Tại Belarus, Roman Protasevich là cái tên nổi tiếng trong giới truyền thông. Dù mới 26 tuổi, Protasevich từ lâu nằm trong tầm ngắm của chính quyền Tổng thống Alexander Lukashenko, đặc biệt sau hàng loạt cuộc biểu tình chống chính phủ quy mô lớn bùng phát năm 2020, theo Washington Post.
Hôm 23/5, Belarus sử dụng tiêm kích Mig-29 buộc máy bay của hãng hàng không Ryanair, khi đang trên đường tới Lithuania, chuyển hướng về thủ đô Minsk. Nhà chức trách Belarus sau đó bắt giữ Protasevich và một nữ sinh viên đi cùng.
 |
| Roman Protasevich tham gia cuộc biểu tình ở Minsk năm 2012. Ảnh: AP. |
Mục tiêu từ lâu của chính quyền Belarus
Protasevich từng có thời gian là biên tập viên của nền tảng tin tức Nexta có quan điểm đối lập với chính quyền Tổng thống Lukashenko.
Trong phong trào biểu tình hồi năm ngoái, Protasevich thường xuyên chia sẻ những thông tin và đoạn video tại hiện trường, thông báo cho người biểu tình về hành động của lực lượng an ninh.
Để tránh sự trấn áp, Nexta đặt trụ sở ở Ba Lan và xuất bản thông tin, video trên ứng dụng Telegram. Nexta, cùng nền tảng tin tức song sinh là Nexta Live, thu hút gần 2 triệu người theo dõi.
Các quan chức thủ đô Minsk năm ngoái đưa Protasevich và Stepan Putilo, nhà sáng lập của Nexta, vào danh sách cá nhân "liên quan tới hoạt động khủng bố".
Ihar Tyshkevich, nhà phân tích chính trị tại Viện nghiên cứu Tương lai có trụ sở ở Ukraine, miêu tả những gì Protasevich và Putilo làm tại Nexta là "sự kết hợp giữa báo chí và hoạt động".
"Mỗi video hoặc tin tức mà cậu ta (Protasevich) đăng tải được hàng nghìn người xem", Gulnoza Said, điều phối viên chương trình Châu Âu và Trung Á của Ủy ban Bảo vệ Ký giả, cho biết.
Ngay khi còn ở tuổi thiếu niên, Protasevich đã dấn thân vào hoạt động chính trị, với việc tham gia các cuộc biểu tình chống chính quyền Tổng thống Lukashenko. Protasevich từng học tại Học viện Báo chí tại Đại học Nhà nước Belarus, sau đó làm việc cho hãng phát thanh European Radio và một số tổ chức báo chí.
Protasevich từng giam gia chương trình đào tạo Vaclav Havel cho các phóng viên trẻ của Đông Âu và Nga, do Bộ Ngoại giao Czech đài thọ.
Tới năm 2019, do lo sợ bị cơ quan an ninh đặc biệt của Belarus, hiện vẫn mang cái tên KGB như từ thời Liên Xô, trả đũa, Protasevich rời khỏi đất nước để tới Ba Lan. Tại đây, Protasevich được cấp quy chế tị nạn chính trị. Người này sau đó đưa cả cha mẹ rời khỏi Belarus để tới Ba Lan sinh sống.
Năm ngoái, Tổng thống Lukashenko tuyên bố chiến thắng áp đảo cuộc tổng tuyển cử, trong khi phe đối lập Belarus cùng các quan sát viên của EU cho rằng cuộc bầu cử có gian lận. Khi biểu tình nổ ra, Protasevich tham gia tích cực trên mặt trận thông tin.
Phe đối lập, lãnh đạo bởi ứng viên tổng thống là bà Svetlana Tikhanovskaya, tiến hành nhiều cuộc biểu tình ôn hòa quy mô lớn. Đáp lại, chính quyền Tổng thống Belarus thẳng tay trấn áp người biểu tình.
"Nexta là kênh rất quan trọng trong cuộc chiến thông tin giữa chính phủ và phe đối lập. Họ giúp điều phối các cuộc biểu tình", chuyên gia Tyshkevich cho biết.
Trả lời phỏng vấn hãng thông tấn BBC hồi tháng 8/2020, Protasevich cho biết Nexta khởi đầu là một tổ chức truyền thông. Tuy nhiên, trước diễn biến tại Belarus, Nexta sau đó chuyển đổi theo hướng hoạt động chính trị.
