Ở ngoại ô phía nam Guadalajara, vào sáng sớm 15/9/2018, một chiếc xe container lớn có sức chứa lên tới 18 tấn, được làm lạnh đến -40 độ C đã sa lầy trên con đường ngập bùn.
Những chiếc xe container như thế này đã quá quen thuộc với người dân trong khu phố Tlajomulco de Zúñiga. Điều đáng nói là nó tỏa ra một mùi hôi nồng nặc. Nhiều người mô tả nó giống như mùi bắp cải và cá thối rữa, những người khác nói nó giống như mùi thịt hư. Nhưng tất cả đều đồng ý một điều: Nó toát lên một vẻ chết chóc.
 |
| Vào ngày 14/9/2018, khi chiếc xe tải chạy qua thành phố, những người qua đường thoáng thấy hình ảnh chú gấu Bắc Cực trên đường mà không biết rằng đằng sau tấm kim loại mỏng manh kia là hàng trăm thi thể người đang trong tình trạng phân hủy khác nhau. Ảnh: AFP. |
Chiếc xe container mắc kẹt từ 19h20 tối hôm trước, và đến sáng, nó đã thu hút sự chú ý của rất nhiều người. Họ nhăn nhó và kéo áo lên che mũi. Cảnh sát bang đã phong tỏa khu vực này, các quan chức mặc bộ đồ bảo hộ thì thầm trong điện thoại, mô tả hiện trường cho cấp trên của họ với vẻ mặt rất nghiêm trọng.
Chiếc xe container "tử thần"
Giả thuyết hợp lý nhất là chiếc xe container chứa đầy gia súc chết. Nhưng tại sao báo chí địa phương lại đến chụp ảnh? Nó hẳn phải là một thứ gì đó tồi tệ hơn.
Tlajomulco là một trong những khu vực bạo lực nhất ở Guadalajara, thủ phủ của bang Jalisco, Mexico. Chỉ một tháng trước khi có vụ xe container, cơ quan chức năng đã phát hiện ba ngôi mộ tập thể cách đó vài dặm. Nhiều thi thể đã bị phân mảnh. Đây là vụ việc mới nhất trong cuộc chiến chống ma túy khốc liệt của Mexico, đến nay đã kéo dài 12 năm. Ở Jalisco, từ năm 2006 đến 2018, 13.578 người đã bị sát hại. Đường phố Tlajomulco trở thành nơi người ta tuỳ tiện vứt xác.
Khi trời sáng và nhiệt độ tăng, mùi từ chiếc container trở nên nồng nặc hơn nữa. Một thứ chất lỏng sền sệt chảy ra từ các khe nứt ở cửa sau xuống bãi cỏ. Đám đông trở nên giận dữ. "Đưa nó ra khỏi đây!", họ hét lên. "Thùng chứa đầy xác!".
Thật kinh hoàng, họ đã đúng! Ẩn sau nụ cười của chú gấu Bắc Cực vẽ trên thùng xe là 273 thi thể đang phân hủy. Tuy nhiên, điều họ không ngờ là không phải các băng đảng ma túy đã mang “thứ hàng hóa” ghê rợn này đến trước cửa nhà họ mà chính là chính quyền bang.
Nhà xác bị quá tải
Luis Octavio Cotero khi đó là Giám đốc của Viện Khoa học Pháp y Jalisco. Ông phụ trách 9 nhà xác của bang và chúng đều đã hết chỗ. Các tài liệu trên bàn của Cotero cho thấy tình hình hiện nay nhà xác trung tâm của Viện pháp y, nằm ở ngoại ô Guadalajara, đều đang chứa nhiều hơn 250 thi thể so với mức lưu trữ hợp pháp.
Kể từ khi cuộc chiến chống ma túy bắt đầu năm 2006, số lượng các vụ giết người ngày càng gia tăng khiến các nhà xác của Mexico “vỡ trận”. Đến nay, hơn 38.000 thi thể không xác định danh tính được cất giữ trong các nhà xác hoặc chôn cất trong những ngôi mộ trên khắp đất nước. Hầu hết họ vẫn đang được gia đình tìm kiếm trong vô vọng: Khoảng 70.000 người được báo mất tích.
