Vì sao ông Trump muốn Mỹ có Greenland?

Quang cảnh thành phố Nuuk, Greenland. Ảnh: Reuters.

Ngày 22/12, Tổng thống Mỹ Donald Trump khẳng định Mỹ “cần Greenland vì an ninh quốc gia”, đồng thời cho biết đặc phái viên mới được bổ nhiệm sẽ “đi đầu trong nỗ lực này”. Phát biểu của ông Trump lập tức vấp phải phản ứng gay gắt từ Đan Mạch và chính quyền Greenland.

Vì sao ông Trump quan tâm đến Greenland?

Greenland có vị trí chiến lược và nguồn tài nguyên có thể mang lại lợi ích lớn cho Mỹ. Hòn đảo này nằm trên tuyến đường ngắn nhất nối châu Âu với Bắc Mỹ, đóng vai trò then chốt trong hệ thống cảnh báo tên lửa đạn đạo của Mỹ.

Washington cũng bày tỏ mong muốn mở rộng sự hiện diện quân sự vốn có trên hòn đảo Bắc Cực này, bao gồm việc triển khai radar để giám sát vùng biển giữa Greenland, Iceland và Anh, đây là khu vực hải quân Nga và các tàu ngầm hạt nhân thường xuyên đi qua.

“Tôi không cần Greenland vì khoáng sản, mà vì an ninh quốc gia. Nhìn dọc bờ biển Greenland, các bạn sẽ thấy tàu Nga và Trung Quốc ở khắp nơi”, ông Trump nói với phóng viên trong ngày 22/12.

Ở phạm vi rộng hơn, Bắc Cực ngày càng bị quân sự hóa khi các nước thuộc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), Trung Quốc và Nga đồng loạt gia tăng hiện diện.

Greenland, với thủ phủ Nuuk gần New York (Mỹ) hơn Copenhagen (Đan Mạch) sở hữu trữ lượng khoáng sản, dầu mỏ và khí đốt đáng kể, song việc khai thác diễn ra chậm và đầu tư từ Mỹ vào Greenland vẫn rất hạn chế.

Căn cứ Không gian Pituffik ở Greenland. Ảnh: Reuters.

Quân đội Mỹ duy trì sự hiện diện thường trực tại căn cứ không quân Pituffik ở phía tây bắc Greenland. Theo thỏa thuận năm 1951 giữa Mỹ và Đan Mạch, Washington có quyền tự do di chuyển và xây dựng các căn cứ quân sự tại Greenland, với điều kiện phải thông báo cho chính quyền Đan Mạch và Greenland.

Theo ông Kristian Soeby Kristensen, nhà nghiên cứu quân sự cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Quân sự thuộc Đại học Copenhagen (Đan Mạch), Đan Mạch từ lâu đã chấp nhận sự hiện diện của Mỹ vì không đủ năng lực tự bảo vệ Greenland, đồng thời dựa vào các bảo đảm an ninh của Mỹ trong khuôn khổ NATO.

Greenland từng là thuộc địa của Đan Mạch, rồi trở thành lãnh thổ chính thức của vương quốc Bắc Âu từ năm 1953, chịu sự điều chỉnh của Hiến pháp Đan Mạch.

Năm 2009, Greenland được trao quyền tự trị rộng rãi, bao gồm quyền tổ chức trưng cầu dân ý để tuyên bố độc lập. Theo luật năm 2009, nghị viện Greenland có thể kích hoạt cơ chế đàm phán với Đan Mạch về độc lập hoàn toàn, song kết quả phải được người dân Greenland thông qua trong trưng cầu dân ý và được Quốc hội Đan Mạch phê chuẩn.

Thái độ của Greenland và Đan Mạch

Quan hệ giữa Greenland và Đan Mạch từng căng thẳng sau những tiết lộ về việc người Greenland bị đối xử bất công trong thời kỳ thuộc địa. Tuy nhiên, sự quan tâm của ông Trump đối với hòn đảo này đã khiến Copenhagen nỗ lực cải thiện quan hệ với Nuuk.

Các cuộc thăm dò cho thấy đa số trong số khoảng 57.000 cư dân Greenland ủng hộ độc lập, nhưng nhiều người cảnh báo không nên hành động vội vàng, lo ngại Greenland có thể rơi vào thế bất lợi và dễ bị Mỹ chi phối nếu tách khỏi Đan Mạch quá nhanh.

Nền kinh tế Greenland hiện phụ thuộc chủ yếu vào ngành đánh bắt cá, chiếm hơn 95% kim ngạch xuất khẩu, cùng các khoản trợ cấp thường niên từ Đan Mạch, tương đương khoảng một nửa ngân sách công.

Trong trường hợp tuyên bố độc lập, Greenland có thể lựa chọn thiết lập mối quan hệ gắn kết với Mỹ mà không trở thành lãnh thổ của Washington. Một mô hình “liên kết tự do” với Mỹ có thể thay thế sự trợ cấp của Đan Mạch bằng sự hỗ trợ và bảo vệ từ Mỹ, đổi lại là quyền tiếp cận quân sự, tương tự các thỏa thuận của Mỹ với Quần đảo Marshall, Micronesia và Palau.

Người dân ở thành phố Nuuk tập trung trước lãnh sự quán Mỹ ngày 15/3 để phản đối mong muốn của Mỹ trong việc sáp nhập Greenland. Ảnh: Reuters.

Theo chuyên gia nghiên cứu chính sách đối ngoại người Đan Mạch Ulrik Pram Gad, ý tưởng “mua Greenland” của ông Trump xuất phát từ sự hiểu sai luật pháp quốc tế và nguyên tắc quyền tự quyết, vốn trao cho người dân quyền lựa chọn quy chế chính trị của mình.

Ông Trump đã bổ nhiệm Thống đốc bang Louisiana Jeff Landry làm đặc phái viên về Greenland, động thái vấp phải chỉ trích mới từ Đan Mạch và Greenland. Ông Landry công khai ủng hộ ý tưởng Greenland trở thành một phần của Mỹ.

Khi ông Trump đề xuất mua Greenland trong nhiệm kỳ đầu tiên, Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen từng gọi ý tưởng này là “phi lý”.

Trong tuyên bố chung ngày 23/12, Thủ tướng Frederiksen và Thủ hiến Greenland Jens-Frederik Nielsen cùng khẳng định đảo Greenland thuộc về người Greenland. “Không ai có thể sáp nhập một quốc gia khác, kể cả với lập luận về an ninh quốc tế”, tuyên bố nêu rõ.

Ngoại trưởng Đan Mạch Lars Lokke Rasmussen đã triệu tập Đại sứ Mỹ để phản đối việc bổ nhiệm đặc phái viên. Sau cuộc gặp, Đại sứ Mỹ cho biết đại diện Đan Mạch và Greenland đã “vạch ra lằn ranh đỏ” trong trao đổi với phía Mỹ.