Bước ngoặt tàn khốc ở Trung Đông

Đám đông người ủng hộ Hezbollah xem bài phát biểu trên truyền hình của ông Nasrallah năm 2018. Ảnh: New York Times.

Việc ám sát ông Hassan Nasrallah, thủ lĩnh kỳ cựu của Hezbollah, đêm 27/9 đánh dấu một bước ngoặt trong cuộc xung đột ở Trung Đông.

Cả Nasrallah và tổ chức mà ông dẫn dắt đều đã trở nên cứng rắn hơn sau nhiều thập kỷ xung đột liên tiếp ở Lebanon - chống lại Israel, và gần đây là ở Syria. Ông Nasralla cũng như Hezbollah đều là những thế lực chính trị và xã hội vững mạnh có ảnh hưởng rất lớn trong khu vực và địa phương. Trong hơn ba thập kỷ lãnh đạo Hezbollah, ông Nasrallah đã xây dựng được một lực lượng ủng hộ nhiệt thành, chỉ đạo phong trào Hồi giáo Shia vượt qua một số cuộc chuyển đổi, cân bằng vai trò quân sự với các yêu cầu của hệ thống phúc lợi xã hội mở rộng, xây dựng một cánh chính trị và đàm phán các cuộc khủng hoảng khác nhau nổ ra trên khắp khu vực.

Ông đã nhận được sự tôn sùng từ những người ủng hộ và sự thù hận cay đắng từ kẻ thù.

Con trai người bán rau

Nasrallah sinh ra vào khoảng năm 1960, là con trai của một người bán rau Shia ở khu phố nghèo tập trung nhiều tôn giáo khác nhau của Beirut. Mặc dù số lượng người Shia ngày càng tăng nhưng người Shia ở Lebanon từ lâu đã chịu thiệt thòi về mặt chính trị và kinh tế. Ông Nasrallah lấy cảm hứng từ các hệ tư tưởng Hồi giáo mới đang lan rộng khắp Trung Đông và từ một giáo sĩ ôn hòa gốc Iran, Musa al-Sadr, người tìm cách thúc đẩy người Shia ở Lebanon giành được nhiều vị trí hơn và nhiều nguồn lực hơn.

Ông gia nhập Amal, một lực lượng dân quân Shia được thành lập ngay trước cuộc nội chiến tàn khốc nổ ra ở Lebanon năm 1975.

Bốn năm sau, Đại giáo chủ Ruhollah Khomeini lên nắm quyền sau cuộc cách mạng Iran. Sự kiện chấn động này đã tạo ra một làn sóng lớn lan tỏa khắp các cộng đồng Shia ở Trung Đông. Ông Nasrallah đã trở nên thân thiết với ông Khomeini khi học tại một chủng viện ở Najaf, thành phố linh thiêng của Iraq, nơi giáo sĩ cấp tiến này từng bị lưu đày.

Vào khoảng năm 1981, giống như nhiều tân binh trẻ khác, ông Nasrallah rời Amal để tìm kiếm những giải pháp thay thế cấp tiến hơn.

Khi Israel đưa quân vào Lebanon năm 1982 để đáp trả các cuộc tấn công xuyên biên giới của các chiến binh Palestine, một liên minh các nhóm Hồi giáo đã được thành lập với sự tài trợ và chỉ đạo của Iran. Ông Nasrallah là một tân binh nhiệt tình.

Dưới cái tên "Thánh chiến Hồi giáo", liên minh này đã thực hiện các cuộc đánh bom tự sát lớn chống lại những "kẻ xâm phạm" và sau đó là lực lượng gìn giữ hòa bình của Mỹ và Pháp, khiến hàng trăm người thiệt mạng. Ba năm sau, liên minh đã được Iran sáp nhập thành một tổ chức có tên là Hezbollah.

Năm 1985, Hezbollah công bố bản tuyên ngôn chính của mình, chỉ trích Mỹ, và kêu gọi giáng đòn vào Israel. Là một học giả Hồi giáo có tầm hiểu biết sâu rộng, một diễn giả thu hút công chúng hiệu quả và nhà tổ chức có năng lực, ông Nasrallah đã tích lũy được kinh nghiệm lãnh đạo trong cuộc chiến dài chống lại quân đội Israel và các lực lượng hỗ trợ địa phương ở phía nam Lebanon.

Năm 1992, ông được chọn làm thủ lĩnh mới của phong trào Hezbollah sau khi người tiền nhiệm của ông, Abbas al-Musawi, bị Israel ám sát. Vài tháng sau, Iran sử dụng mạng lưới và điệp viên Hezbollah để thực hiện một vụ đánh bom lớn vào đại sứ quán Israel tại Argentina, khiến 29 người thiệt mạng.

