Cách xuất bản Nhật gây ảnh hưởng và kinh nghiệm cho Việt Nam

Ba cosplayer phong cách Nhật Bản tại Hội sách Frankfurt (Đức) năm nay. Ảnh: alliance/dpa.

Đây là con số kỷ lục, thể hiện tầm ảnh hưởng sâu rộng của ngành xuất bản Nhật Bản trên thị trường toàn cầu, đặc biệt ở mảng sách dịch và manga.

Nhật Bản: từ hiện tượng văn học đến quyền lực mềm xuất bản

Theo The Bookseller (Anh), trong bảng xếp hạng UK Translated Authors Top 50, 6/10 vị trí đầu tiên thuộc về tác giả Nhật, dẫn đầu là Asako Yuzuki với tiểu thuyết Butter (bán hơn 205.000 bản, doanh thu 2,04 triệu bảng).

Tác phẩm kết hợp yếu tố tội phạm, tâm lý và nữ quyền này đã tạo nên “hiện tượng” trong giới xuất bản châu Âu, một dạng “Gone Girl” kiểu Nhật.

Trong khi đó, dòng manga Nhật tiếp tục giữ vai trò xương sống của thị trường sách dịch Anh, chiếm gần 50% tổng doanh thu, với các tên tuổi như Gege Akutami (Jujutsu Kaisen), Eiichiro Oda (One Piece), Koyoharu Gotouge (Demon Slayer).

Điểm đáng chú ý: những đầu sách này hiếm khi tạo “bom tấn” nhưng lại duy trì doanh số ổn định hàng năm nhờ cộng đồng fan trung thành và chiến lược “nuôi dài”, liên tục tái bản, phát triển spin-off, chuyển thể phim và anime.

“Ngành manga Anh hiếm khi có siêu phẩm đơn lẻ, nhưng sống khỏe nhờ một danh mục sách được làm mới liên tục”, The Bookseller nhận định.

Gian hàng của các nhà xuất bản Nhật tại Hội sách Frankfurt 2025. Ảnh: Nguyễn Tuấn Quỳnh.

Vì sao Nhật Bản làm được?

Đầu tiên là chiến lược quốc gia về xuất bản quốc tế. Từ năm 1972, Nhật đã thành lập Japan Foundation, chuyên về các hoạt động văn hóa, trong đó có tài trợ dịch thuật, hỗ trợ bản quyền, tổ chức hội chợ sách, và xúc tiến xuất khẩu văn học.

Nhiều tác phẩm Nhật Bản ra mắt nước ngoài đều có hỗ trợ từ quỹ này, giúp giảm rủi ro tài chính cho nhà xuất bản đối tác.

Bên cạnh đó là hệ sinh thái “xuyên thể loại”. Nhật không coi văn học là lĩnh vực riêng biệt mà là một phần của công nghiệp sáng tạo: mỗi tác phẩm có thể trở thành phim, truyện tranh, nhạc nền, trò chơi, hoặc tour du lịch. Chính mô hình này giúp kéo dài “vòng đời” của nội dung và lan tỏa văn hóa Nhật một cách tự nhiên.

Thành công của Nhật Bản không chỉ là chuyện bán được sách, mà là một chiến lược quyền lực mềm, dùng văn hóa để chinh phục thế giới.

Ông Nguyễn Tuấn Quỳnh

Cuối cùng, dịch giả là cầu nối văn hóa. Những người chuyển ngữ như Polly Barton hay Stephen Paul không chỉ dịch, họ còn được xem là đồng tác giả, được trả thù lao xứng đáng, tham dự lễ hội văn học, và trở thành “đại sứ văn hóa” của Nhật ở nước ngoài.

Thực tế, Việt Nam cũng đã bắt đầu xuất hiện tại Frankfurt, Bologna hay Seoul Book Fair, nhưng chủ yếu mới ở mức trưng bày và quảng bá hình ảnh, chưa tạo được “dấu ấn tác phẩm” cụ thể.

Chúng ta có nhiều tiềm năng: Văn học trẻ đang dần chuyên nghiệp, dòng sách non-fiction và self-help phát triển mạnh và lực lượng dịch giả trẻ năng động.

Nhưng Việt Nam vẫn thiếu một chiến lược bài bản để chuyển hóa năng lực ấy thành sức mạnh quốc tế.

Những giải pháp khả thi cho Việt Nam

Thứ nhất, thành lập Quỹ Dịch thuật & Quảng bá Sách Việt (Vietnam Translation Fund). Một quỹ quốc gia, tương tự Japan Foundation, có nhiệm vụ tài trợ dịch thuật, tham gia hội sách quốc tế, quảng bá tác giả Việt, kết nối với các NXB nước ngoài.

Quỹ này có thể vận hành theo mô hình công - tư, do Bộ Văn hóa, Hội Xuất bản và doanh nghiệp sách cùng góp vốn. Chỉ cần ngân sách 10-15 tỷ đồng/năm, nhưng tác động có thể kéo dài hàng thập kỷ.

Thứ hai, xây dựng “Vietnam Pavilion” tại các hội sách quốc tế. Thay vì tham gia rời rạc từng doanh nghiệp, Việt Nam cần một gian hàng quốc gia thống nhất, có concept và thông điệp rõ ràng: “Vietnam - The Next Story Hub of Asia”.

Kèm theo đó là các ấn phẩm giới thiệu song ngữ (catalogue, brochure, website, video), giới thiệu ít nhất 30-50 tựa sách Việt có tiềm năng quốc tế hóa mỗi năm.

Đoàn đại biểu Việt Nam tại Không gian Sách Việt Nam, Hội sách Frankfurt năm nay. Ảnh: Cục Xuất bản, In và Phát hành.

Thứ ba, tạo “hệ sinh thái nội dung” thay vì bán từng cuốn sách. Thay vì chỉ bán bản quyền dịch, Việt Nam nên phát triển mô hình “book-to-content”: mỗi tác phẩm văn học hay có thể chuyển thể thành phim, truyện tranh, podcast, kịch nói, tour du lịch văn học. Đây là con đường mà Nhật, Hàn, và gần đây là Thái Lan đang đi rất thành công.

Đơn cử, Mắt biếc hay Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh hoàn toàn có thể thành series, sách tranh, hoặc du lịch trải nghiệm bên cạnh là kịch bản phim điện ảnh.

Thứ tư, tập trung vào thế hệ độc giả trẻ toàn cầu. Gen Z là lực lượng đọc mạnh nhất hiện nay, nhưng cách họ đọc khác: qua TikTok, audiobook, hay các nền tảng webtoon.

Việt Nam cần khuyến khích tác giả trẻ viết bằng ngôn ngữ toàn cầu, với giá trị phổ quát (yêu thương, tự do, vượt lên chính mình), và hợp tác với nền tảng số (Amazon, Wattpad, Webtoon, Spotify…) để xuất bản đa dạng định dạng.

Tóm lại, thành công của Nhật Bản không chỉ là chuyện bán được sách, mà là một chiến lược quyền lực mềm, dùng văn hóa để chinh phục thế giới.

Nếu Việt Nam muốn bước ra khỏi “sân nhà”, chúng ta không thể chỉ trưng bày gian hàng, mà phải trình làng tư tưởng, nhân vật và câu chuyện Việt Nam bằng ngôn ngữ toàn cầu. Đó là lúc ngành xuất bản Việt cần chuyển từ tư duy “xuất hiện” sang tư duy “ảnh hưởng” như cách người Nhật đã làm suốt nửa thế kỷ qua.