Bộ trưởng KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng vừa ký báo cáo gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc thực hiện các nghị quyết, kết luận của Ủy ban thường vụ Quốc hội về chất vấn và giám sát chuyên đề từ đầu nhiệm kỳ đến hết năm 2018.
Thừa ủy quyền của Thủ tướng, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng báo cáo về nội dung trong lĩnh vực giao thông vận tải, việc thực hiện chính sách pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT).
Không có công trình BOT mới nào từ đầu 2018
Theo Bộ KH&ĐT, BOT là hình thức đầu tư phức tạp hơn đầu tư công truyền thống. Thống kê cho thấy từ đầu năm 2018 đến nay, hầu hết không có dự án giao thông mới nào được triển khai theo hình thức BOT, chỉ có 8 dự án đầu tư một số đoạn đường bộ trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017-2020, các địa phương đa phần tập trung vào các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT.
Bộ KH&ĐT cũng cho rằng việc ban hành một số văn bản pháp luật về việc đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT còn chậm dẫn đến chưa kịp thời đáp ứng nhu cầu của thực tiễn triển khai các dự án BOT.
 |
| Từ đầu năm 2018, hầu hết không có dự án giao thông nào được triển khai theo hình thức BOT. Ảnh: Lê Quân. |
Đặc biệt, việc chưa giải quyết triệt để được một số tồn tại của các dự án BOT đã đầu tư trong giai đoạn 2011-2015 dẫn đến dư luận tiếp tục bức xúc về mức phí, vị trí trạm thu phí, thông tin dự án...; chưa đảm bảo đủ điều kiện để thu phí tự động không dừng từ năm 2019 đối với tất cả tuyến quốc lộ được đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT trên cả nước.
Về chủ trương không đầu tư dự án BOT trên đường hiện hữu, Bộ GTVT đã dừng 14 dự án BOT có tiêu chí trên đường hiện hữu, trong đó 4 dự án đã ký hợp đồng và đang triển khai, 10 dự án đã phê duyệt đề xuất dự án hoặc đang lập báo cáo nghiên cứu khả thi.
Đối với các dự án BOT đang triển khai do UBND các tỉnh, thành phố quản lý, các địa phương đang lúng túng, gặp khó khăn về phạm vi điều chỉnh, xử lý bổ sung một số hạng mục địa phương kiến nghị đối với các dự án đang khai thác.
Điểm vướng được Bộ KH&ĐT chỉ ra là sau khi Bộ GTVT có quyết định dừng thực hiện những dự án BOT nêu trên, các địa phương có tuyến đi qua liên tục kiến nghị với Thủ tướng về việc bố trí vốn từ ngân sách Nhà nước để thực hiện theo hình thức đầu tư công do các tuyến này đã xuống cấp, ảnh hưởng tới việc lưu thông của người dân.
Cơ quan này dự báo với một số dự án, khi chưa có nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước, có thể sẽ gây bức xúc trong xã hội.
Một số trạm BOT sụt giảm doanh thu
Để giải quyết vấn đề nêu trên, trong dự thảo Luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư PPP, các bộ, ngành đang nghiên cứu quy định về đầu tư nâng cấp, cải tạo các dự án trên đường hiện hữu theo hướng không thu phí trực tiếp từ người sử dụng và Nhà nước thanh toán trực tiếp cho nhà đầu tư dựa trên chất lượng dịch vụ yêu cầu tại hợp đồng dự án.
Đáng chú ý, Bộ KH&ĐT dẫn số liệu quản lý của Bộ GTVT cho biết đến nay một số dự án BOT có sự sụt giảm doanh thu so với phương án tài chính ban đầu.
4 nhóm nguyên nhân chính gây sụt giảm doanh thu tại các trạm BOT được cơ quan này chỉ ra.
