Trong văn hóa Nhật Bản, yokai dần trở thành một mảnh ghép quan trọng không thể thiếu tại quốc gia này. Trẻ em Nhật Bản biết và hiểu về các loài yokai từ khi còn nhỏ, được nuôi dưỡng từ các câu chuyện dân gian hãi hùng và lớn lên mang theo niềm say mê với các tạo vật huyền bí.
Yokai - những tư tưởng mê tín được nhân cách hóa
Yokai trong tiếng Nhật, được viết bằng ký tự có nghĩa là ''thế giới khác'' và "kỳ quái", thường được dịch theo nhiều cách, từ "quỷ" đến "ma" rồi "yêu tinh" hay "bóng ma". Tuy nhiên những cách dịch này đều chưa hoàn toàn chính xác và máy móc, chẳng khác nào dịch sushi thành "cơm cá sống", ikigai thành "mục đích sống"...
Yokai chỉ đơn giản là yokai, là những sinh vật thần thoại, siêu nhiên từng có mặt trong truyện cổ tích và truyện kể dân gian Nhật Bản suốt bao thế hệ. Ngày nay ta có thể thấy chúng trong sách cuộn, bình phong, tranh khắc gỗ và các loại hình nghệ thuật Nhật Bản truyền thống.
 |
| Yokai O-dokuro (Độc đại lâu) trong bức tranh nổi tiếng Mitsukuni chống lại Yêu quái xương của Utagawa Kuniyoshi. |
Suốt nhiều thế kỷ, chúng đã rình rập rừng núi, đồng ruộng, sông ngòi và bờ biển Nhật Bản. Một số có hình dạng động vật, một số mang lốt người. Một số khác vốn là những đồ vật vô tri vô giác nhưng đã sở hữu hình hài có trí khôn. Một số là hình tượng nhân hóa của các hiện tượng tự nhiên. Một số được cho là có ích, tuy có phần nghịch ngợm nhưng nhát cáy. Một số khác lại cực kỳ nguy hiểm, luôn xuất hiện khi tắt đèn và trở thành nỗi sợ hãi của biết bao người khi trời tối.
Chúng là Thiên cẩu quạ - mặt chim hình người, Thiên cẩu mũi dài (Tengu) - da đỏ, mũi lớn, Hà đồng (Kappa) - miệng mỏ chim, mai rùa, sống dưới nước) hay Quái điểu (Nue) vốn được coi là điềm báo của rủi ro và bệnh tật. Cũng có những loài yokai khác như Hài cốt khổng lồ, Nhện đất, Nopperabo (kẻ không mặt) hay Băng nữ... Hầu hết sự việc kỳ quái xảy ra xung quanh cuộc sống con người đều có thể giải thích bằng sự xuất hiện của loài yokai.
Có thể nói yokai đại diện cho nỗ lực tưởng tượng phong phú của con người nhằm gán ý nghĩa và tính hợp lý cho một thế giới hỗn loạn, không thể lường trước và giải thích được. Chúng là thứ rình rập trong màn đêm, hiện thân cho nỗi sợ hãi, cho số phận của chúng ta. Yokai về cơ bản là những tư tưởng mê tín được nhân cách hóa.
Yokai "hoành hành" trên khắp trang sách văn học, manga
Thời đại hoàng kim của yokai vào khoảng đầu đến giữa những năm 1800, ngay trước khi Nhật Bản mở cửa với phương Tây và bắt đầu hiện đại hóa. Sau khi được mài giũa bởi bao thế hệ người kể chuyện, yokai dần dần được nhào nặn thành hình trong những trang sách, tranh khắc gỗ, sách cuộn, tượng… Thời ấy, người lớn say mê tìm đọc các câu chuyện kể về cuộc gặp gỡ với yokai, trẻ con thì sưu tập các thẻ bài vẽ hình yokai.
 |
| Yokai xuất hiện trong một số bộ manga nổi tiếng của Nhật Bản. |
Khi Nhật Bản bắt đầu công nghiệp hóa và có nền giáo dục tiên tiến, yokai bắt đầu biến mất khỏi ý thức của người dân xứ phù tang. Nhưng yokai chưa bao giờ chết. Khi những ánh đèn công nghiệp không bao giờ tắt ở khắp các đô thị Nhật Bản, yokai bắt đầu "hoành hành" trên khắp trang sách văn học, manga và phim ảnh của Nhật Bản.
