Tất cả 30 trại tập trung chính của Quốc xã đều là những trại tử thần, nơi hàng triệu người bị tra tấn và bị bỏ mặc cho đói khát đến chết. Dù mỗi trại đều có hồ sơ ghi chép, nhưng phần lớn đều không đầy đủ và trong nhiều trường hợp, đều đã bị thiêu hủy khi quân Đồng minh tiến đến gần. Một phần hồ sơ còn sót của trại Mauthausen ghi 35.318 người chết từ tháng 1/1939 đến tháng 4/1945. Chỉ huy trại Franz Ziereis cho biết con số tổng cộng là 65.000 người.

Vào cuối năm 1942, khi Đức cần thêm lao động, Himmler ra lệnh giảm hành quyết ở các trại tập trung. Vì sự thiếu hụt lao động, ông ta không vui khi nhận báo cáo là trong số 136.700 người mà các trại tập trung nhận được vào thời gian tháng 6/1942 đến tháng 11/1942, có 70.610 người chết, 9.267 người bị hành quyết và 27.846 “được chuyển đi”, tức là chuyển đến phòng hơi ngạt. Như thế thì chẳng còn lại bao nhiêu để lao động.

Ảnh tư liệu tù nhân trong trại tập trung Đức quốc xã. Ảnh: BBC.

Nhưng chính các trại thủ tiêu đã làm nên những bước tiến cho “giải pháp cuối cùng”. Trại lớn nhất và khét tiếng nhất là Auschwitz, gồm 4 phòng hơi ngạt khổng lồ và những lò thiêu người bên cạnh đã tạo nên công suất giết người và chôn xác người vượt xa những trại khác - Treblinka, Belsec, Sibibor và Chelmno, tất cả đều nằm trên đất Ba Lan. Còn có những trại nhỏ khác gần Riga, Vilna, Minsk, Kaunas và Lwow, nhưng các trại này giết người bằng súng thay vì bằng hơi ngạt.

Vào cao điểm, gần giai đoạn cuối, trại Auschwitz lập kỷ lục mới là mỗi ngày hành quyết được 6.000 người bằng hơi ngạt. Một trong những chỉ huy trưởng của trại này là Rudolf Hoess, lúc trước là can phạm giết người. Trong tờ cung khai cũng như lời khai ở vành móng ngựa, ông ta luôn phóng đại về thành tích giết người của mình. Ba Lan tuyên án tử hình và tháng 3/1947 treo cổ ông ta tại Auschwitz, đúng nơi ông ta đã gây nên tội ác nặng nề nhất.

Theo lời Hoess:

“Giái pháp cuối cùng cho vấn đề người Do Thái có nghĩa thủ tiêu mọi người Do Thái tại châu Âu. Tháng 6/1941, tôi nhận lệnh thiết lập cơ sở thủ tiêu tại Auschwitz...

Tôi đến trại Treblinka để tìm hiểu xem họ thực hiện thủ tiêu như thế nào. Chỉ huy trưởng trại nói với tôi rằng ông đã loại trừ 80.000 người trong vòng nửa năm. Ông quan tâm đến việc loại trừ tất cả người Do Thái trong khu biệt lập Warsaw.

Ông dùng loại khí carbon monoxide và tôi nghĩ phương pháp này không hiệu quả lắm. Vì thế khi thiết lập cơ sở thủ tiêu tại Auschwitz, tôi sử dụng loại khí Zyklon, là acid prussic dạng tinh thể mà chúng tôi thả vào phòng hơi ngạt qua một cửa nhỏ. Mất từ 3 đến 15 phút để giết người trong phòng hơi ngạt, tùy điều kiện thời tiết.

Chúng tôi biết lúc nào họ đã chết bởi đó cũng là lúc họ ngừng la thét. Chúng tôi thường chờ trong nửa tiếng đồng hồ rồi mở các cửa và mang xác chết ra ngoài. Sau khi mang hết ra ngoài, nhóm đặc công của chúng tôi lấy đi nhẫn và tháo vàng bịt răng các xác chết.

Một cách cải thiện khác so với Treblinka là chúng tôi xây những phòng hơi ngạt chứa một lúc 2.000 người trong khi ở Treblinka, họ có 10 phòng hơi ngạt, mỗi phòng chỉ chứa được 200 người.”

Rồi Hoess giải thích việc “tuyển chọn” nạn nhân như thế nào vì không phải tất cả tù nhân nhận vào đều bị hành quyết, ít nhất không phải cùng một lần bởi vì cần một số người làm việc cho các xưởng hóa chất I. G. Farben và nhà máy của Krupp đến khi họ kiệt sức và sẵn sàng cho “giải pháp cuối cùng”.

“Chúng tôi có hai bác sĩ S.S. tại Auschwitz để khám cho những tù nhân vừa được đưa đến. Một bác sĩ xem xét khi họ đi qua. Những người còn đủ sức khỏe sẽ được đưa vào trại. Những người khác thì đưa ngay vào nhà máy thủ tiêu. Trẻ em nhỏ tuổi thường bị thủ tiêu luôn vì chúng không thể làm việc.”