“Hệ thống này đã không được thiết kế phù hợp với mức độ bạo lực mà chúng ta đang gặp phải ngày nay”, Anselmo Apodaca, Cựu giám đốc đơn vị khoa học pháp y liên bang Mexico, nói. "Nó được thiết kế cho Mexico của 20 năm trước”.
Năm 2015, khi ông Cotero bắt đầu nhậm chức ở Jalisco, bạo lực liên quan đến ma tuý dường như đã vượt quá tầm kiểm soát. Trong bốn tháng đầu năm 2015, nhân viên của ông Cotero đã thực hiện gần 1.200 cuộc khám nghiệm tử thi, gần bằng số lượng của cả năm trước. “Hoàn toàn hỗn loạn”, ông Cotero nói. "Đôi khi tôi choáng ngợp không biết phải làm gì”. Rất ít thi thể chiết xuất được ADN hay được xác định danh tính.
Theo các cuộc điều tra địa phương, việc hỏa táng bị cấm trên toàn quốc theo luật được thông qua vào năm 2013, nhưng việc này vẫn tiếp tục cho đến giữa 2015. Theo báo cáo của tổ chức bảo vệ nhân quyền, Trung tâm Nghiên cứu Hòa bình và Phát triển (CEPAD), hỏa táng “tước đi khả năng tìm kiếm thông tin về người thân mất tích của hàng nghìn gia đình”.
Đến đầu 2016, ông Cotero đã ngừng hoả thiêu các thi thể và bắt đầu sử dụng một phòng lưu trữ nhỏ tại nhà xác trung tâm Guadalajara để tạm thời đối phó với việc quá tải. Điều kiện bảo quản của căn phòng rất kém, và các thi thể nhanh chóng bị phân hủy. Ông Cotero nói: “Các chất lỏng từ thi thểt bắt đầu làm tắc nghẽn hệ thống ống nước của viện.
Ông Cotero đổ lỗi cho các nhà chức trách và băng đảng ma túy. Các nhân viên giám định và điều tra vẫn không nhận được sự hỗ trợ và kinh phí cần thiết để làm việc. Ông liên tục đề xuất tiểu bang cơi nới, gia tăng địa điểm chôn cất hoặc lưu trữ thi thể nhưng đều bị phớt lờ.
 |
| Luis Octavio Cotero, Cựu giám đốc của Viện Khoa học Pháp y Jalisco. Ảnh: Cannal44. |
Thuê container để chia sẻ gánh nặng với nhà xác
Vào tháng 5/2016, một luật sư của quận đã đề nghị với ông Cotero để văn phòng công tố viên thuê một container lạnh từ công ty vận tải, đậu nó trong khoang chất hàng của nhà xác trung tâm để lưu giữ những thi thể. Cách này đã sử dụng trong các trường hợp quá tải tại nhà xác ở Guerrero, Durango, Tamaulipas và Baja California.
Văn phòng công tố viên đồng ý thuê containter lạnh của công ty Logística Montes với giá 1.000 peso/ngày (khoảng 50 USD) trong thời hạn không xác định và ngay lập tức bắt đầu chuyển những thi thể đầu tiên từ nhà xác ra ngoài. Tám tháng sau, vào ngày 2/1/2017, việc cho thuê container để lưu giữ thi thể đã được chính thức hóa.
Cơ quan chính phủ đều xác định đây chỉ là một biện pháp tạm thời. Các container sẽ chỉ lưu lại nhà xác trung tâm tối đa một năm. Khi đó, công tố viên bang sẽ phải tìm ra một giải pháp lâu dài.
Đầu năm 2018, tình hình ở Guadalajara ngày càng xấu đi. Hội Chữ thập đỏ Quốc tế khuyến cáo vì vấn đề sức khỏe mà bác sĩ pháp y chỉ được thực hiện trung bình không quá 180 ca mổ tử thi mỗi năm. Tại nhà xác trung tâm ở Guadalajara, theo giám đốc Eduardo Mota, mỗi giám định viên đã thực hiện hơn 300 cuộc khám nghiệm tử thi trong năm 2018 với điều kiện chật chội và mất vệ sinh.
