 |
Hoàn toàn xa rời thế giới bên ngoài và thiếu lương thực cùng đạn dược trong nhiều ngày, nhiều người trong số hàng trăm binh lính cố thủ tại nhà máy thép Azovstal ở Mariupol đã bị thương, thậm chí thương nặng. Theo Guardian, việc những binh lính này đầu hàng là điều không thể tránh khỏi và đã được dự đoán trong nhiều tuần.
Khoảnh khắc đó đến vào cuối ngày 16/5, khi hơn 260 người - râu ria xồm xoàm và hốc hác, trong đó có 51 người bị thương nặng - đã được sơ tán sau 82 ngày chiến đấu tại thành phố cảng bị bao vây.
"Lực lượng đồn trú tại Mariupol đã hoàn thành nhiệm vụ chiến đấu của mình", Reuters dẫn tuyên bố của Bộ Tổng tham mưu Các lực lượng vũ trang Ukraine cho biết. "Bộ chỉ huy quân sự đã ra lệnh cho chỉ huy các đơn vị đóng quân tại Azovstal cứu tính mạng các binh sĩ. Những người bảo vệ Mariupol là những anh hùng của thời đại chúng ta".
Bộ Quốc phòng Nga ngày 17/5 xác nhận 265 binh sĩ Ukraine đã đầu hàng ở nhà máy thép Azovstal tại Mariupol, theo AFP. Bộ Quốc phòng Nga nói thêm những người cần được chăm sóc y tế đã được chuyển đến một bệnh viện ở thị trấn Novoazovsk.
Những công bố trên đánh dấu sự kết thúc của cuộc giao tranh dài nhất trong xung đột tại Ukraine. Đối với người Ukraine, nhà máy Azovstal đã trở thành biểu tượng của sự kháng cự, với hàng trăm binh sĩ tiếp tục chiến đấu tại đây ngay cả khi phần còn lại của thành phố đã rơi vào sự kiểm soát quân Nga.
Những tuần dài "một con ruồi cũng không lọt"
Mariupol có vị trí chiến lược quan trọng với Nga. Nếu lực lượng Nga kiểm soát được thành phố cảng này, Moscow có thể hình thành một tuyến đường trên bộ nối bán đảo Crimea ở miền Nam Ukraine, khu vực Nga đơn phương sáp nhập từ 2014, với vùng Donbas, nơi phiến quân ly khai thân Nga kiểm soát.
Do Mariupol nắm giữ vị trí quan trọng, ngay từ ngày đầu chiến sự nổ ra, ngoại ô thành phố cảng đã chứng kiến hỏa hoạn, cùng với hàng trăm vụ nổ, theo Reuters.
Ukraine đã phản ứng bằng việc gửi những lực lượng tốt nhất phòng thủ Mariupol, bao gồm Lữ đoàn Thủy quân lục chiến 36, lực lượng của Bộ Nội vụ, lực lượng biên phòng và trung đoàn Azov.
Trung đoàn Azov là lực lượng dân quân cực hữu của Ukraine, chiếm phần nhỏ trong lực lượng Vệ binh Quốc gia. Tiểu đoàn này đã đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy lùi các lực lượng Nga khỏi Mariupol vào năm 2014.
 |
| Một vụ nổ tại Azovstal hôm 11/5. Ảnh: Reuters. |
Trong khi đó, Nga cũng triển khai lực lượng thiện chiến của Cộng hòa Chechnya thuộc Nga, tổ chức nhiều cuộc giao tranh trên các tuyến đường ở Mariupol.
Các phóng viên quốc tế gần như không thể tiếp cận được với Mariupol, do đó thị trưởng thành phố chính là nguồn tin chủ yếu cung cấp tình hình tại Mariupol, theo Guardian.
Dân thường bị mắc kẹt đối mặt với tình trạng thiếu thức ăn, nước uống hoặc điện để sử dụng. Trong khi đó, quân đội Nga đã dùng pháo và tên lửa bắn vào nhiều cơ sở hạ tầng của thành phố, khiến Mariupol trở thành nơi chịu thiệt hại nặng nề nhất trong “chiến dịch quân sự đặc biệt”.
