Năm 2017, Nam Phi ghi nhận có 5 xác cá mập trắng lớn dạt vào bờ biển chỉ trong vòng 4 tháng. Bốn trong số chúng không còn lá gan, xác còn lại đã mất tim.
Mới đây, các nhà khoa học đã xác định được thủ phạm: Một cặp cá voi sát thủ đực có tên là Port và Starboard với khẩu vị là gan cá mập giàu năng lượng.
Biến mất dần dần
Chúng không phải cặp cá voi sát thủ duy nhất đi săn cá mập trắng lớn trong khu vực này. Tạp chí African Journal of Marine Science đã đăng một bài nghiên cứu cho thấy cá voi sát thủ đang thay thế loài cá mập trắng lớn trở thành những kẻ săn mồi đáng sợ nhất ở Gansbaai - một địa điểm lặn ngắm cá mập cách Cape Town khoảng 120 km về phía đông.
 |
| Xác cá mập trắng lớn sau khi bị cá voi sát thủ tấn công dạt vào bờ biển ở Nam Phi. Ảnh: Marine Dynamics. |
Khi lượng cá mập trắng lớn ngày càng giảm, những loài nhỏ hơn sẽ phát triển không kiểm soát, đe dọa các loài săn mồi khác và gây xáo trộn toàn bộ hệ sinh thái.
Theo Alison Towner, nhà sinh vật biển tại Quỹ bảo tồn Đảo Dyer, chủ nhiệm cuộc nghiên cứu, thì việc một loài động vật ăn thịt mới xuất hiện trong hệ sinh thái trên cạn đã được nghiên cứu kỹ lưỡng, nhưng hiện tượng tương tự ở dưới biển là rất hiếm.
Bà chia sẻ: "Chúng tôi đã có bằng chứng trực tiếp cho thấy một trong những kẻ săn mồi lớn nhất đại dương có thể thay thế hoàn toàn những loài khác. Đây là lần đầu tiên xác cá mập trắng lớn được đưa đi khám nghiệm sau khi bị cá voi sát thủ tấn công".
Sau khi kiểm tra xác của những con cá mập trắng lớn được coi là nạn nhân của Port và Starboard, cuộc nghiên cứu đã được tiến hành vào năm 2017.
Vùng biển ngoài khơi Gansbaai thường có rất nhiều cá mập. Trước sự việc năm 2017, giới khoa học có thể trông thấy chúng gần 7 lần/ngày. Nhưng sau khi cá voi sát thủ tấn công, tần suất bắt gặp cá mập giảm mạnh xuống còn 1,17 con/ngày, trung bình trong 6 tháng. Năm 2018 và 2019 tiếp tục ghi nhận mức trung bình là dưới 2 lần/ngày.
Sự vắng bóng kéo dài của cá mập trắng lớn khiến các nhà khoa học kết luận rằng sự chiếm lĩnh của cá voi sát thủ đã khiến chúng sợ hãi và bỏ đi khỏi vùng nước đó.
Cá voi sát thủ có thể phát triển lớn hơn 50% so với cá mập trắng lớn. Một nghiên cứu trước đây cho rằng chúng đã đuổi cá mập trắng lớn ra khỏi bờ biển San Francisco, Mỹ. Nhưng họ chưa bao giờ được ghi nhận sự việc tương tự ở Nam Phi.
Các nhà nghiên cứu đã ví hành vi của cá mập trắng lớn với những con chó hoang ở Serengeti ở Tanzania, khi chúng từ bỏ lãnh thổ vì có sư tử chuyển đến.
Xáo trộn hệ sinh thái
Nghiên cứu cũng kiểm tra cách hệ sinh thái phản ứng khi loài cá mập trắng lớn biến mất. Họ cảnh báo điều đó có thể dẫn đến sự xáo trộn dinh dưỡng, được hiểu là sự suy giảm hoặc biến mất của một tầng lưới thức ăn gây mất ổn định cho toàn bộ hệ sinh thái.
 |
| Cá voi sát thủ đang dần thay thế vị trí của cá mập trắng lớn. Ảnh: AFP. |
“Hệ sinh thái phải cân bằng. Loại bỏ cá mập ở trên tầng dinh dưỡng cũng khiến mọi thứ bị gián đoạn. Khi những kẻ đi săn nhỏ hơn chiếm ưu thế, thì hệ thống có khả năng bị phá hủy hoặc chắc chắn một số loài sẽ biến mất", bà viết.
Trong khi không có cá mập trắng lớn, loài cá mập Copper nhỏ hơn đã chuyển vào lãnh thổ này, một dấu hiệu cho thấy những tác động nhanh chóng của nó đối với chuỗi thức ăn.
Ở Gansbaai, những con cá mập trắng lớn luôn kiểm soát quần thể hải cẩu lông nâu. Không có kẻ săn mồi đáng sợ xung quanh, hải cẩu có thể săn loài chim cánh cụt châu Phi có nguy cơ tuyệt chủng hoặc ăn những con cá nhỏ - thức ăn chính của chim cánh cụt.
Giới nghiên cứu bổ sung cách diễn giải khác cho sự vắng bóng của cá mập trắng lớn, chẳng hạn như do nhiệt đồ bề mặt biển và việc đánh bắt cá, nhưng cả hai lý do đều không thể giải thích cho sự suy giảm đột ngột cục bộ ở Gansbaai.
Ở Vịnh Mossel cách đó khoảng 322 km về phía đông, một lãnh thổ khác của cá mập trắng lớn, người ta không thấy cặp cá voi sát thủ và tình hình vẫn bình thường.
Có thể những con cá voi sát thủ đã bị thu hút đến khu vực này do những nơi khác trong lãnh thổ của chúng đã suy giảm con mồi. Các nhà khoa học đang kiểm tra xem liệu những thay đổi liên quan đến biến đổi khí hậu có đang đẩy lũ cá voi này ra khỏi khu vực săn mồi bình thường của chúng hay không.
Mặc dù cá mập trắng lớn không còn xa lạ ở nhiều khu vực, như ngoài khơi bờ biển California, số lượng tổng thể của chúng vẫn còn ít và sự xuất hiện của một loài săn mồi mới chính là vấn đề đáng lo ngại.
Towner cho biết nghiên cứu này đóng vai trò như một dấu hiệu cảnh báo về những thiệt hại sinh thái sắp xảy ra.