Năm 2000, cuộc rút quân hỗn loạn và hổ thẹn của Israel khỏi miền Nam Lebanon đã giúp Hezbollah và ông Nasrallah ghi điểm ở Trung Đông và thế giới Hồi giáo nói chung, bất chấp sự thù địch giáo phái lịch sử giữa người Hồi giáo Sunni chiếm đa số và người Hồi giáo Shia thiểu số.

Chính bản thân ông Nasrallah cũng trả giá đau đớn cho thắng lợi đó: Một người con trai của ông đã thiệt mạng trong một cuộc đụng độ với quân đội Israel.

Một người dân Iran cầm bức ảnh của ông Hassan Nasrallah trong cuộc tuần hành phản đối Israel tại Quảng trường Palestine ở trung tâm thành phố Tehran. Ảnh: Rouzbeh Fouladi/ZUMA Press Wire/REX/Shutterstock.

Cân bằng

Sáu năm sau, Nasrallah dẫn dắt Hezbollah vào một cuộc đối đầu mới với Israel, khi ông ra lệnh tấn công qua biên giới đang tranh chấp khiến 8 binh sĩ Israel thiệt mạng và bắt giữ hai người.

Cuộc chiến này không đi tới một kết quả rõ rệt nào, và ông Nasrallah chuyển sự chú ý của mình sang một chiến lược chính trị hơn, nhằm vào uy tín dân tộc chủ nghĩa Lebanon của Hezbollah và xây dựng hoạt động đầu tư kinh doanh.

Bất kỳ dấu vết nào còn sót lại về kế hoạch tạo ra một chế độ Hồi giáo theo phong cách Khomeini đã bị gác lại từ lâu. Nhìn chung, việc áp đặt các quy tắc bảo thủ ở các vùng đất ở Lebanon do Hezbollah kiểm soát tương đối lỏng lẻo.

Việc cân bằng con đường mới này với các yêu cầu của Iran, nhà tài trợ chính của Hezbollah, là một nhiệm vụ phức tạp và ông Nasrallah chỉ miễn cưỡng đồng ý vào năm 2013 gửi hàng nghìn chiến binh tới Syria theo lệnh của Tehran để củng cố chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad.

Điều này đã giúp thay đổi cán cân trong cuộc nội chiến tàn khốc ở quốc gia láng giềng, nhưng lại gây tổn hại cho Hezbollah ở trong nước. Sự phản kháng dữ dội của ông Nasrallah đối với cải cách chính trị ở Lebanon cũng tương tự.

Ông Nasrallah là một nhà hùng biện tài ba với khả năng sử dụng tiếng Arab cổ thành thạo. Trong các bài phát biểu, vị thủ lĩnh có thể lồng ghép những câu nói đánh vào sức mạnh và bản lĩnh nam tính của người Arab, tạo nên một thông điệp vang vọng khắp khu vực.

Không có bằng chứng nào cho thấy thủ lĩnh Nasrallah biết kế hoạch của Hamas ngày 7/10/2023, nhưng ông đã phản ứng với các cuộc đột kích vào Israel với sự phán đoán sáng suốt. Hezbollah đã không phát động một cuộc tấn công lớn nhưng bắt đầu bắn một số lượng lớn tên lửa và rocket vào Israel nhằm duy trì uy tín "kháng cự" của mình.

Ông Nasrallah có lẽ cho rằng cuộc xung đột sẽ diễn ra trong thời gian ngắn và ông có thể tránh được sự leo thang hơn nữa.

Ông đã hoàn toàn sai lầm.

Tấm áp phích có hình ông Nasrallah ở Beirut năm 2017. Ảnh: New York Times.

Tới nay, rất khó đánh gia hậu quả của việc ông Nasrallah bị sát hại. Những người bi quan sẽ dự đoán sự leo thang lớn, khi Iran tìm cách khẳng định lại quyền lực của mình và trả thù cho cái chết của một nhà lãnh đạo vốn là một trong những nhân vật quan trọng nhất của nước này ở nước ngoài.

Những người lạc quan có thể lập luận rằng một nhân tố chủ chốt khỏi cuộc xung đột đã bị loại bỏ, khiến Tehran bị chặn đường và mở ra sự suy giảm xung đột, nếu không muốn nói là chấm dứt các hành động thù địch.

Việc tìm kiếm người thay thế thủ lĩnh tối cao của Hezbollah sẽ rất khó khăn đối với cả nhóm chiến binh này cũng như Iran. Ngay cả khi không tính tới việc Israel đã loại bỏ nhiều chỉ huy chủ chốt của Hezbollah trong những tháng gần đây, thì cũng không có ai trong phong trào này có được địa vị, kinh nghiệm hoặc ảnh hưởng trong khu vực như ông Nasrallah.

Giờ đây, rõ ràng là Israel đã nắm trong tay khả năng thu thập thông tin tình báo quan trọng, kịp thời từ chính trung tâm của Hezbollah và hành động hiệu quả dựa trên những thông tin đó. Bất cứ thủ lĩnh mới nào xuất hiện cũng có thể rơi vào tầm ngắm nguy hiểm.