Bài học về đạo làm người và đạo làm giàu

Sinh thời, Ôn Như Lương Văn Can - một chí sĩ yêu nước, từng tham gia sáng lập Đông Kinh nghĩa thục - dành rất nhiều tâm huyết cho việc khơi dậy dân trí và dân khí, nhằm cổ vũ tinh thần tự cường dân tộc và chấn hưng đất nước.

Các trước tác của ông tập trung vào việc truyền dạy tư tưởng cơ bản của Nho giáo và ý nghĩa giáo dục luân lý sâu sắc, những bài học về đạo làm người và đạo làm giàu, hữu ích cho giới thương nhân và cho công cuộc chấn hưng kinh tế đất nước lúc bấy giờ.

Tác phẩm Kim cổ cách ngôn của Ôn Như Lương Văn Can là một tập hợp những câu răn dạy sâu sắc của thánh hiền từ xưa đến nay về đạo đức – lối sống và làm ăn kinh tế cho mọi nhà, được ông dày công sưu tầm, biên khảo, ghi chép và giải nghĩa để lưu truyền lại cho các thế hệ sau.

Lương Văn Can cho biết “Có ba điều bất hủ mà cổ nhân để lại: một rằng lập đức, hai rằng lập công, ba rằng lập ngôn”. “Lời nói bất hủ gọi là cách ngôn, xưa nay thánh hiền cách ngôn nhiều lắm, nghĩa lý rất là thâm thúy cao thượng… Bây giờ đương là thời đại quốc văn thịnh hành, tất phải dịch ra quốc văn thì quốc dân ta mới có thể phổ thông được cả. Nên tôi nay trích lấy những lời cách ngôn của thánh hiền Âu, Á , Mỹ, dịch làm quốc văn, trước biên chữ Nho, sau biên chữ Quốc ngữ, lại biên chữ một ở dưới, rồi mới dịch hết đại ý để cho người ta ai cũng hiểu được, gọi là sách kim cổ cách ngôn”.

Sách Kim cổ cách ngôn. Ảnh: QM.

Cũng bởi quan niệm rằng lời vàng ý ngọc của người xưa mang sức sống vĩnh cửu, nên trong Kim cổ cách ngôn, Lương Văn Can đã cố gắng tuyển chọn, diễn giải những câu răn dạy của thánh hiền về nhân cách thẳng ngay, xây dựng nếp sống cần kiệm, khuyến khích học tập suốt đời, trau dồi tri thức, phẩm hạnh cá nhân cũng như đạo đức nghề nghiệp.

Tuy ngôn ngữ dùng trong cuốn sách cách nay trăm năm dẫu có phần xa lạ so với văn phong hiện đại, nhưng uyên ý của những câu cách ngôn vẫn còn vẹn nguyên giá trị.

Có thể kể ra câu nói của Lương Văn Can về danh dự con người quý giá như ngàn vàng như: “Hảo danh dự chi giá trị. Thắng ư thúc nhất kim đái”. Có nghĩa là: Cái giá trị có danh dự, tốt quý hơn thắt một cái đai vàng. “Lập danh dĩ nhất sinh. Nhi thất chi cận khoảnh khắc”. Có nghĩa là: Lập danh dự tốn công cả một đời, mà mất đi chỉ một phút chốc thôi, thành thì khó mà bại dễ như thế.

Kim cổ cách ngôn “câu nói thì ngắn mà lý thú về ý nghĩa thì dài lâu, khuyên người ta phải cần kiệm lo nghĩ, dặn người ta đừng kiêu xỉ hoang toàng, chỉ bảo con đường lập thân, tinh vi chu mật không sót tí gì, thực là một cái gương báu ở trước mắt, một cái hộ phù để giữ mình”.

Cổ nhân có câu: “Thư trung hữu ngọc”. Tròn một thế kỷ kể từ lần in đầu tiên vào năm 1925, những lời trong Kim cổ cách ngôn của Lương Văn Can vẫn ngời chất ngọc, mang những thông điệp hữu ích trao truyền đến các thế hệ tương lai, là kim chỉ nam cho lớp hậu bối, giúp họ vững bước trên hành trình tìm kiếm giá trị nhân tâm bền vững.