Cần có giải thưởng tôn vinh dịch giả

Ảnh chụp TS Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Việt Hùng.

Tôi học tiếng Pháp từ cấp 3 tại trường chuyên ngữ, Đại học Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội (nay là Đại học Ngoại ngữ, Đại học quốc gia) và vài năm sau được sang Nga học đại học.

Do công việc nên tôi thường xuyên làm công tác phiên dịch, thích dịch sách, hiệu đính sách nên ngày Dịch thuật Thế giới luôn là ngày mà tôi coi trọng và nhớ đến từ nhiều năm nay.

Phải công nhận rằng vai trò của dịch thuật rất quan trọng trong cuộc sống này. Nếu không có dịch thuật thì văn minh và văn hoá thế giới khó đến được với các quốc gia. Chính nhờ công tác dịch thuật nên loài người đã xích lại gần nhau, thế giới ngày càng phẳng hơn và cá nhân mỗi chúng ta cũng được hưởng lợi rất nhiều. Bạn hãy xem ngay trên giá sách và mình, trong cặp tài liệu của mình, trong máy tính của mình xem có bao nhiêu phần trăm những gì bạn vẫn đọc đã được chuyển ngữ. Tôi tin rằng con số này luôn vượt trên 50%.

Ngày Dịch thuật Thế giới là cơ hội để mỗi chúng ta ngồi lại biết ơn những ai đang làm công việc này, đang cống hiến cho công việc quan trọng và ý nghĩa này. Họ âm thầm đứng đằng sau bao công trình, bao sự kiện, bao thành tích. Họ giúp cho loài người đến với nhau gần hơn, hiểu nhau hơn, hợp tác với nhau nhiều hơn, mang lại hoà bình và an ninh cho cả Trái Đất.

Những đóng góp của các chuyên gia, các cán bộ phiên dịch và dịch thuật là rất to lớn, nhưng đến tận ngày 24/5/2017, Liên hợp quốc đã ra nghị quyết số 71/288 để công nhận ngày 30/9 hàng năm là Ngày Dịch thuật Thế giới - International Translation Day, trong khi đó từ năm 1953 ngày này đã được trân trọng tổ chức ở nhiều nơi, tại nhiều quốc gia.

Dịch giả có trách nhiệm truyền đạt nội của văn bản gốc sang một ngôn ngữ khác. Ảnh: Maydan.

Nhưng tại sao lại là ngày 30/9?

Lý do chính ngày này, Ngài St. Jerome đã dịch Kinh Thánh và ông được coi là ông tổ của ngành dịch thuật. St. Jerome là vị giáo sĩ sống tại vùng tây bắc nước Italy. Ông đã dịch Kinh Thánh từ tiếng Hy Lạp sang tiếng Latin. Ông cũng được coi là người đầu tiên đã dịch Phúc âm Do Thái ra tiếng Hy Lạp. Ông mất ngày 30/9/420 gần thành Bethlehem.

Tôi đã đọc nhiều bài viết về St. Jerome, cha đẻ của dịch thuật, bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau và luôn khâm phục, biết ơn con người đặc biệt biết 3 ngôn ngữ là tiếng Hy Lạp, Latin và Hebrew này. Tôi luôn thầm biết ơn ông đã dành ba thập kỷ để sau này có phiên bản tiếng Latin của Kinh Thánh.

Hiện nay trong văn phòng công ty sách Thái Hà vẫn lưu trữ phiên bản của tảng đá Rosetta, một tác phẩm quý giá và rất đáng trân trọng. Tôi được tặng bản copy của tảng đá giá trị này trong một hội nghị của ngành xuất bản thế giới. Đá Rosetta chứa ba phiên bản của một sắc lệnh ban hành ở Ai Cập vào năm 196 trước công nguyên.

Bản copy của đá Rosetta trưng bày tại công ty sách Thái Hà. Ảnh: M.H.

Phía trên cùng của đá Rosetta là văn bản được viết bằng một chữ viết tượng hình. Ở phần giữa là ngôn ngữ Demotic. Ở phía dưới cùng, văn bản được thể hiện bằng tiếng Hy Lạp cổ. Đối với những người làm nghề xuất bản, nhất là lại dịch nhiều sách từ các ngôn ngữ khác nhau trên thế giới ra tiếng Việt như chúng tôi, tảng Rosetta rất quan trọng, mang tính biểu tượng và là động lực cho cho chúng tôi làm việc và cống hiến.

Dịch thuật là việc chuyển đổi văn bản, sách vở, tài liệu từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Dịch giả có trách nhiệm truyền đạt nội của văn bản gốc sang một ngôn ngữ khác. Muốn dịch tốt đòi hỏi không chỉ giỏi cả 2 ngôn ngữ mà phải có kiến thức nền rộng lớn, phong phú. Đối với những ai làm công tác phiên dịch, thì đòi hỏi phải xử lý ngay tình huống, nên rất cần vốn kiến thức sâu rộng và khả năng phản ứng cũng như xử lý tình huống nhanh nhạy. Do tính chất công việc, rất nhiều khi tôi tham gia dịch ca bin và công việc này không hề dễ và không phải phiên dịch nào cũng làm được.

Công ty sách Thái Hà hiện nay có khoảng 70% sách xuất bản là sách dịch. Hàng năm chúng tôi thường có mặt tại các hội sách lớn như Frankfurt, London, Bologna... và nhiều hội nghị, hội thảo, tọa đàm trên khắp thế giới. Vì vậy chúng tôi rất trân trọng công tác dịch thuật và biết ơn các dịch giả. Sách của Thái Hà Books được dịch từ các thứ tiếng như Anh, Pháp, Nga, Đức, Nhật, Hàn, Italy... ra tiếng Việt và chúng tôi hàng năm luôn tìm cách tri ân những con người cần mẫn, ngày đêm âm thầm chuyển ngữ. Nếu không có họ thì không thể có những tác phẩm tuyệt vời được xuất bản và phát hành rộng rãi trên cả nước như hiện nay.

Một trăn trở nhiều năm nay của tôi là tìm kiếm các dịch giả có đủ khả năng dịch và chuyển ngữ các tác phẩm từ tiếng Việt sang các ngôn ngữ khác. Trên thực tế công tác dịch ngược này khó hơn rất nhiều và chắc chắn cần những dịch giả của ngôn ngữ mà chúng ta muốn chuyển thể sang. Tuy nhiên những dịch giả của các ngôn ngữ đích rất ít người giỏi tiếng Việt, đủ để có thể hiểu và truyền tải những cuốn sách của chúng ta đang có.

Nhân ngày Dịch thuật Thế giới - International Translation Day tôi rất mong Việt Nam chúng ta sớm có các giải thưởng lớn để tôn vinh các dịch giả. Rõ ràng họ rất xứng đáng được ghi nhận, khích lệ.