6 hành vi bị cấm khi sử dụng trí tuệ nhân tạo

Luật Trí tuệ nhân tạo có hiệu lực thi hành từ ngày 1/3/2026, nêu rõ 6 hành vi bị nghiêm cấm. Ảnh minh họa: Phương Lâm

Luật Trí tuệ nhân tạo có hiệu lực thi hành từ ngày 1/3/2026, nêu rõ 6 hành vi bị nghiêm cấm. Theo đó, cấm lợi dụng, chiếm đoạt hệ thống trí tuệ nhân tạo để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Thứ hai, phát triển, cung cấp, triển khai hoặc sử dụng các hệ thống trí tuệ nhân tạo nhằm mục đích thực hiện các hành vi bị nghiêm cấm theo quy định của luật; Sử dụng yếu tố giả mạo hoặc mô phỏng người, sự kiện thật để lừa dối hoặc thao túng nhận thức, hành vi của con người một cách có chủ đích và có hệ thống, gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của con người;

Lợi dụng điểm yếu của nhóm người dễ bị tổn thương, gồm trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số hoặc người mất năng lực hành vi dân sự, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, để gây tổn hại cho chính họ hoặc người khác; Tạo ra hoặc phổ biến nội dung giả mạo có khả năng gây nguy hại nghiêm trọng đến an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội.

Thứ ba, thu thập, xử lý hoặc sử dụng dữ liệu để phát triển, huấn luyện, kiểm thử hoặc vận hành hệ thống trí tuệ nhân tạo trái với quy định của pháp luật về dữ liệu, bảo vệ dữ liệu cá nhân, sở hữu trí tuệ và an ninh mạng.

Thứ tư, cản trở, vô hiệu hóa hoặc làm sai lệch cơ chế giám sát, can thiệp và kiểm soát của con người đối với hệ thống trí tuệ nhân tạo theo quy định của Luật này.

Thứ năm, che giấu thông tin bắt buộc phải công khai, minh bạch hoặc giải trình; tẩy xóa, làm sai lệch các thông tin, nhãn, cảnh báo bắt buộc trong hoạt động trí tuệ nhân tạo.

Thứ sáu, lợi dụng hoạt động nghiên cứu, thử nghiệm, đánh giá hoặc kiểm định hệ thống trí tuệ nhân tạo để thực hiện hành vi trái quy định của luật.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Quốc hội

Luật Trí tuệ nhân tạo cũng quy định rõ về xử lý vi phạm và trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Theo đó, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan đến trí tuệ nhân tạo thì tùy theo tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi vi phạm thì bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật dân sự.

Gắn nhãn sản phẩm trí tuệ nhân tạo để phân biệt với nội dung thật

Luật Trí tuệ nhân tạo cũng quy định nhà cung cấp bảo đảm hệ thống trí tuệ nhân tạo tương tác trực tiếp với con người được thiết kế và vận hành để người sử dụng nhận biết khi đang tương tác với hệ thống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Cùng với đó, bảo đảm các nội dung âm thanh, hình ảnh, video do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra được đánh dấu ở định dạng máy đọc theo quy định của Chính phủ.

Toàn cảnh Quốc hội. Ảnh: Quốc hội.

Bên triển khai có trách nhiệm thông báo rõ ràng khi cung cấp ra công cộng văn bản, âm thanh, hình ảnh, video được tạo ra hoặc chỉnh sửa bằng hệ thống trí tuệ nhân tạo nếu nội dung đó có khả năng gây nhầm lẫn về tính xác thực của sự kiện, nhân vật, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.

Mặt khác, có trách nhiệm bảo đảm âm thanh, hình ảnh, video được tạo ra hoặc chỉnh sửa bằng hệ thống trí tuệ nhân tạo nhằm mô phỏng, giả lập ngoại hình, giọng nói của người thật hoặc tái hiện sự kiện thực tế phải được gắn nhãn dễ nhận biết để phân biệt với nội dung thật.

Đối với sản phẩm là tác phẩm điện ảnh, nghệ thuật hoặc sáng tạo, việc gắn nhãn quy định tại khoản này được thực hiện theo phương thức phù hợp, bảo đảm không làm cản trở việc hiển thị, trình diễn hoặc thưởng thức tác phẩm.

Nhà cung cấp và bên triển khai có trách nhiệm duy trì thông tin minh bạch theo quy định tại Điều này trong suốt quá trình cung cấp hệ thống, sản phẩm hoặc nội dung cho người sử dụng. Chính phủ quy định chi tiết hình thức thông báo, gắn nhãn.

Trí tuệ nhân tạo không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ

Cũng trong chiều 10/12, Quốc hội thông qua dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Sở hữu trí tuệ.

Luật quy định chủ sở được sử dụng quyền sở hữu trí tuệ để thực hiện các hoạt động giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư và hoạt động khác theo quy định pháp luật về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ, quản lý, sử dụng tài sản công.

Nhà nước khuyến khích khai thác quyền sở hữu trí tuệ, sử dụng quyền sở hữu trí tuệ để góp vốn hoặc thế chấp để vay vốn theo quy định của pháp luật về đầu tư, doanh nghiệp, tín dụng và quy định khác của pháp luật có liên quan.

Đáng chú ý, về chính sách đối với trí tuệ nhân tạo, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định “trí tuệ nhân tạo không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ”.

Sản phẩm trí tuệ nhân tạo tự tạo, không có sự tham gia của con người, sẽ không được bảo hộ như tác phẩm sáng tạo của con người. Ngược lại, sản phẩm do con người sử dụng trí tuệ nhân tạo như công cụ - tương tự bút vẽ hay máy ảnh và có đóng góp ý tưởng, chỉnh sửa, chỉ đạo vẫn được xem là tác giả, nhà sáng chế.

Với những trường hợp con người chỉ đưa yêu cầu và trí tuệ nhân tạo làm phần lớn công việc, người dùng có quyền sử dụng, thương mại nhưng không phải tác giả. Chính phủ sẽ được giao xác định mức độ sáng tạo của người dùng để áp dụng cơ chế bảo hộ phù hợp.