Khi các đoàn tăng T-34 tiến vào Berlin vào năm 1945, người ta nghĩ rằng những chiếc chiến xa này đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử và sẽ được nghỉ hưu.
Thế nhưng, những chiếc “Củ lạc” (biệt danh của T-34, đặt tên theo tháp pháo hình bát giác của xe) chỉ mới bắt đầu cuộc hành trình dài của mình. Suốt 5 thập kỷ tiếp theo, cỗ máy chiến tranh này đã lăn bánh khắp sa mạc Ai Cập, rừng rậm Cuba, thảo nguyên savan ở Angola và còn nhiều nơi khác nữa.
 |
| Xe tăng T-34 thời còn chiến đấu trong Thế chiến II. |
Ngày nay, "Củ lạc" vẫn là khí tài chủ lực của các nước như Bosnia và Herzegovina, Guinea, Guinea-Bissau, Yemen, Triều Tiên, Congo, Cuba, Lào, Mali và Namibia....
Ít ai biết rằng, T-34 bắt nguồn từ một chiếc xe tăng Mỹ.
Chiếc T-34 là sự tiến hóa của loại xe tăng BT (tức bystrokhodny - tốc độ cao) hạng nhẹ của những năm 1930, vốn được lấy ý tưởng từ xe M1931 Christie của Mỹ.
Một phiên bản không có tháp pháo của Christie đã được đưa đến Liên Xô và được gọi là “máy cày”. Cùng với nó và những phiên bản Tây Ban Nha của xe tăng, chúng trở thành nền tảng thiết kế cho nhà chế tạo Mikhail Koshkin.
Vài năm trước khi Thế chiến II nổ ra, Koshkin làm việc cật lực để chế tạo T-34, kết hợp lớp giáp chắc chắn và hỏa lực mạnh mẽ mà vẫn đảm bảo khả năng di chuyển nhiều địa hình và dễ dàng bảo dưỡng, sản xuất.
Dàn xe tăng T-34 đầu tiên vốn sẽ được Joseph Stalin xem xét tại Moscow vào ngày 17/03/1940 sau khi di chuyển hơn 2.000 km để tới thủ đô. Việc cho xe tăng đi qua nơi công cộng là một quyết định mạo hiểm của Koshkin, bởi Ủy ban An ninh Quốc gia (NKVD - tiền thân của KGB sau này) có thể kết tội ông vì tiết lộ bí mật quốc gia.
Tuy nhiên, đoàn xe tăng đã đến nơi đúng hẹn mà không gặp sự cố nào, dù đã phải đi qua một tuyến đường bí mật qua các khu rừng phủ tuyết, cánh đồng và địa hình phức tạp.
Tỏ ra ấn tượng, Stalin gọi xe tăng bằng tên gọi “chim sẻ nhỏ” và sau đó được đảm bảo đưa vào sử dụng. Thế nhưng, chiến thắng này bị lu mờ bởi cái chết của Koshkin, lúc đó mới 42 tuổi, do bị viêm phổi khi đưa xe tăng tới Moscow và không qua khỏi.
Sau đó, xe tăng được “người cha nuôi”, kỹ sư và nhà thiết kế xe tăng Alexander Morozov tiếp tục đảm trách. Ông là người đã đưa T-34 vào sử dụng trong chiến đấu và cải tiến nó để đấu lại các loại xe tăng mới và lợi hại của quân Đức trên chiến trường.
Tháng 12/1943, loại xe T-34-85 hành quân với một khẩu pháo mới mang đầu đạn 85 ly và góp phần dẫn đến chiến thắng cuối cùng vào năm 1945.
Xe T-34-85 vẫn là xương sống của lực lượng thiết giáp của quân đội Xô Viết cho đến giữa những năm 50 và là công cụ luyện tập cho các tổ lái cho đến tận năm 1970 mà vẫn chưa hề được chính thức loại bỏ khỏi quân đội.
Chiến trường lớn nhất sau Thế chiến II mà T-34 đã tham gia là ở Triều Tiên, khi nó chiến đấu chống lại quân Mỹ. Bởi địa hình đồi núi ở Triều Tiên không cho phép có những trận đấu tăng lớn, xe tăng thường được triển khai theo nhóm nhỏ và kết quả đạt được rất khó đoán trước.