Trước hết, sụt giảm doanh thu do lưu lượng thấp hơn so với dự báo. Tại một số trạm lượng xe sử dụng vé tháng, vé quý lớn hơn rất nhiều so với dự báo ban đầu (điển hình tại trạm Hà Nội - Bắc Giang, quốc lộ 38, tuyến tránh Phủ Lý...). Việc bán vé tháng, vé quý tại các trạm này làm doanh thu giảm 15 đến 20% so với phương án tài chính ban đầu dự kiến khoảng 5%.
Thứ hai, việc sụt giảm lưu lượng do xuất hiện các tuyến đường song hành, đường ngang qua khu vực trạm thu phí dẫn đến xe tránh trạm hoặc phân lưu. Một số địa phương đầu tư các dự án giao thông đi song hành hoặc ngang qua khu vực trạm thu phí dẫn đến việc sụt giảm lưu lượng xe.
Nguyên nhân thứ ba gây sụt giảm doanh thu là giảm phí và chưa tăng phí theo đúng lộ trình trong hợp đồng.
Ngoài ra còn có sự thay đổi về số lượng trạm thu phí và hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước so với phương án ban đầu tại một số dự án.
 |
| Trạm thu phí BOT Cai Lậy từng là một điểm nóng về an ninh trật tự khi nhiều người tập trung chặn xe để phản đối chính sách thu phí. Ảnh: Minh Anh. |
Việc sụt giảm doanh thu không như dự kiến ban đầu dẫn tới khó khăn cho các nhà đầu tư dự án BOT và ngân hàng tài trợ. Chính phủ đang xem xét để xử lý các vấn đề nêu trên.
9 dự án BOT có nguy cơ vỡ phương án tài chính
Với một số dự án BOT còn bất cập và chưa được giải quyết triệt để, phương án duy nhất là Nhà nước cần bố trí nguồn vốn để mua lại các dự án. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, rất khó để cân đối đủ nguồn vốn để thực hiện.
Thủ tướng đang giao Bộ GTVT tiếp tục rà soát báo cáo Chính phủ xem xét giải quyết từng trạm bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, Nhà đầu tư và người sử dụng.
Về chính sách miễn, giảm giá, Bộ KH&ĐT cho rằng hình thức thu lượt (thu hở) tại các trạm BOT không thể đảm bảo được sự công bằng tuyệt đối, đặc biệt là đối với người dân xung quanh các trạm thu phí. Vì về nguyên tắc, phương tiện đi qua trạm phải trả tiền dịch vụ sử dụng đường bộ nhưng thực tế các phương tiện lưu thông trong khoảng giữa hai trạm không phải trả tiền.
Đến nay, toàn bộ dự án BOT do Bộ GTVT quản lý đã giảm giá dịch vụ sử dụng đường bộ của 39 dự án.
Trong hợp đồng dự án Bộ GTVT ký kết với Nhà đầu tư, chỉ số giá và phương án tài chính có thỏa thuận mức giá 3 năm điều chỉnh một lần, mỗi lần tăng khoảng 18% trong 3 năm.
Đến nay có 49 dự án BOT đã đến kỳ tăng giá theo hợp đồng, tuy nhiên do Chính phủ chỉ đạo chưa tăng giá nên Bộ GTVT chưa tăng giá theo lộ trình đã ký trong hợp đồng.
“Theo tính toán, có khoảng 9 dự án bị phá vỡ phương án tài chính nếu phải lùi thời điểm tăng giá đến năm 2022. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính của dự án, không đảm bảo kế hoạch trả nợ theo hợp đồng tín dụng đã ký kết với ngân hàng, tiềm ẩn nguy cơ phát sinh nợ xấu, ảnh hưởng đến môi trường kêu gọi đầu tư”, báo cáo của Bộ KH&ĐT nêu rõ.
Qua nghiên cứu báo cáo và đề xuất của các bộ, ngành, địa phương, Chính phủ kiến nghị Ủy ban thường vụ Quốc hội thường xuyên quan tâm giám sát việc thực hiện các dự án theo hình thức BOT, giải quyết những vấn đề vượt thẩm quyền của Chính phủ, Thủ tướng.
Cùng với đó, giao Chính phủ giải quyết dứt điểm những tồn tại của các công trình giao thông đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT đã và đang triển khai.
