Chi tiêu bốc đồng
Nếu việc tính toán chi li và cảnh giác quá mức về tài chính nằm ở một đầu phổ hành vi, thì chi tiêu bốc đồng nằm ở đầu còn lại. Hành vi mua sắm bốc đồng xảy ra khi chúng ta thực hiện những khoản mua sắm không có kế hoạch trước. Thông thường, đó là những thứ chúng ta không cần và không đủ khả năng chi trả, dẫn tới tâm lý hối hận sau mua sắm, cũng như cảm giác tiếc nuối và hoảng loạn.
Nhưng nếu nó gây ra phản ứng tiêu cực đến như vậy, tại sao chúng ta không thể dừng lại được? Những kiểu hành vi phi lý này đã được các nhà nghiên cứu tìm hiểu trong suốt nhiều năm trời, và câu trả lời nằm ở sự kết hợp giữa các yếu tố bên trong lẫn bên ngoài.
“Liệu pháp mua sắm” có vẻ giống như một cụm từ cửa miệng thời thượng, nhưng nó lại xuất phát từ những gốc rễ tâm lý quan trọng, giải thích lý do chúng ta mua sắm bốc đồng. Đôi khi, cảm giác hồi hộp khi được mua sắm một thứ gì đó lại hấp dẫn hơn chính món đồ ấy, cũng như mang tới sự thỏa mãn tức thời mà chúng ta kiếm tìm. Hành động mua sắm này sẽ đáp ứng được một khao khát cảm xúc mãnh liệt tới mức lấn át phần lý trí trong ta.
 |
| Chi tiêu hấp dẫn mọi giác quan. Ảnh: Lumina Homes. |
Trong những khoảnh khắc trong và ngay sau khi mua, chúng ta sẽ trải qua một cơn mưa các chất hóa học tạo ra khoái cảm, nhưng chúng sẽ giảm mạnh khi ta về đến nhà và nhận ra bản thân thực sự không cần nó. Món đồ vừa mua chỉ là sự thay thế cho một khát khao tâm lý sâu xa hơn nào đó: cảm giác được trao quyền, kiểm soát, tự tin, phấn khích trong những lúc chúng ta cảm thấy cuộc sống khá nhàm chán, hoặc dĩ nhiên là cảm giác vui sướng sau khi vừa trải qua một tuần sóng gió, hoặc có khi là cả năm sóng gió.
Nói một cách đơn giản, việc mua sắm khiến chúng ta hạnh phúc, cho chúng ta cảm giác được làm chủ. Nhưng sau một thời gian, nó sẽ lắng xuống và ta chỉ còn lại một món đồ vô nghĩa, chẳng mang lại lợi ích gì ngoài sự bừa bộn. Tuy nhiên, đó không hoàn toàn là lỗi của chúng ta. Các công ty đã học được cách tận dụng những yếu tố kích hoạt tâm lý này để khai thác cảm xúc của chúng ta và khiến ta mua sắm bốc đồng. Một cách để họ làm vậy là dùng chiêu khuyến mãi lỗi thời nhưng hiệu quả.
Một tấm biển thật to ghi giảm giá 50% sẽ làm gia tăng giá trị của sản phẩm vì ta sẽ có cảm giác như mình đang tiết kiệm được tiền và đồng nghĩa bản thân cũng đang kiếm ra tiền theo một nghĩa nào đó. Ngoài ra, nó còn tạo ra một cảm giác ám ảnh mất mát.
Con người chúng ta thường không thích cảm giác mất đi điều gì đó, chẳng hạn như một món hời lớn hoặc một món hàng sẽ không bao giờ được nhập lại, vì vậy ta rất dễ hành động thiếu lý trí. Các nhà tâm lý học sẽ nói với bạn rằng nỗi đau khi phải mất đi thứ gì đó (ví dụ một món hời) mạnh gấp đôi niềm vui khi có được thứ đó. Khi kết hợp cả hai điều này lại với nhau, bạn sẽ có được những điều kiện hoàn hảo cho mua sắm bốc đồng.
Vậy, làm thế nào để bạn kiểm soát được những thôi thúc tài chính của bản thân? Hãy làm vậy bằng cách tự chất vấn về những nhận thức và động cơ cho việc mua sắm của chính mình thông qua bốn câu hỏi sau:
-Liệu món đồ này có đáp ứng nhu cầu mà mình cần từ trước hôm nay không?
-Nếu đợi thêm vài ngày, liệu nó có ảnh hưởng gì lớn tới cuộc sống thường ngày của mình không?
-Mình mua thứ này vì một thôi thúc cảm xúc hay nhu cầu thực tế?
-Mình sẽ phải từ bỏ hoặc hy sinh điều gì khi mua món đồ này – cụ thể là, liệu mình có đủ khả năng chi trả không?
Khi bạn dừng lại và cân nhắc, đám mây cảm xúc đó thường sẽ dần tan biến và nguy cơ hối hận sau mua sắm sẽ được giảm thiểu. Ngoài ra, việc bạn mua sắm ở những nơi có chính sách hoàn trả cũng sẽ rất hữu ích, để bạn có thể thay đổi được quyết định sau khi cảm giác vui thích đã qua đi. Hãy dành cho mình 48 tiếng đồng hồ để tự cân nhắc lại trước khi bạn mua thứ gì đó. Đúng vậy, có thể chương trình giảm giá lớn 50% sẽ kết thúc, nhưng rốt cuộc bạn lại có thể tiết kiệm được nhiều tiền hơn so với việc bốc đồng chi tiêu quá mức trong khoảng thời gian đó.