Lần chạm trán đầu tiên giữa xe T-34-85 và M24 của Mỹ diễn ra vào ngày 10/07/1950 trong trận chiến Taejon. Đạn pháo 75 ly của Mỹ tỏ ra không hiệu quả đối với lớp giáp của xe tăng Liên Xô và 2 xe tăng Mỹ đã nhanh chóng bị bắn hạ. Phải đến khi lính Mỹ sử dụng súng bazooka để tiêu diệt 7 chiếc T-34, tình hình chiến sự mới trở nên khó khăn cho quân Triều Tiên.
 |
| T-34 trong chiến tranh Triều Tiên. |
Diễn tiến của cuộc cuộc chiến càng lúc càng bất lợi cho Triều Tiên khi xe tăng M26 Pershing của Mỹ được đưa vào tham chiến vào ngày 17/08/1950, với khẩu pháo 90 ly nhanh chóng tiêu diệt 3 chiếc T-34 ngay trận chiến giáp mặt đầu tiên.
Với trình độ kỹ thuật tương đương, đội ngũ xe tăng được huấn luyện bài bản về kỹ chiến thuật của Mỹ nhanh chóng vượt xa quân Triều Tiên, đến nỗi họ đã mất gần 100 xe tăng T-34-85 trong những trận đối đầu xe tăng và mất gần gấp đôi vì máy bay và bazooka. Ngược lại, xe tăng của quân Triều Tiên chỉ diệt được 34 xe của Mỹ.
Mặc dù chiếc T-34-85 đã gặp đối thủ lợi hại là xe tăng Pershing và M46 Patton của Mỹ, xe vẫn mạnh hơn M24 Chaffee, một biến thể của xe M4A3E8 Sherman mang theo đạn dược có sức công phá lớn hơn.
Xe tăng Xô Viết lại được chú ý lần nữa vào tháng 4/1961, trong cuộc chiến chống lại quân phản cách mạng ở vịnh Con Lợn - Cuba.
Với 10 xe tăng Sherman và 20 xe thiết giáp M8, quân đội này đã tiêu diệt một xe T-34 khi tiến quân trên bãi biển. Fidel Castro sau đó đã đích thân chỉ huy, ngồi trên một trong số nhiều chiếc T-34 dàn thành hàng ngang và diệt được 2 xe Sherman trong một đợt phản công trên bãi biển.
Tuy có những chiến công nhỏ lẻ, T-34 ngày càng cho thấy tuổi tác của mình so với những thế hệ chiến xa mới.
Trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967, quân Ai Cập đã mất 251 xe T-34-85, tức là gần 1/3 tổng số lượng xe tăng đã mất. Còn tại Syria, chiếc T-34 cũng chiến đấu cùng đối thủ Thế chiến II cũ của mình là PzKpfw TV và StuG III trong quân đội nước này.
Mặc dù xe tăng Israel chiến thắng áp đảo tại Ai Cập, tổn thất của chúng lại rất lớn trên chiến trường Syria. Hơn 160 xe tăng Israel đã bị tiêu diệt so với 73 xe tăng gồm T-34-85, T-54 và PzKpfw IV của Syria.
Đây là cuộc chiến tranh cuối cùng ở Trung Đông mà T-34 tham gia chiến đấu độc lập, nhưng xe tăng này vẫn được sử dụng trong những cuộc xung đột tiếp theo tại đây như một tháp pháo cố định hoặc được đặt lên xe tải.
T-34 tiếp tục được sử dụng trong cuộc xâm lược đảo Cyprus vào năm 1974 của quân Thổ Nhĩ Kỳ, khi 32 xe tăng T-34-85 của quân Hy Lạp đã ngăn được bước tiến của hơn 200 xe tăng M47/48 Patton của quân Thổ. Hy Lạp mất 12 xe tăng, 4 trong số đó đã bị bỏ lại do không thể tham chiến, so với 19 xe Patton bị tiêu diệt.
T-34 sau đó còn tham chiến trong nội chiến Angola, khi quân Cuba được trang bị xe tăng Xô Viết giúp đẩy lùi quân đội từ Nam Phi và Zaire.
Cuối cùng, cỗ máy chiến tranh tiếp tục để lại dấu ấn trong cuộc nội chiến vùng Balkan, khi tất cả các bên trong cuộc chiến đều sử dụng T-34 và lực lượng Nam Tư cũ tan rã, để lại khí tài phía sau.
 |
| Xe tăng T-34 được trang bị thêm giáp bảo vệ trong nội chiến vùng Balkan. |
Ngày nay, tưởng như T-34 cuối cùng sẽ kết thúc quãng thời gian oanh liệt của mình trong viện bảo tàng hay sách lịch sử, nhưng nó vẫn chưa chịu ngừng nghỉ.
Lần gần đây nhất xe T-34 xuất hiện là vào năm 2014, khi quân ly khai ở miền Đông Ukraine sử dụng một mẫu xe tăng vốn đang nằm trong viện bảo tàng, hiệu chỉnh một chút và đưa xe vào chiến đấu thêm một lần nữa.