Những cuốn sách tập hợp các truyện kể dân gian về yokai ở Nhật Bản có thể kể đến Tono Monogatari (tạm dịch: Truyện kể ở Tono), Quái đàm - Chuyện yêu quái và dị trùng Nhật Bản hoặc cuốn Yokai Attack! Từ điển yêu quái…
Nhiều yokai đã được khai thác và trở thành các nhân vật truyện tranh đình đám như Gegege no Kitaro của Mizuki Shigeru, Inuyasha (Khuyển dạ xoa) của Takahashi Rumiko, Hotarubi no Mori e (Khu rừng đom đóm) của Natsumi Eguchi, Nurarihyon no mago (Hậu duệ của Nurarihyon) của Hiroshi Shiibashi với đoàn Bách quỷ dạ hành ở Edo, Natsume's Book of Friends của Midorikawa Yuki, Kekkaishi (Kết giới sư) của Yellow Tanabe…
Nhiều nhân vật giống yokai từng xuất hiện trong tiểu thuyết của Haruki Murakami, có thể kể đến Người Cừu bí ẩn trong Cuộc săn cừu hoang. Nhân vật Yamikuro (Ma đen) trong Xứ sở diệu kỳ tàn bạo và chốn tận cùng thế giới vốn là sinh vật giống như Kappa nhưng có nền văn hoá riêng và sống dưới cống nước thải của Tokyo, căm ghét loài người, ăn đồ hư thối và uống nước bẩn.
Yokai cũng xuất hiện nhiều trong phim ảnh Nhật Bản, đặc biệt là các bộ phim hoạt hình. Nhiều tác phẩm nổi tiếng của hãng Ghibli đều có các nhân vật là yokai như Pom Poko (những chú gấu mèo còn được gọi là Tanuki có khả năng biến hình, đội lốt người hoặc đồ vật, trong một chiến dịch dọa người dân, đàn gấu mèo đã biến thành các loài yokai khác nhau và diễu hành khắp đường phố), Spirited Away (dù không hề được gọi thẳng là yokai nhưng có nhiều sinh vật thần thoại lạ kỳ xuất hiện trong bộ phim này).
 |
| Đoàn diễu hành yokai trong phim Pom Poko (1994) của hãng phim Ghibli. |
Kể cả nhân vật Totoro trong My Neighbor is Totoro cũng có thể coi là một dạng yokai. Ngoài ra còn hàng trăm nghìn yokai góp mặt trong bộ phim The Great Yokai War của đạo diễn Miike Takashi với tạo hình kỳ dị do người thật đóng.
"Yokai Attack" - Bí kíp thoát hiểm khi đụng độ yêu quái
Tập hợp những hiểu biết thông thường về yokai trong nền văn hóa Nhật Bản, hai tác giả Hiroko Yoda và Matt Alt đã ra mắt cuốn sách Yokai Attack - Từ điển yêu quái với 50 loài yokai phổ biến nhất. Cuốn sách được dựa trên những ghi chép về các cuộc chạm trán với yokai, tranh khắc gỗ Nhật Bản tiêu biểu, tranh minh họa cổ trong Thư viện Quốc hội Tokyo.
Trong yêu quái học Nhật Bản truyền thống, yokai được phân loại theo nơi chúng thường xuất hiện, nhưng để dễ hiểu cho người đọc mới bắt đầu khám phá về yokai, hai tác giả chia các loài theo tính cách.
Nhóm Quái thú hung tàn là những loại yokai không ai muốn gặp phải trong ngõ tối và cả ngõ sáng. Nhóm Khẩu vị nặng tập hợp những yokai có thói quen ăn uống khác thường. Nhóm Hàng xóm khó ưa là loại quấy rối điển hình tại các hộ gia đình.
Nhóm Điệu đà và độc địa sẽ quyến rũ con mồi bằng dáng vẻ thanh mảnh yếu đuối và sự cuốn hút xác thịt. Còn Nhóm Lũ nhát cáy thì là những loài yokai sợ con người cả con người sợ chúng.
 |
| Cuốn sách Yokai Attack - Từ điển yêu quái tập hợp những hiểu biết về 50 loài yokai phổ biến của Nhật Bản. Ảnh: Kim Đồng - Wings Books |
Có thể coi Yokai Attack là bí kíp cấp tốc giúp người đọc tìm hiểu về những loài quái dị truyền thống của Nhật Bản. Độc giả có thể nhận biết các loài yokai từ đặc điểm, hình dáng, nơi cư trú, các đòn tấn công và cách thoát hiểm khi đụng độ chúng cho đến những câu chuyện thú vị xung quanh mảnh ghép văn hóa đặc sắc của Nhật Bản.
