Vai trò của xuất bản trong bối cảnh hiện tại

Chủ tịch Hiệp hội Quốc tế các Nhà xuất bản Richard Charkin. Ảnh: Publishing Perspectives.

Trong bài viết trên trang Publishing Perpectives, cựu Chủ tịch Hiệp hội Nhà xuất bản Quốc tế Richard Charkin khẳng định ngành xuất bản đang có vai trò quan trọng hơn bao giờ hết.

Mối đe dọa hiện hữu

Theo Richard Charkin, năm mới là dịp để suy nghĩ về tương lai. Ông nhận định hiện nay có rất nhiều dự đoán về tương lai của xuất bản: về các hiệu sách, thư viện, về hồi ký người nổi tiếng và tiểu thuyết; tác động của trí tuệ nhân tạo; tương lai của chính văn phòng làm việc; và tất nhiên là sức khỏe hay các khía cạnh khác của ngành xuất bản.

Đây đều là những vấn đề quan trọng nhưng thách thức các nhà xuất bản phải đối mặt không thấm tháp gì so với những mối đe dọa hiện hữu, đang diễn ra hoặc tiềm ẩn mà các quốc gia và công chúng toàn cầu phải đối diện.

Là người luôn theo dõi tin tức từ các nguồn đáng tin cậy như BBC, Washington Post, Al Jazeera... Richard Charkin nhận xét rằng mọi khu vực trên thế giới dường như đều chịu ảnh hưởng của sự xâm lược mang tính phòng thủ hoặc tấn công. Một số ví dụ ông nêu ra là Guyana và Venezuela xung đột về các mỏ dầu; thảm họa khủng khiếp ở Trung Đông; nội chiến ở Sudan... Ông "xin thứ lỗi" vì không nhắc đến các trường hợp khác. "Quá nhiều chuyện buồn lòng." Ông cũng chia sẻ rằng mình "choáng ngợp" trước các ý kiến ​​​​trên mạng xã hội về các sự kiện toàn cầu, hầu hết đều sai, phiến diện hoặc đơn giản là khó chịu.

Bối cảnh hiện tại nhắc ông nhớ đến cuốn sách xuất bản khi ông làm việc tại Heinemann năm 1989: How War Came: The Immediate Origins of the Second World War, 1938-'39 (tạm dịch: Chiến tranh ập đến: Nguyên nhân trực tiếp của Thế chiến thứ hai) của Donald Cameron Watt. Nhà sử học khả kính đã tìm hiểu sâu về thế sự ngay trước khi Thế chiến thứ hai bùng nổ.

Richard Charkin thấy "khó mà thoải mái" khi đọc quyển sách này vì có quá nhiều điểm tương đồng với thế giới ngày nay, nhưng nó khiến ông "nhận ra tầm quan trọng của sách và tạp chí học thuật trong một thế giới đang chìm đắm trong những thông tin tức thời, chưa được xác minh và thường là không đáng tin cậy".

Cuốn sách viết cách đây một phần tư thế kỷ và vẫn còn được bán đến hôm nay, là kết quả của một khối óc thông minh và ham học hỏi; ngòi bút với lối viết tiếp cận được độc giả bình thường lẫn học giả; quy trình biên tập chuyên sâu khước từ xuất bản thông tin sai lệch hoặc thiên kiến; và hệ thống phân phối toàn cầu.

Cuốn sách khiến ông "nhận ra tầm quan trọng xuất bản, bây giờ hơn bao giờ hết". Dẫu có quan điểm bi quan về một số điểm vô lý, ông vẫn luôn ghi nhớ nhiều thuộc tính quan trọng của ngành xuất bản.

Các nhà xuất bản sách quan tâm đến chất lượng các ấn phẩm mình xuất bản. Dẫu thương mại là yếu tố quan trọng nhưng không phải là điều duy nhất. Danh tiếng quan trọng, thương hiệu quan trọng, tùy theo cách bạn gọi.

Những tác giả xuất sắc muốn xuất bản cùng những biên tập viên giỏi nhất, những nhà xuất bản tốt nhất, sánh vai với những tác giả vĩ đại khác. Có thể tin rằng các Nhà xuất bản (NXB) như NXB Đại học Chicago, Allen Lane và Kodansha sẽ xuất bản những ấn phẩm hay và tránh ra mắt những tài liệu không chính xác hoặc chất lượng hạng hai. Phương tiện truyền thông xã hội không đảm bảo được điều này.

