Vì sao California có luật nghiêm nhất Mỹ nhưng xả súng vẫn xảy ra?

Người dân tưởng niệm nạn nhân trong vụ xả súng ở Monterey Park, California. Ảnh: Washington Post.

California áp dụng một số luật súng nghiêm ngặt nhất nước Mỹ, bao gồm lệnh cấm vũ khí tấn công và các biện pháp ngăn chặn những đối tượng có nguy cơ sử dụng súng làm hại bản thân hoặc người khác.

Vào năm 2022, sau vụ xả súng tại trường tiểu học Uvalde, Texas, các nhà lập pháp California và Thống đốc Gavin Newsom - người thẳng thắn phê bình chính sách tự do súng đạn của đảng Cộng hòa - cũng đã phê duyệt một loạt biện pháp mới, theo New York Times.

Tuy nhiên, với ba vụ xả súng mới nhất trong những tuần đầu năm 2023, nhiều người dân California đang đặt câu hỏi vì sao họ vẫn không thể ngăn chặn thảm kịch?

Các chuyên gia về chính sách súng nhận định nền văn hóa chấp nhận bạo lực thường xuyên ở Mỹ, kết hợp với việc các tiểu bang xung quanh vẫn duy trì quy định kiểm soát súng đạn lỏng lẻo, buộc California tiếp tục vật lộn với bạo lực hàng loạt ở nơi công cộng.

"Nền văn hóa tôn vinh bạo lực"

“Chúng tôi là một phần của nền văn hóa tôn vinh bạo lực như cách giải quyết vấn đề. (Chúng tôi) sống trong một quốc gia cung cấp súng nhiều hơn bất kỳ đất nước công nghiệp hóa nào”, tiến sĩ Garen J. Wintemute, Giám đốc Chương trình Nghiên cứu Phòng chống Bạo lực, thuộc Đại học California, cho biết.

“Không có gì ngạc nhiên khi những điều này vẫn tiếp diễn”, ông Wintemute nói thêm, đồng thời chỉ trích động thái của các nhà lập pháp bảo thủ và Tòa án Tối cao đang dần đẩy chính sách súng đến mức “cực đoan”, loại bỏ mọi biện pháp kiểm soát.

Thống đốc Gavin Newsom nói chuyện với các phóng viên ở Monterey Park vào ngày 23/1. Ảnh: New York Times.

Bên cạnh áp lực từ bên ngoài, California cũng đối mặt nhiều vướng mắc trong luật sở hữu súng đạn của bang.

Theo Washington Post, luật súng của California được nhóm vận động kiểm soát súng Giffords đánh giá là nghiêm ngặt nhất trên toàn nước Mỹ.

Vào năm 2016, California trở thành một trong những tiểu bang đầu tiên thông qua luật cờ đỏ (red-flag law) còn được gọi là luật Trật tự Bảo vệ Rủi ro Cực đoan, cho phép các nhà chức trách tước vũ khí của những người có nguy cơ gây nguy hiểm cho chính bản thân hoặc người khác.

Tuy nhiên, tiến sĩ Wintemute nhận định sự phức tạp và thời điểm áp dụng luật kiểm soát súng của California đang khiến việc xác định quyền sở hữu súng hợp pháp gặp nhiều khó khăn.

Điều này phản ánh rõ trong thảm kịch súng đạn khiến 11 người thiệt mạng ở Monterey Park hôm 21/1. Giới chức California cho biết họ chưa thể làm rõ liệu nghi phạm có quyền sở hữu súng hợp pháp theo luật California hay không, sau vụ bắt giữ và cáo buộc sở hữu súng bất hợp pháp vào năm 1994.

Đồng thời, họ cũng cần điều tra thêm về nguồn cung cấp vũ khí cho nghi phạm và xác định liệu vũ khí này có bị cấm ở tiểu bang hay không.

Khó thấy hồi kết

Trong khi nhiều khu vực trên khắp đất nước dần nới lỏng luật kiểm soát súng, người dân Mỹ cũng hình thành một thói quen - quan sát các siêu thị, nơi làm việc hay mọi địa điểm công cộng để tìm lối thoát hiểm nhanh nhất nếu điều tồi tệ xảy ra, theo CNN.

“(Các vụ xả súng) có thể xảy ra với bất kỳ cộng đồng nào. Chúng tôi chưa bao giờ nghĩ điều đó sẽ xảy ra với chúng tôi”, Ray Mueller, quan chức địa phương ở hạt San Mateo, nơi xảy ra vụ xả súng hàng loạt thứ hai ở California, nói với CNN.

Mặc dù nhiều vụ xả súng có động cơ cá nhân, không thể phủ nhận khả năng tiếp cận vũ khí dễ dàng - cả hợp pháp và bất hợp pháp - đang tiếp tay cho các nghi phạm.

Nơi tưởng niệm các nạn nhân thiệt mạng trong câu lạc bộ khiêu vũ Star Ballroom Dance Studio tại Monterey Park, California. Ảnh: AP.

“Khi người dân phải tụ tập ăn mừng trong nỗi sợ trở thành nạn nhân của vụ xả súng hàng loạt tiếp theo, chúng ta đã lạc lối”, Thống đốc New Jersey Phil Murphy cho biết trong tuyên bố sau vụ xả súng hàng loạt ở Monterey Park. “Chúng ta không thể trở thành quốc gia dung thứ và bình thường hóa nạn bạo lực súng đạn”.

Nhóm kêu gọi kiểm soát súng đạn ở Mỹ từng thấy tia hy vọng vào năm 2022, khi luật an toàn súng liên bang lớn đầu tiên được thông qua sau nhiều thập kỷ.

Luật mới không đáp ứng những gì đảng Dân chủ kỳ vọng nhưng đã thu hút một số phiếu bầu từ đảng Cộng hòa. Nó cũng hỗ trợ chi phí cho các tiểu bang thực hiện luật cờ đỏ (red-flag law), nhằm ngăn chặn những người có vấn đề về sức khỏe tâm thần tiếp cận súng.

Tuy nhiên, CNN cho rằng rất khó thấy hồi kết cho nạn bạo lực súng đạn ở Mỹ, đặc biệt với những động thái của các đảng viên Cộng hòa ủng hộ quyền sở hữu súng. Họ luôn lập luận rằng nếu có nhiều “người tốt” sở hữu súng, mọi người sẽ an toàn hơn.

Ngoài ra, các biện pháp hạn chế hiện có rất phức tạp, chẳng hạn trong việc xác định thời điểm một người vượt qua ngưỡng sở hữu súng hợp pháp. Súng cầm tay cũng thường có tuổi thọ cao hơn con người. Điều đó nghĩa những giới hạn nghiêm ngặt hiện có cũng không thể kiểm soát hết hàng triệu khẩu súng đã lưu hành.

Do đó, hy vọng rằng nạn bạo lực súng đạn ở Mỹ sẽ giảm bớt rất mong manh.

“Tôi vẫn chưa thể tin điều đó xảy ra với chúng tôi. Nhưng rõ ràng điều đó đang xảy ra ở mọi cộng đồng trên toàn quốc”, ông Mueller nói với CNN.