lịch sử của kinh doanh, một trận chiến pháp lý, hay chỉ đơn giản là một câu chuyện hư cấu tuyệt vời''.