Tình trạng lây nhiễm chéo liên tục xảy ra, các nhân viên có nguy cơ cao mắc bệnh lao và các bệnh lây truyền qua đường máu như viêm gan hoặc HIV. Họ không được tiếp cận với các loại thuốc sát trùng chuyên dụng, và thi thể thường bị xếp chồng lên nhau trên sàn nhà, phủ lên bằng các tấm nhựa.
Sự vô tổ chức và hỗn loạn này cũng ảnh hưởng đến các gia đình tìm kiếm thi thể người thân của họ. Nhiều gia đình phải mất vài tuần mới nhận lại được thi thể người thân vì các nhân viên không thể tìm thấy thi thể giữa số lượng thi thể khổng lồ được cất giữ bên trong các container. Thậm chí sau khi nhận lại, họ cũng không thể nhìn thi thể người thân vì bị phân hủy quá nặng.
Tìm nơi neo đậu container
Theo hãng tin ZonaDocs, vào giữa năm 2018, các nhà xác trung tâm và khu vực ở Jalisco quá tải với 1.468 thi thể. Nhà xác trung tâm của Viện pháp y chỉ có sức chứa 100 thi thể đang chờ nhận dạng, nhưng tại thời điểm đó, con số đã lên tới 444. Một số đã ở đó tới 2 năm.
Ông Cotero buộc phải tìm kiếm sự giúp đỡ, lôi kéo các đồng nghiệp của mình tại Văn phòng công tố viên và cấp trên của mình trong chính quyền tiểu bang. Ông thậm chí còn gửi hình ảnh thi thể đang phân hủy và tin nhắn đe dọa. Trong một tuyên bố sau đó được một người làm việc cho Văn phòng công tố viên đưa ra cho cảnh sát, Cotero nói: “Nếu anh không di chuyển cái container này đi, tôi sẽ đậu nó trước cửa Văn phòng Tổng chưởng lý hoặc dinh chính phủ ở Guadalajara”.
Vào đầu tháng 8/2018, các thành viên cấp cao của Văn phòng công tố viên bang, gồm cả tổng chưởng lý, đã họp để thảo luận về vấn đề này. Họ được biết container lạnh đã ở nhà xác trung tâm hơn một năm. Đến giờ, họ buộc phải tìm được vị trí thích hợp cho 273 thi thể được cất giữ bên trong. Không gian thì vẫn đang khan hiếm ở các nghĩa trang thành phố khác nên thay vì tìm ra giải pháp lâu dài, họ quyết định thuê một container lạnh thứ hai.
Tuy nhiên, khuôn viên của Viện pháp y rất hạn chế. Họ buộc phải tìm cách di dời chiếc container đầu tiên, cũng là để tránh sự chú ý của báo giới.
Vào ngày 31/8/2018, chiếc container ban đầu chở 273 thi thể rời nhà xác trung tâm đến một nhà kho lớn thuộc sở hữu tư nhân cách đó 3 km nằm trong khu phố La Duraznera ở phía nam Guadalajara.
 |
| Một container lạnh chở 273 thi thể đậu ở Tlajomulco de Zúñiga, Jalisco, Mexico, tháng 9/2018. Ảnh: Reuters. |
La Duraznera là một khu dân cư nghèo và các nhà điều tra từ Ủy ban nhân quyền của bang sau đó suy đoán các nhà chức trách đã chọn địa điểm này vì nó nằm ở vị trí rìa thành phố. Cảnh sát sau đó cho biết không có thủ tục chính thức nào để di dời chiếc container đến nhà kho được hoàn tất.
Chiếc container nằm ở La Duraznera trong hai tuần, nhưng điều kiện không đáp ứng được việc lưu trữ hàng trăm thi thể. Người dân địa phương bắt đầu nhận thấy mùi hôi thối. Thị trưởng đã khiếu nại với chính quyền tiểu bang. Chiếc xe phải bị di dời.
Văn phòng công tố viên đã yêu cầu đưa chiếc container đến kho vật chứng của họ trong khu công nghiệp Guadalajara, cách La Duraznera khoảng 20 phút lái xe. Vào ngày 14/9/2018, khi chiếc xe tải chạy qua thành phố, những người qua đường thoáng thấy hình ảnh chú gấu Bắc Cực trên đường mà không biết rằng đằng sau tấm kim loại mỏng manh kia là hàng trăm thi thể người đang trong tình trạng phân hủy khác nhau.
