 |
Làn sóng chủ nghĩa bảo hộ đang bao trùm châu Á trong những tháng gần đây, khi một loạt nước ban hành các hạn chế xuất khẩu những loại lương thực thiết yếu, từ dầu cọ đến lúa mì, đường và thịt gà.
Sự gián đoạn này đã khiến giá thực phẩm vốn đã cao nay tăng vọt, khi Singapore chứng kiến mức tăng giá thực phẩm trong tháng 4 đạt mức cao chưa từng thấy từ tháng 3/2009, giữa lúc người dân Malaysia nói rằng món gà bình dân nay trở thành thực phẩm xa xỉ.
Các nước kiểm soát xuất khẩu nói rằng hạn chế là cần thiết để bảo vệ nguồn cung cho người dân, theo South China Morning Post.
Vấn đề quan trọng với chính phủ
Thủ tướng Malaysia Ismail Sabri Yaakob khẳng định “ưu tiên của chính phủ là người dân” giữa lúc ông tuyên bố ngừng chuyển 3,6 triệu con gà mỗi tháng sang nước láng giềng Singapore hôm 23/5. Malaysia đang đối mặt với tình trạng thiếu gà sau khi nông dân cắt giảm số lượng chăn nuôi gia cầm do giá thức ăn cho gà tăng.
Indonesia - nhà sản xuất dầu cọ lớn nhất thế giới - đã ngừng xuất khẩu mặt hàng này trong ba tuần kể từ ngày 28/4. Lệnh cấm đã dỡ bỏ nhưng vẫn có những kiểm soát về lượng dầu cọ có thể được xuất khẩu.
Sau đợt nắng nóng làm giảm năng suất cây trồng, Ấn Độ ngày 14/5 cấm xuất khẩu lúa mì. Động thái này đã giáng đòn mạnh vào giá lúa mì toàn cầu. Ấn Độ là nước xuất khẩu lúa mì lớn thứ hai sau Ukraine - nước đang có chiến sự với Nga.
Hai tuần sau đó, New Delhi tiếp tục hạn chế xuất khẩu đường, giới hạn ở mức 10 triệu tấn cho đến tháng 9. Ấn Độ đã sản xuất 35 triệu tấn trong mùa này và muốn để dành cho người dân đến khi đưa vào thị trường mùa đường mới vào tháng 11.
Các chuyên gia cho rằng giá lương thực là vấn đề kinh tế và chính trị quan trọng đối với chính phủ, do đó họ quyết định chuyển sang chủ nghĩa bảo hộ.
Paul Teng - chuyên gia về an ninh lương thực từ Trung tâm Nghiên cứu An ninh Phi truyền thống tại Đại học Công nghệ Nanyang - cho biết việc tăng giá dù là nhỏ nhất cũng có thể đẩy hàng triệu người có thu nhập thấp xuống dưới ngưỡng an ninh lương thực, khiến công chúng tức giận.
Rakesh Agarwal - đối tác của KPMG ở Singapore, người giám sát hoạt động chuỗi cung ứng - cho rằng khi các quốc gia đưa ra lệnh cấm xuất khẩu, những quốc gia khác có xu hướng làm theo.
 |
| Người bán hàng đóng gói đường cho khách tại Mumbai, Ấn Độ. Ảnh: AP. |
Ông Agarwal dẫn chứng báo cáo của Tổ chức Thương mại Thế giới rằng hơn 20 quốc gia đã tạm ngừng xuất khẩu lương thực do giá tăng cao và gia tăng lo ngại về nguồn cung hạn chế.
“Những lo ngại này tồn tại trước khi xung đột xảy ra, với việc các quốc gia ngừng xuất khẩu thịt từ năm ngoái để quản lý lạm phát trong nước”, ông nói. “Nhưng khi ngày càng nhiều quốc gia thực hiện chính sách bảo hộ của riêng mình, làn sóng mới này có thể gây ra những hậu quả toàn cầu”.
