Ảnh minh họa: Chewy.

Khác với các loài khác đến kiếm ăn trong các khu định cư sơ khai của con người, mèo tiếp tục sống gần gũi với con người mà không thay đổi gì nhiều bản chất hoang dã của mình. Bộ gen của mèo nhà chỉ có chút khác biệt so với những họ hàng hoang dã của chúng. Chân của chúng có phần ngắn hơn và lớp lông có nhiều màu hơn.

Dù vậy, như Abigail Tucker đã lưu ý, “Mèo thay đổi rất ít về hình thể trong thời gian sống chung với con người, đến mức ngay cả các chuyên gia ngày nay cũng thường không thể phân biệt được giữa mèo nhà và mèo hoang. Điều này tạo ra những vấn đề rất phức tạp trong việc nghiên cứu về quá trình thuần hóa mèo. Không thể xác định chính xác quá trình biến đổi để hòa nhập vào cuộc sống con người của loài mèo bằng cách kiểm tra các hóa thạch cổ đại, bởi những hóa thạch này hầu như không thay đổi so với thời hiện đại".

Ngoại trừ việc được nuôi trong nhà, hành vi của mèo nhà không có nhiều sự khác biệt so với mèo hoang dã. Dù mèo có thể có nhiều hơn một căn nhà, nhưng nhà vẫn là nơi chúng được cho ăn, ngủ và sinh nở. Chúng có những ranh giới lãnh thổ rõ ràng - điều này thường biểu hiện ở mèo đực rõ hơn so với mèo cái - được bảo vệ để chống lại sự xâm nhập của những con mèo khác khi cần thiết.

Bộ não của mèo nhà bị thu nhỏ so với các loài hoang dã khác, nhưng điều đó không khiến chúng kém thông minh hoặc kém thích nghi hơn. Do phần não phụ trách việc phản ứng với việc chiến đấu bị thu hẹp, mèo nhà có thể chịu đựng các tình huống mà trong tự nhiên có thể bị coi là đáng báo động, chẳng hạn như chạm trán với loài người và những con mèo lạ.

Một lý do khiến mèo được con người chấp nhận là nhờ sự hữu ích của chúng trong việc giảm số lượng loài gặm nhấm. Mèo ăn các loài gặm nhấm và từ hàng ngàn năm trước chúng đã ăn những con chuột cắn ngũ cốc từ các kho thực phẩm của con người.

Tuy nhiên, trong nhiều môi trường, mèo và động vật gặm nhấm không phải là kẻ thù tự nhiên, đồng thời khi tương tác với nhau, chúng thường chia sẻ cùng một nguồn tài nguyên chung, chẳng hạn như rác thải sinh hoạt.

Mèo không phải là phương tiện kiểm soát dịch hại hiệu quả. Chuột nhà có thể đã cùng tiến hóa với mèo nhà và học cách sống chung với nhau. Có những bức ảnh chụp lại khoảnh khắc mèo và chuột ở cạnh nhau, chỉ cách nhau vài inch mà con mèo vẫn chẳng có vẻ gì là đang quan tâm đến con chuột cả.

Một lý do chính đáng hơn để giải thích tại sao con người chấp nhận mèo trong nhà của mình, đó là mèo đã dạy con người cách yêu thương chúng. Đây là nền tảng thực tế cho hoạt động thuần hóa của mèo. Chúng là những sinh vật kỳ thú đến mức mọi người thường cho rằng mèo chắc hẳn phải đến từ bên kia thế giới. Con người cần một thứ gì đó ngoài thế giới loài người, nếu không thì họ sẽ phát điên lên mất.

Thuyết vật linh - tôn giáo lâu đời và phổ quát nhất - đã đáp ứng nhu cầu này bằng cách công nhận rằng các loài động vật về mặt tinh thần là bình đẳng, thậm chí là cao cấp hơn chúng ta. Bằng việc thờ cúng những tạo vật tâm linh khác, tổ tiên của chúng ta đã tìm ra cách tương tác với một cuộc sống vượt lên trên hiện tại của mình.