Giao tranh diễn ra tại Azovstal ghi nhận vào những ngày cuối tháng 3. Hôm 19/3, Vadym Denysenko - cố vấn của bộ trưởng Nội vụ Ukraine - cho biết “một trong những nhà máy luyện kim lớn nhất ở châu Âu đang thực sự bị phá hủy”.
Tuy chênh lệch lực lượng lớn, binh sĩ phòng thủ Ukraine đã cầm cự trong nhiều tuần. Lực lượng Nga đã mở rộng dần quyền kiểm soát Mariupol từ tháng 4, tuy nhiên đến gần cuối tháng 5 binh sĩ Ukraine mới chịu rời đi.
Ngày 16/4, Bộ Quốc phòng Nga thông báo đẩy lùi hoàn toàn quân Ukraine tại khu vực đô thị của Mariupol. Bộ này cho biết quân Ukraine chỉ còn lại một số máy bay chiến đấu bên trong nhà máy thép Azovstal.
"Nhóm Ukraine còn lại hiện bị phong tỏa hoàn toàn trên đất của nhà máy Azovstal", Reuters trích thông báo của Bộ Quốc phòng Ukraine. "Cơ hội duy nhất để cứu lấy mạng sống là tự nguyện đầu hàng".
 |
| Diễn biến Nga tiến công và kiểm soát Mariupol. Đồ họa: Guardian. |
Nhà máy thép Azovstal trở thành cứ điểm kháng cự cuối cùng của binh sĩ Ukraine trong thành phố, hoàn toàn bị lực lượng Nga bao vây cô lập.
Ngày 17/4, Bộ Quốc phòng Nga nói rằng lực lượng Ukraine đang chiến đấu tại Mariupol sẽ được sống nếu hạ vũ khí xuống và rời khỏi cứ điểm vào lúc 6-13h cùng ngày (giờ Moscow), theo TASS. Trong khoảng thời gian 17-21/4, quân đội Nga liên tục đưa ra yêu cầu đầu hàng nhưng đều bị Kyiv bác bỏ.
Ngày 21/4, Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu tuyên bố ngoại trừ Azovstal, Nga đã kiểm soát toàn bộ thành phố Mariupol. Ông Shoigu khẳng định 1.478 binh lính Ukraine đã đầu hàng nhưng vẫn còn hơn 2.000 lính Ukraine đang cố thủ tại nhà máy thép Azovstal, theo Interfax.
Ông Shoigu báo cáo mất ba đến bốn ngày để đánh đuổi quân Ukraine ra khỏi nhà máy thép. Ông Putin ra lệnh không xông vào Azovstal, mà thắt chặt vòng vây để "một con ruồi cũng không thể lọt ra".
Tổng thống Putin nhấn mạnh việc sẽ đảm bảo tính mạng cho những người đang ở Azovstal nếu họ ra đầu hàng. Sau đó, ông cũng cáo buộc chính phủ Ukraine không cho phép các binh sĩ đang cố thủ ở Mariupol đầu hàng theo lời kêu gọi của quân đội Nga.
Những hành lang sơ tán “mở mãi không thành”
Tuy nhiên, những ngày sau đó, phía Ukraine nói Nga vẫn tiếp tục tấn công vào thành trì Azovstal. "Mỗi ngày họ thả vài quả bom xuống Azovstal. Giao tranh, pháo kích, ném bom chưa dừng lại", AP dẫn lời ông Andryushchenko cho biết ngày 22/4.
Hình ảnh vệ tinh do công ty công nghệ vũ trụ Mỹ Maxar Technologies công bố cho thấy hầu hết tòa nhà ở nhà máy thép Azovstal tại Mariupol đã bị phá hủy, CNN đưa tin ngày 30/4.