Ông Agarwal nói thêm các quốc gia đang thiếu nhân sự nông nghiệp, suy giảm năng lực chế biến thực phẩm, gián đoạn hậu cần và thương mại có khả năng sẽ cuốn theo làn sóng này. Ngoài ra, có một số nước đang tìm cách thương lượng với một số sản phẩm nhất định trên toàn cầu.
Chưa chắc người dân đã hưởng lợi
Trong khi các chính phủ áp dụng chủ nghĩa bảo hộ để xoa dịu người dân, vẫn chưa rõ liệu nó có thực sự mang lại lợi ích cho họ hay không.
Sonia Akter - nghiên cứu chính sách nông nghiệp và lương thực tại Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu của Đại học Quốc gia Singapore - cho biết lệnh cấm không thực sự hiệu quả để giữ giá lương thực trong nước thấp hơn giá lương thực quốc tế. Bà nói khi Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo vào năm 2007 và 2008, giá nội địa đã tăng lên.
Điều tương tự đang diễn ra ở Malaysia lúc này. Bất chấp việc chính phủ đặt giới hạn giá thịt gà ở mức 2,03 USD/kg, người dân Malaysia nói giá cao gấp đôi mức trần. Tuy nhiên, người bán cũng phàn nàn tiền lãi của họ gần như không có vì giá vốn quá cao.
Tại Indonesia, lệnh cấm dầu cọ kéo dài 3 tuần vô tình ảnh hưởng đến nông dân.
Manseutus Darto - người đứng đầu Hiệp hội nông dân trồng cọ dầu Indonesia có trụ sở tại Tây Java - nói rằng lệnh cấm đã khiến giá nguyên liệu thô giảm xuống. Các nhà máy sử dụng nguyên liệu thô để sản xuất dầu cọ cũng từ chối thu hoạch từ nông dân hoặc hạn chế số lượng thu nhận.
Tác động này được nhiều người nông dân chứng thực. Albertus Wawan - nông dân trồng cọ dầu quy mô nhỏ ở Tây Kalimantan - vui mừng khi Tổng thống Joko Widodo đảo ngược lệnh cấm xuất khẩu dầu cọ. Anh nghĩ sẽ trở lại giá bình thường, nhưng điều đó đã không xảy ra.
“Nông dân không muốn hiểu về lệnh cấm xuất khẩu. Chúng tôi không quan tâm nó có hiệu quả hay không, nhưng nếu giá chùm cọ thô dưới 0,14 USD, chúng tôi không chấp nhận được”, anh nói.
Ngoài ra, nông dân cũng sẽ mất mối khách.
“Dù lệnh cấm đã được dỡ bỏ vào tháng 5, động thái này chắc chắn thúc đẩy người mua tìm nguồn cung thay thế cho trung và dài hạn”, chuyên gia Agarwal nói.
 |
| Một khu chợ tại Malaysia. Ảnh: AP. |
Tại Ấn Độ, trong khi các đại diện từ ngành đường đồng ý với quyết định giới hạn lượng xuất khẩu, một giám đốc điều hành của nhà máy đường ở Uttar Pradesh cho biết điều này tác động xấu đến nông dân.
“Sự thật là giá đường cao hơn đã cải thiện tình hình tài chính của nhiều nhà máy đường đang gặp khó. Điều này cho phép chúng tôi cung cấp ổn định và thanh toán nhanh hơn cho nông dân trồng mía”, vị giám đốc giấu tên cho biết.
Nhưng những người trong ngành mía đường cho biết quyết định này được kỳ vọng sẽ giúp ổn định và kiểm soát giá đường vào thời điểm lạm phát bán lẻ của Ấn Độ ở mức cao nhất trong 8 năm là 7,79%.