Kể từ khi thuần hóa được con người, mèo không còn phải dựa vào việc săn bắt để kiếm thức ăn nữa. Tuy nhiên, trong bản năng của mình, mèo vẫn là những kẻ săn mồi và nếu con người không cung cấp lượng thức ăn cần thiết, chúng sẽ sớm quay lại với cuộc sống săn bắt. [...]

Sự gia tăng dân số của con người đồng nghĩa với việc mở rộng các khu dân cư và thu hẹp các không gian mở. Mèo là sinh vật có khả năng thích nghi cao, phát triển mạnh trong rừng rậm, sa mạc, đồi núi cũng như thảo nguyên. Về mặt tiến hóa, chúng đã rất thành công. Tuy nhiên, mèo cũng cực kỳ dễ tổn thương. Khi môi trường sống và nguồn thức ăn không còn, chúng buộc phải xung đột với loài người trong một cuộc chiến mà chúng rõ ràng sẽ thua.

Săn bắt và ngấu nghiến con mồi là bản năng của mèo. Ngay cả khi những chú mèo con đang chơi đùa, trò chơi của chúng cũng là săn mồi.

[...] Cách mèo săn mồi cho chúng ta biết rất nhiều điều hay ho về chúng. Khác với loài sư tử săn theo bầy, mèo săn mồi một mình. Chúng rình rập và phục kích con mồi, thường là vào ban đêm. Là loài phục kích lão luyện, mèo đã phát triển để có được sự nhanh nhẹn, khả năng nhảy và vồ để truy đuổi những con mồi nhỏ hơn.

Sói - tổ tiên của loài chó - săn những con mồi lớn hơn theo các nhóm được tổ chức dựa trên mối quan hệ thống trị và phục tùng. Sói đực và sói cái có thể gắn bó suốt đời, đồng thời cũng cùng nhau chăm sóc con cái. Những đặc điểm này không được tìm thấy ở loài mèo. Cách mèo tạo dựng mối liên hệ với nhau tuân theo bản năng của chúng - những kẻ săn mồi đơn độc.

Không phải lúc nào mèo cũng ở một mình. Làm sao mà thế được? Chúng đến với nhau để giao phối, chúng được sinh ra trong các gia đình, và nơi đâu có nguồn thức ăn đủ đầy, nơi đó chúng có thể tạo thành đàn. Khi nhiều con sống trong cùng một không gian, một con mèo thống trị có thể xuất hiện. Mèo có thể cạnh tranh dữ dội để giành lãnh thổ và bạn tình, nhưng không có hệ thống phân cấp nào định hình nên sự tương tác giữa chúng như giữa con người và quá trình tiến hóa gần gũi của chúng ta.

Khác với tinh tinh và khỉ đột, mèo không tạo ra các cá thể alpha hoặc những kẻ lãnh đạo. Khi cần thiết, chúng sẽ hợp tác để thỏa mãn mong muốn của mình, nhưng không tự hợp nhất bản thân vào bất kỳ nhóm xã hội nào. Không có bầy, đàn hay đoàn thể mèo nào tồn tại.

Việc mèo không thừa nhận kẻ lãnh đạo có thể là một lý do khiến chúng không tuân phục con người. Mèo không tuân theo hay tôn kính những con người mà đa số chúng đang chung sống cùng. Ngay cả khi chúng dựa vào loài người, mèo vẫn giữ nguyên sự độc lập và không dựa dẫm vào chúng ta. Nếu chúng thể hiện tình cảm thì đó không phải là kiểu tình cảm vòi vĩnh. Nếu không thích ở gần, chúng sẽ bỏ đi ngay. Nếu chúng ở lại thì đó là vì chúng muốn ở cùng chúng ta. Đây cũng là lý do khiến nhiều người yêu mèo.