Theo các hình ảnh được chụp bởi vệ tinh, mái của các tòa nhà xuất hiện các lỗ thủng lớn. Một số mái nhà đã sụp đổ hoàn toàn, trong khi vài tòa nhà chỉ còn là đống đổ nát. Nhiều khu nhà của cư dân và cơ quan chính phủ ở phía đông nhà máy cũng bị phá hủy hoàn toàn.
 |
| Hình ảnh vệ tinh nhà máy thép Azovstal hôm 29/4. Ảnh: Maxar Technologies. |
Nỗ lực sơ tán cũng gặp nhiều khó khăn. Tính tới ngày 19/4, Hội đồng thành phố Mariupol cho biết có tới 1.000 dân thường đang ẩn náu trong mạng lưới đường hầm của nhà máy thép Azovstal.
Sau cuộc gặp với Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres hôm 26/4, Tổng thống Putin đã đồng ý để Liên Hợp Quốc và Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế tham gia vào việc sơ tán dân thường khỏi nhà máy Azovstal ở Mariupol.
Ukraine và Nga cuối cùng đã đạt được một thỏa thuận vào cuối tháng 4 để sơ tán dân thường khỏi nhà máy. Hôm 30/4, tổng cộng 46 người đã rời khỏi "các tòa nhà chung cư lân cận nhà máy Azovstal" và họ "đã được cấp chỗ ở và thức ăn", TASS và RIA Novosti dẫn tin từ Bộ Quốc phòng Nga.
Nỗ lực đàm phán sơ tán vẫn tiếp diễn. Tuy nhiên, hai bên vẫn đổ lỗi và cáo buộc lẫn nhau. Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Nga Vadim Astafyev ngày 3/5 nói binh sĩ Ukraine cố thủ tại nhà máy Azovstal lợi dụng thỏa thuận ngừng bắn để di chuyển tới vị trí chiến đấu.
Trong khi đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky khẳng định Nga vi phạm các thỏa thuận tạm dừng giao tranh để cho phép thường dân di chuyển đến nơi an toàn, bao gồm hoạt động do Liên Hợp Quốc phối hợp tại nhà máy thép ở Mariupol.
Cuối cùng vào ngày 8/5, cả Nga và Ukraine cùng tuyên bố việc sơ tán dân thường ở Azovstal đã hoàn tất. Tuy nhiên, ông Zelensky cho hay đàm phán về hành lang sơ tán cho những người lính bị mắc kẹt khó khăn hơn nhiều, theo New York Times.
 |
Đoàn xe chở binh lính Ukraine rời nhà máy Azovstal ngày 17/5. Ảnh: Reuters. |
Trong khi đó, những người lính còn lại ở Azovstal vẫn quyết tâm bám trụ.
"Chúng tôi sẽ tiếp tục chiến đấu đến khi nào còn sống để đẩy lùi quân Nga", phó chỉ huy trung đoàn Azov Sviatoslav Palamar nói, theo Reuters. “Chúng tôi không có nhiều thời gian, chúng tôi đang bị pháo kích dữ dội”.
Tới tối 17/5, quân đội Ukraine khẳng định lực lượng này đã “hoàn thành nhiệm vụ chiến đấu”. 7 xe buýt chở binh sĩ Ukraine đã rời nhà máy Azovstal ở thành phố cảng Mariupol, đến một khu nhà tù cũ trong thị trấn Olenivka do Nga kiểm soát ở Donetsk, Reuters đưa tin.
Đây có thể được coi là dấu hiệu cho thấy Kyiv đang trao quyền kiểm soát thành phố cảng cho lực lượng Nga. Nga cho biết các binh sĩ ở nhà máy Azovstal đã đồng loạt đầu hàng.
Số phận của những người lính sau khi rời Azovstal vẫn chưa rõ. Ukraine thông báo sẽ tiến hành trao đổi tù nhân để đưa binh sĩ ở nhà máy Azovstal trở về, song một số quan chức Nga cho biết lực lượng này có thể bị xét xử.