Một số lễ hội nổi tiếng nhất của đất nước diễn ra trong tháng 8 và tháng 9, khi hoạt động sản xuất đường tạm ngừng. Trước cuộc bầu cử khu vực quan trọng vào tháng 12, chính phủ có thể muốn tránh giá đường tăng trong mùa lễ hội.
“Không hạn chế xuất khẩu sẽ dẫn đến tình trạng thiếu đường trong nước, đẩy giá và nguy cơ mất an ninh lương thực”, Adhir Jha - giám đốc điều hành tập đoàn mía đường Exim Ấn Độ, một trong những doanh nghiệp xuất khẩu đường lớn nhất cả nước - cho biết.
Nỗi đau của hộ gia đình thu nhập thấp
Giới quan sát nhận định triển vọng khu vực sẽ ảm đạm nếu chủ nghĩa bảo hộ vẫn tiếp tục.
Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Indonesia cho biết giá lương thực và hàng hóa toàn cầu đã tăng kể từ năm 2021 do đại dịch, khi nhu cầu phục hồi kinh tế toàn cầu làm tăng tổng cầu.
Mọi thứ trở nên tồi tệ hơn do chiến sự ở Ukraine khi xung đột cản trở sản xuất và hậu cần của nhóm hàng thiết yếu, gây gián đoạn và thiếu hụt nguồn cung trên thị trường toàn cầu. Tình hình trầm trọng hơn khi một số quốc gia duy trì chính sách cấm xuất khẩu để duy trì nguồn cung nội địa.
Katrina Ell - nhà kinh tế APAC cấp cao tại Moody’s Analytics - nói khu vực đang chứng kiến lạm phát tăng vọt.
Theo Cục Thống kê Indonesia, tỷ lệ lạm phát hàng tháng ở nước này đạt 0,95% vào tháng 4, tăng từ 0,66% của tháng trước. Tại Singapore, tỷ lệ lạm phát cơ bản tăng lên 3,3% so với cùng kỳ năm ngoái, và ngân hàng trung ương ước tính có thể đạt đỉnh 4% trong quý III.
 |
| Hạt lúa mì chất đống tại một chợ bán buôn ở New Delhi. Ảnh: Bloomberg. |
“Những hộ gia đình có thu nhập thấp hiểu rõ nỗi đau này, khi chi tiêu lương thực chiếm tỷ trọng tương đối lớn trong giỏ tiêu dùng của họ”, bà Ell nói.
Ví dụ, hộ gia đình Singapore chi trung bình chỉ 10% thu nhập cho thực phẩm. Ở các khu vực khác của châu Á như Philippines, con số này đạt gần 40%.
Bà Akter cho rằng để giải quyết vấn đề, có một biện pháp đó là không nên can thiệp vào thị trường.
“Hãy để cơ chế thị trường vận hành, cùng lúc hỗ trợ người nghèo và hộ có thu nhập thấp", bà nói. “Can thiệp quá mức vào thị trường có thể khiến mọi thứ tồi tệ hơn”.
Bà Akter dẫn ví dụ về giá trần thịt gà của Malaysia. “Đây là hình thức can thiệp thị trường không cho phép thị trường hàng hóa điều chỉnh khi chi phí sản xuất tăng lên do các yếu tố bên ngoài thay đổi”, bà nói.
Chính phủ Malaysia đưa ra kết luận tương tự. Gần đây, họ thông báo sẽ bỏ mức trần giá từ tháng tới và hỗ trợ tiền mặt cho hộ gia đình có thu nhập thấp.
Ông Agarwal đề xuất các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi biện pháp kiểm soát xuất khẩu có thể đặt giới hạn giá cho các mặt hàng hoặc số lượng mà mỗi người tiêu dùng được phép mua.
Ông cũng gợi ý cho đến khi chuỗi cung ứng vận hành trơn tru hơn, các doanh nghiệp nên sử dụng sản phẩm thay thế, chẳng hạn như thịt gà hoặc hải sản đông lạnh thay cho thịt gà tươi từ Malaysia.
