Người có dạ dày nhạy cảm dễ bị buồn nôn, tiêu chảy nếu ăn nhiều mướp đắng. Ảnh: L.A.

Khi bị nóng trong, bạn nên ăn thực phẩm có vị đắng, vì chúng thường mang tính hàn và giúp hạ hỏa. Thực ra “bốc hỏa” là một khái niệm chung chung, vì có nhiều loại hỏa: tâm hỏa, can hỏa, phế hỏa, vị hỏa, ngoài ra còn phân làm hư - thực [1], mỗi loại hỏa lại có cách xử lý khác nhau. Trong đó tâm hỏa và can hỏa là hai loại phổ biến nhất và chúng cũng liên quan đến nhau.

Chúng ta đều biết gan thuộc mộc, tim thuộc hỏa, mộc sinh hỏa, nên can hỏa vượng cũng dễ dẫn đến tâm hỏa vượng. Do đó khi hạ hỏa trong gan cũng thường có thể hạ hỏa trong tâm. Ở đây tôi sẽ giới thiệu hai loại thực phẩm có vị đắng, công dụng thanh nhiệt hạ hỏa gan của chúng cũng rất tốt.

Đầu tiên chính là mướp đắng, một loại thực phẩm rất quen thuộc với các gia đình. Mướp đắng tính hàn, giúp thanh lọc thực hỏa của lục kinh, bất kỳ tạng phủ nào trong cơ thể bốc hỏa đều có thể dùng mướp đắng.

Vậy nên ăn mướp đắng ra sao? Ăn sống hoặc nấu lên đều được, nhưng đừng sử dụng mướp đắng chín nẫu và chuyển thành màu đỏ cam. Mướp đắng xanh giúp thanh nhiệt, sáng mắt, còn mướp đắng chín được dùng để dưỡng huyết, dưỡng gan, bổ tỳ, bổ thận. Loại mướp đắng chúng ta dùng trong chương này là mướp đắng xanh.

Một số người sẽ ép mướp đắng sống để uống, làm như vậy vị vừa đắng, vừa kích thích dạ dày, không phù hợp với người tỳ vị yếu vì dễ đau bụng hoặc tiêu chảy. Có thể giảm tính hàn trong thực phẩm bằng cách nấu chín, do đó chúng ta nên chế biến mướp đắng thành món ăn chín để đỡ tổn thương tỳ vị mà vẫn giữ được hiệu quả mát gan, sáng mắt.

Bạn có thể làm món khổ qua xào trứng, chần mướp đắng rồi trộn nộm hay chọn bất kỳ cách nào mình thích mà vẫn đảm bảo được hiệu quả của thực phẩm. Khi mắt sưng đỏ, nhiệt miệng, họng khô, lợi sưng và đau, họng sưng đỏ, nước tiểu vàng đỏ, phân khô… bạn cũng có thể ăn khổ qua để hạ hỏa trong gan và tim.

Ngoài mướp đắng, loại thực phẩm có vị đắng thứ hai tôi muốn giới thiệu là trà khổ đinh. Đây cũng là một loại trà tính hàn, vị đắng, đi vào kinh của gan, phổi, dạ dày. Khi xuất hiện triệu chứng can hỏa vượng như buồn bực, cáu kỉnh, nóng nảy, mặt đỏ tía tai, ngủ không yên… bạn có thể uống trà khổ đinh.

Tác dụng chính của khổ đinh là sơ phong thanh nhiệt, loại bỏ phiền muộn, giải khát, tiêu thực, giải đờm. Để hạ hỏa mát gan hàng ngày, bạn chỉ cần 5g là đủ. Có thể sử dụng riêng trà khổ đinh hoặc pha cùng các loại trà khác như ô long hay trà xanh.

Lưu ý, dù nhiều người thích dùng trà khổ đinh để hạ hỏa, nhưng người bị cảm lạnh do phong hàn hoặc thể chất yếu, dễ lạnh đều không hợp uống loại trà này, nếu không tính hàn sẽ làm tổn thương dương khí trong cơ thể.

Ngoài ra, người bị bệnh viêm dạ dày mạn tính và phụ nữ đang trong kỳ kinh, phụ nữ sau sinh cũng không nên uống vì lúc này các chị em đang mất máu, sức đề kháng kém, dễ dẫn tới hiện tượng khí ứ trệ, kinh nguyệt hoặc sản dịch không đều. Phụ nữ hay đau bụng kinh dù can hỏa vượng cũng không được uống trà khổ đinh một cách tùy tiện.

[1] Thực hỏa là thứ “hỏa” do tác nhân gây bệnh tạo nên ở tạng can, tạng tâm và tạng thận; hư hỏa là thứ “hỏa” phát sinh từ tình trạng một bộ phận nào đó của cơ thể bị suy yếu (hư).