'Văn mẫu' không dành cho sức khỏe tinh thần

Những năm gần đây, sức khỏe tinh thần đã trở thành một đề tài được nhắc đến dày đặc trên báo chí, mạng xã hội và trong các cuộc trò chuyện thường ngày. Một mặt, điều này đem lại niềm vui vì cuối cùng chúng ta cũng thừa nhận tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần đối với đời sống. Nhưng mặt khác, sự bùng nổ thông tin lại khiến nhiều người rơi vào tình trạng nhiễu loạn, không biết đâu là kiến thức khoa học, đâu chỉ là kinh nghiệm truyền miệng.

Trong bối cảnh đó, việc tìm đến những cuốn sách có giá trị nghiên cứu và tính phản biện sâu sắc trở nên vô cùng cần thiết. Người lạ với chính ta - tác phẩm được The New York Times đánh giá cao - chính là một trong những cuốn sách như vậy. Tác giả Rachel Aviv không chỉ chất vấn những “khuôn mẫu” sẵn có của ngành tâm thần học mà còn mời gọi độc giả bước vào thế giới tinh thần nhiều tầng lớp, phức tạp nhưng đầy tình người.

Sách “Người lạ với chính ta” - tác phẩm được The New York Times đánh giá cao. Ảnh: H.Quỳnh

Trước đây, trong cách hiểu phổ biến, bệnh tâm thần thường được quy về những trục trặc thần kinh và hoocmon. Và vì thế, giải pháp cũng chỉ xoay quanh việc chẩn đoán, kê đơn và tuân thủ điều trị. Cách nghĩ này tưởng như hợp lý nhưng lại tiềm ẩn nhiều nguy hiểm. Bởi lẽ, khi y học coi bệnh nhân là những trường hợp tương đồng, cần chữa trị theo “văn mẫu”, họ vô tình bỏ qua cá tính, hoàn cảnh và chiều sâu nội tâm riêng biệt của từng người. Nhưng sự máy móc này không chỉ hạn chế hiệu quả điều trị mà còn có thể đẩy bệnh nhân vào bế tắc, thậm chí tuyệt vọng.

Trong Người lạ với chính ta, Rachel Aviv không chỉ dừng lại ở lý thuyết về tâm thần học mà đi sâu hơn vào những câu chuyện đời thực, nơi con người vật lộn giữa chẩn đoán y khoa và khát vọng được sống đúng với bản thân. Điển hình là Laura, một cô gái bị gắn nhãn rối loạn lưỡng cực từ nhỏ và phụ thuộc vào thuốc đến mức nghiện. Cuộc đời Laura như bị định hình bởi đơn thuốc, cho đến khi cô quyết định dừng lại để tìm con đường khác. Hành trình cai thuốc đầy gian nan nhưng cũng là cơ hội để Laura khôi phục quyền làm chủ cuộc đời - điều mà “văn mẫu” y học đã suýt tước mất.

Từ câu chuyện của các nhân vật, cùng với trải nghiệm cá nhân của mình, Rachel Aviv đã đặt ra một câu hỏi lớn: “Câu chuyện chúng ta xây dựng về bệnh tật tinh thần ảnh hưởng thế nào đến sự hiểu biết của chúng ta về người khác cũng như về chính trải nghiệm của họ?”

Tác giả Rachel Aviv.

Câu hỏi ấy không chỉ hướng đến giới chuyên môn mà còn dành cho mỗi độc giả, những người đang chứng kiến hoặc trải qua các biến cố tinh thần trong đời. Nó buộc chúng ta nhìn nhận bệnh tâm thần không đơn thuần là một rối loạn sinh học, mà còn gắn bó mật thiết với văn hóa, xã hội, môi trường sống và cả những khuôn khổ mà cộng đồng dựng lên.

Chính vì thế, Người lạ với chính ta không đơn thuần là một cuốn sách về y học hay tâm lý học, nó còn là lời nhắc nhở rằng mỗi người đều có một “câu chuyện” riêng, không ai có thể bị giản lược thành một chẩn đoán hay một nhãn mác. Chúng ta cần lắng nghe nhiều hơn, thấu hiểu nhiều hơn, và quan trọng nhất là chấp nhận rằng sức khỏe tinh thần không có một “công thức chuẩn” để chữa trị.

Trong một xã hội đang ngày càng áp lực, nơi mà nhiều người dễ tìm đến giải pháp nhanh chóng để dập tắt triệu chứng, cuốn sách của Rachel Aviv như một hồi chuông cảnh tỉnh xã hội về việc nhận diện và điều trị cho sức khỏe tinh thần.

Bởi trong thế giới nhiều biến động này, chúng ta đều có thể trở thành “người lạ” với chính mình. Và việc tìm đường quay về không thể bắt đầu từ những đơn thuốc hay một văn mẫu có sẵn mà từ sự thấu hiểu và đồng cảm thực sự.