Nói đến dũng khí khi đối mặt với các đe dọa kinh tế thì không ngành nào là hoàn hảo, nhưng Richard Charkin khẳng định "ngành chúng ta (xuất bản) đã thường xuyên chứng tỏ được khả năng phục hồi của mình".

Ảnh: @picture_yoon/Instagram.

Một chất xúc tác tuyệt vời hơn

Richard Charkin khẳng định sách "tạo cơ hội cho thiểu số lên tiếng và được lắng nghe" vì có thể xuất bản với chi phí thấp trong khi tốn hàng triệu đôla để làm một bộ phim; hàng chục triệu để ra mắt một tờ báo; hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ USD để thiết lập hoặc mua một nền tảng truyền thông xã hội. Sách có thể được xuất bản theo ý thích của một NXB chú trọng phổ cập sự thật hơn là kiếm tiền hoặc làm hài lòng ai đó.

Dù xuất bản chủ yếu diễn ra ở hình thức thương mại nhưng vẫn có nhiều ví dụ về hoạt động từ thiện cơ yếu khi cần thiết, theo đó Richard Charkin nêu một số ví dụ tiêu biểu: Phản ứng nhanh chóng trên toàn cầu của STM (Hiệp hội Quốc tế các NXB Khoa học, Kỹ thuật và Y tế) trong công tác phổ biến kết quả nghiên cứu Covid-19 là minh chứng cho nỗ lực của các nhà xuất bản khoa học nhằm cung cấp thông tin nghiên cứu cho các nhà khoa học ở các nền kinh tế mới nổi thông qua chương trình đăng ký đọc chi phí thấp hoặc các mô hình truy cập mở.

Các NXB sách hào phóng và bền bỉ hỗ trợ cho các tổ chức từ thiện xóa mù chữ, như trường hợp của Book Aid International nhằm giải quyết các nhu cầu toàn cầu về thông tin hoặc Give a Book hỗ trợ công việc trong các nhà tù và trường học ở các khu đô thị khó khăn của Vương quốc Anh.

Và ông đặt câu hỏi rằng có chất xúc tác nào khuyến khích trẻ nhỏ đọc và thưởng thức sách tốt hơn bộ truyện Harry Potter? Theo ông dù các bộ trưởng giáo dục nỗ lực khuyến khích xóa mù chữ ở nước mình, "cũng không sánh được với ảnh hưởng của J.K. Rowling".

Richard Charkin nhấn mạnh rằng trong thế giới của các công ty công nghệ siêu cường do những siêu cuồng quyền lực sở hữu và quản lý, ngành xuất bản mang đến một hệ sinh thái thay thế, đa dạng hơn và có trách nhiệm hơn.

Một số công ty xuất bản quy mô lớn có nguy cơ trở thành phiên bản nhỏ hơn, vô hồn của các đối tác công nghệ và đối thủ cạnh tranh lớn của mình. Nhưng đảm nhận phần lớn ngành xuất bản là các công ty có doanh thu dưới 1 tỷ USD, những con cá nhỏ trong thế giới thương trường.

Và thay vì một số ít công ty kiểm soát thị trường, ngành xuất bản có "hàng chục nghìn doanh nghiệp sáng tạo thường xuyên lội ngược dòng, đẩy nước lên dốc và tự rước phiền toái về mình". Một điều mà theo Richard thật "đáng hoan nghênh".

Cuối cùng, Richard Charkin nhắc lại vai trò của xuất bản: vừa là người gác cổng để đảm bảo tính chính xác của thông tin, vừa là đầu mối liên kết các tác giả, hiệp hội tác giả, đại diện tác giả, nhà thiết kế, họa sĩ minh họa, hiệp hội học thuật, NXB dịch thuật, các tổ chức quyền tập thể, doanh nghiệp hỗ trợ công nghệ, nhà bán buôn, nhà bán lẻ, thủ thư thông qua các hội nghị, hội chợ sách, liên hệ cá nhân và tất cả hoạt động hướng đến giao tiếp rộng rãi nhất có thể.

Ông khép lại bài viết của mình với tâm sự: "Cộng đồng này, nơi tôi đã làm việc suốt sự nghiệp của mình, có thể còn thiếu sót về nhiều mặt, nhưng trên hết, vẫn hoạt động như môi trường đại học, tử tế, hỗ trợ lẫn nhau và không giống như một số ngành khác, thực sự không làm điều ác".