"Tôi cảm thấy bản thân có trách nhiệm đối với những gì đang diễn ra, ở một mức độ nhất định", Protasevich cho biết.
Telegram, ứng dụng mã hóa bảo mật, là một trong những nền tảng chính mà Nexta sử dụng để đăng tải tin tức, cũng như là nơi để người biểu tình trao đổi thông tin với nhau.
Đối mặt bản án 12 năm tù
Hơn 30.000 người đã bị bắt trong các cuộc biểu tình, các nhóm quan sát nhân quyền cho biết.
"Chúng tôi là nhà báo, nhưng có những điều khác chúng tôi cũng phải làm. Các lãnh đạo đối lập đang bị bắt", Protasevich nói với New York Times hồi tháng 9/2020.
Protasevich sau này rời Nexta, chuyển sang làm việc cho một nền tảng tin tức khác trên Telegram có tên Belarus of the Brain. Thanh niên này di chuyển qua lại giữa Ba Lan và Lithuania, nơi nhiều nhân vật đối lập của Belarus đang sống lưu vong.
Tuần trước, Protasevich tham dự một hội nghị kinh tế ở Hy Lạp cùng Tikhanovskaya. Trước khi rời khỏi Hy Lạp để tới Lithuania, Protasevich đã nhắn tin cho một số người bạn, cho biết bản thân dường như đang bị theo dõi.
Qua tin nhắn, Protasevich cho biết đang bị quan sát bởi một người đàn ông đầu trọc, nói tiếng Nga, mang theo chiếc vali màu đen.
 |
| Protasevich bị lực lượng an ninh bắt vì tham gia đưa tin một cuộc biểu tình ở Minsk năm 2017. Ảnh: Stringer. |
"Dường như lực lượng an ninh đang theo đuôi tôi ở sân bay. Họ còn cố chụp ảnh tài liệu của tôi. Không chắc lắm, nhưng điều này rất khả nghi", Protasevich nhắn tin với người bạn ở Nga.
Khi còn cách không phận Lithuania 2 phút, chuyến bay 4978 của hãng hàng không Ryanair bất ngờ bị một tiêm kích của Belarus áp tải tới Minsk với lý do trên máy bay có bom. Nhà chức trách Belarus sau đó không tìm thấy bom.
Hai trong số gần 200 hành khách trên chuyến bay 4978 bị bắt, trong đó có Protasevich và người đồng hành, nữ sinh viên Sofia Sapega.
Ngay khi máy bay còn chưa hạ cánh, Protasevich đã van xin thành viên phi hành đoàn không đáp xuống Minsk.
"Đừng làm thế, tôi là dân tị nạn, họ sẽ giết tôi mất", Protasevich nói với một thành viên phi hành đoàn, theo Guardian.
Trước đó, cơ quan công tố Belarus đã đưa ra ít nhất 3 cáo buộc đối với Protaseivch về các tội danh liên quan tới biểu tình. Nếu bị kết tội, Protasevich có thể lĩnh án ít nhất 12 năm tù.
Kênh truyền hình nhà nước Belarus hôm 24/5 đăng tải một đoạn video về Protasevich. Trong đoạn băng, Protasevich nói đang có sức khỏe tốt, được đối xử phù hợp và đúng pháp luật. Protasevich cho biết đang cung cấp bằng chứng phục vụ điều tra cáo buộc gây rối quy mô lớn.
Một ngày sau khi Protasevich bị bắt, Tổng thống Lukashenko ký lệnh cấm đưa tin trực tiếp về các cuộc tụ tập đông người hoặc biểu tình mà không xin phép.
Bộ Thông tin Belarus cũng được phép đóng cửa các hãng truyền thông mà không cần lệnh của tòa án.
Lãnh đạo các nước Liên minh châu Âu (EU) hôm 24/5 nhất trí áp đặt lệnh trừng phạt không vận với Belarus sau vụ chuyển hướng máy bay để bắt nhà hoạt động đối lập này.
Thủ tướng Czech Andrej Babis gọi vụ chuyển hướng máy bay hôm 23/5 là "vụ bê bối không thể chấp nhận được". Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen gọi đây là một "vụ cướp máy bay".