Theo cảnh sát, khi chiếc xe tải đến cổng vào kho vật chứng vào khoảng 16h, người lái xe và chủ chiếc container ngồi cạnh đã nhận thấy chiếc xe cao hơn thanh chắn ở lối vào nhà kho. Họ sẽ phải tháo dỡ chúng để xe qua.
Các kỹ sư đã đến hiện trường để đo đạc nhưng trời bắt đầu đổ mưa, và họ phải tạm dừng công việc. Nhiệt độ bên ngoài khoảng 27 độ C, và chiếc xe tải đậu trên con phố ít bóng râm. Một chất lỏng màu nâu như keo dán bắt đầu rỉ ra từ thùng chứa.Văn phòng công tố viên đã đồng ý để chủ xe chuyển chiếc container ra một khu đất rộng 25.000 m2 anh ta sở hữu ở ngoại ô thành phố, nơi mà “không có người nào sống gần đó”. Nó dự kiến ở đó cho tới khi cổng vào kho vật chứng tháo dỡ xong.
Khi chiếc xe tải gần đến nơi, nó bị sa lầy trên con đường ngập bùn. Một công tố viên quận đã cử một máy kéo đến vào khoảng 9 giờ tối để kéo chiếc xe tải lên. Sau hơn một tiếng đồng hồ, máy kéo mới đến nơi và kéo chiếc xe lên, nhưng tài xế cũng không dám tiếp tục đi thêm đoạn đường lầy lội nữa. Việc quay trở lại khu nhà kho cũng bất khả thi vì các kỹ sư vẫn chưa tháo xong thanh chắn lối vào.
Đến lúc này, những người bất bình kéo đến. Họ khiếu nại với cảnh sát về mùi hôi thối và đe dọa sẽ gọi báo chí. Thực ra, báo chí đã "đánh hơi" được vụ việc. Đã có những lời bàn tán xôn xao trong nhiều ngày những điều kỳ lạ tại nhà xác trung tâm.
Vào lúc 23h, các phóng viên và máy quay truyền hình đã đến chiếc xe tải sa lầy để xem liệu họ có thể xác nhận tin đồn về việc nó chứa thi thể người hay không. Sự hiện diện của họ đã khiến đám đông trở nên hỗn loạn. Một cảnh sát sau đó nói: “Mọi người bắt đầu đe dọa đốt chiếc xe nếu nó không rời đi trước buổi sáng”.
Cảnh sát đã canh gác chiếc container suốt đêm. Lúc 10h40 ngày hôm sau, một chiếc máy kéo khác đến. Đám đông cũng trở lại và hò hét phản đối khi nó kéo xe container đi trên con đường lầy lội. Khi nó nảy lên, chất lỏng màu đồng rỉ ra từ cửa sau.
Bốn mươi tám giờ sau, Văn phòng công tố viên quyết định nơi phù hợp duy nhất để đậu xe container là nhà xác trung tâm của Viện pháp y. Nó đã được trả lại và lắp đặt phù hợp với chiếc container mới, phục vụ hàng chục người đến tìm kiếm người thân mất tích của họ mỗi ngày.
"Những tử thi đó không phải rác, họ có tên"
Ngay cả ở một quốc gia đã chứng kiến quá nhiều sự tàn bạo như Mexico, vụ bê bối về "chiếc xe container tử thần” của bang Jalisco vẫn khiến người dân phẫn nộ. Hàng trăm người đã biểu tình bên ngoài Viện pháp y yêu cầu công lý. “Những tử thi đó không phải rác, họ có tên!”, người ta hét lên.
Người biểu tình đến từ các tập thể và tổ chức từ thiện trên khắp đất nước - từ Veracruz, Querétaro, Hidalgo và Nayarit.
Khi các cuộc biểu tình tiếp tục diễn ra, vào ngày 21/9/2018, tiến sĩ Anna Pamela Romero, một nhà nhân chủng học pháp y từ UNAM, trường đại học hàng đầu Mexico, với tư cách đại diện Ủy ban Hỗ trợ Nạn nhân, đã được chính quyền tiểu bang triệu tập để điều tra Viện pháp y về hậu quả của vụ bê bối. Cô và nhóm của mình cần xác định xem làm thế nào một container chứa xác người vô danh lại có thể lại có thể đến gần khu dân cư của một thành phố lớn.
Khi Romero và nhóm của cô mở container đầu tiên, họ nhìn thấy một chồng thi thể được xếp trong các túi nhựa đen bốc mùi. Chỉ có một lối đi nhỏ ở giữa thùng hàng để tiến vào trong. Nhưng đến giữa thùng, các chồng thi thể đã đổ rạp, lộn xộn và tràn kín lối đi. Sàn container được phủ một lớp bột bả dày đến nỗi khiến các miếng lót giày của họ bị dính vào sàn.
 |
| Một hiện trường vụ án ở Guadalajara, Mexico, tháng 11/2019. Ảnh: AFP. |
Eduardo Mota, khi đó là giám định viên trưởng của Viện, đã bảo vệ các nhân viên của mình trong một tuyên bố với Ủy ban nhân quyền Jalisco. Ông nói nhiệt độ trong cả hai thùng chứa là tối ưu cho việc bảo quản thi thể. Các thi thể được sắp xếp ngay ngắn. Sự lộn xộn mà nhóm điều tra ghi nhận là do quá trình di chuyển xe container rời khỏi nhà xác trung tâm.
Romero cho rằng các container đáng lẽ phải được trang bị tốt hơn cho việc di chuyển. Cô cũng chiếc container đã quá tải thi thể. Romero nói: “Một người không mất đi quyền được tôn trọng danh dự, nhân phẩm khi họ chết. Thi thể của họ cũng phải được đối xử với sự tôn trọng như đối với những người còn sống".
Thống đốc bang Aristóteles Sandoval và nhóm của ông đã đổ lỗi "thái độ không đúng mực" cho Viện pháp y. Vào ngày 18/9, ông miễn nhiệm Luis Cotero khỏi vị trí lãnh đạo Viện pháp y. Hai ngày sau, ông cũng sa thải Tổng chưởng lý bang Raúl Sánchez, đồng thời hứa sẽ có một cuộc điều tra tội phạm tiếp theo.
Hàng trăm bài báo về "những thùng chứa tử thần" xuất hiện trong những tháng tiếp theo và phần lớn nêu ý kiến về cuộc điều tra của chính phủ. Tuy nhiên, hơn hai năm trôi qua, chỉ có một công chức cả Văn phòng công tố viên bị đưa ra tòa nhưng không phải vì tội ngược đãi thi thể mà vì “thanh toán không khai báo cho việc thuê và bảo trì các thùng chứa”.
Từ đó trở đi đã có sự thay đổi trong chính quyền. Chính phủ mới của Jalisco tuyên bố đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng dịch vụ pháp y của mình. Năm ngoái, Giám đốc hiện tại của Viện pháp y, Gustavo Quezada, nói ông đã kiểm soát được mọi thứ và đã có nhiều cải tiến. Chính quyền bang cho biết họ đã tăng ngân sách của viện lên gần 30 triệu peso (khoảng 1,5 triệu USD), sử dụng 92 chuyên gia pháp y mới và mở rộng khả năng trữ lạnh của nhà xác trung tâm từ 100 đơn vị lên 479. Viện tuyên bố không còn phải dựa vào các đơn vị trữ lạnh di động trong trường hợp khẩn cấp.
Trong khi đó, những thi thể chưa được tiết lộ danh tính tiếp tục đến nhà xác. Cotero là một trong số ít người đã lên tiếng về cuộc khủng hoảng quá tải thi thể không xác định nhưng vẫn trong tình thế hiểm nguy. Ông vẫn đang bị điều tra về tội có hành vi vô nhân đạo với các tử thi nhưng phủ nhận mọi cáo buộc.
Các container đã được dọn dẹp và tháo dỡ vào giữa tháng 11/2018. Trong số 322 thi thể được cất giữ trong hai thùng lạnh, 48 người cuối cùng đã được xác định danh tính và trao trả cho gia đình. 274 người còn lại được chôn cất tại hai nghĩa trang thành phố của Guadalajara. Về lý thuyết, sau này họ có thể được khai quật để nhận người thân và gia đình chôn cất. Nhưng họ có thể sẽ không bao giờ được yêu cầu bồi thường.
