Trong khi được ghi nhận "mang đến một giải pháp hiệu quả cho thị trường" về vận tải công cộng tại Mỹ và nhiều nước, sự tồn tại của UberPool, GrabShare tại Việt Nam còn tranh cãi.

Jordyn, cô gái nhỏ nhắn từ bang Florida, nước Mỹ, lần đầu đặt chân tới TP.HCM, đang loay hoay với các lựa chọn phương tiện đi lại ở thành phố này. Cơn mưa xối xả bất ngờ khiến dự định đi bộ chặng đường 2 km từ khách sạn cô ở tới nơi hẹn người bạn địa phương, Hoàng Thơ, trở nên bất khả thi. Hơn nữa, những cảnh báo của bạn bè về tình trạng giật đồ, cướp bóc ở đây khiến cô e ngại. Cô cũng không muốn vẫy đại một chiếc xe ven đường bởi câu chuyện trải nghiệm taxi dù của anh bạn Charles của cô cách đây vài tháng cũng tại thành phố này vẫn ám ảnh cô.

Giờ đây, các công ty vận tải công nghệ như Grab, Uber đã đưa lời giải đơn giản, tiện lợi cho những vị khách nước ngoài lần đầu tới Việt Nam như Jordyn. Không cần thông thạo ngôn ngữ, đường xá, chỉ cần bật ứng dụng công nghệ, cô có thể gọi xe và di chuyển, an toàn và tiện lợi.

Jordyn càng bất ngờ khi Hoàng Thơ cho biết ngay tại Việt Nam, cô có thể chia sẻ hành trình với một người xa lạ nào đó qua ứng dụng GrabShare, tương tự cách cô sử dụng UberPool và LyftLine tại quê nhà.

Tại bang Florida, nước Mỹ, quê hương của Jordyn, Uber đã tạo nên cuộc cách mạng về vận tải công cộng ở thành phố nhỏ Altamonte Springs.

Theo The Verge, Frank Martz, người quản lý của thành phố Altamonte, trong gần 2 thập kỷ đã luôn nỗ lực tìm cách nâng cấp hệ thống giao thông của Altamonte bằng một đội xe buýt công cộng theo nhu cầu.

Với kế hoạch mang tên FlexBus, Martz muốn sử dụng phần mềm được thiết kế riêng biệt để tối ưu hóa các tuyến đường mà hành khách có thể yêu cầu từ các kiosk hoặc dùng máy tính để bàn. Martz xem đây là chìa khóa để chuyển đổi thành phố Altamonte thành một địa điểm phát triển thịnh vượng và dễ đi lại. 

Thế nhưng, bất chấp những nỗ lực vận động hành lang liên tục của Martz, sự trì trệ, quan liêu và những bất đồng với cơ quan vận tải khu vực đã khiến dự án bị trì hoãn trong nhiều năm. Cuối cùng, vào cuối tháng 10/2015, kế hoạch FlexBus bị khai tử.

Vài tuần sau khi kế hoạch FlexBus bị chôn vùi, Martz đã gọi điện cho đại diện Uber. Ông đã đưa ra đề nghị thẳng thắn: Công ty có muốn giúp cho Altanmonte trở thành hệ thống công cộng đầu tiên trên thế giới dựa trên công nghệ chia sẻ hành trình? 

Đề xuất này đã khiến vùng ngoại ô của Altamonte trở thành cái nôi thử nghiệm không tưởng cho tương lai của vận tải công cộng. Chỉ vài tuần sau khi dự án đi vào hoạt động tháng 3/2016, số người sử dụng Uber tại Altamonte bùng nổ.

Các quan chức từ các thành phố khác cũng dồn dập gọi điện cho Martz để hỏi về thử nghiệm của ông. Bốn tháng sau đó, khu ngoại ô giàu có Maitland sát Altamonte, và ba thành phố khác ở phía bắc Orlando đã áp dụng mô hình tương tự, cho phép hơn 100.000 cư dân trong khu vực vào sử dụng vận tải công cộng của Uber.

Martz cho biết các quan chức ngành vận tải từ Los Angeles, Boulder và Boston đã gọi cho ông để hỏi về thông tin hợp tác với Uber.

Cùng lúc đó, Uber đã đạt được thỏa thuận với San Francisco, Atlanta, Philadelphia, Dallas, Cincinnati, Pittsburgh và nhiều thành phố khác trên nước Mỹ về chương trình đưa đón hành khách tới các trạm xe bus và xe điện.

Đối thủ của Uber, Lyft cũng đã thâm nhập vào thị trường ngách của các dịch vụ vận tải công cộng của Mỹ, nhắm tới đối tượng là những người khuyết tật hoặc những người dân thu nhập thấp cần phương tiện đi làm hoặc đi đến cửa hàng tạp hóa.

Google’s Alphabet, thông qua chương trình Sidewalk Labs cũng đã tham gia vào lĩnh vực vận tải đang phát triển mạnh mẽ này. Công ty này đã đề xuất đại tu lĩnh vực vận tải ở Columbus và Ohio với một hệ thống đặt giá đậu xe dựa trên nhu cầu và phân luồng những hành khách có thu nhập thấp vào lĩnh vực được trợ cấp.

The Verge dự báo với tốc độ hợp tác như hiện nay, có thể hình dung trong tương lai các công ty chia sẻ phương tiện sẽ tiếp nhận vai trò của các nhà cung cấp dịch vụ vận tải công cộng.

Ngay từ tháng 6/2015, trong lễ kỷ niệm 5 năm ngày thành lập Uber, vị Giám đốc điều hành khi đó là Travis Kalanick, đã hình dung một ngày hãng vận tải công nghệ này có thể cạnh tranh về giá không chỉ với xe hơi mà cả với phương tiện vận tải công cộng truyền thống.

Kalanick cho biết: Khi những người lái xe trả một khách hàng để rồi đón ngay một khách hàng khác, kết nối thành chuỗi với nhau trong một “chuyến đi liên tục”. Ông cho rằng lợi ích không chỉ là chi phí thấp hơn nhiều so với việc bắt taxi hoặc sở hữu một chiếc xe hơi mà mức độ tiện lợi cũng lớn hơn so với việc bắt xe điện ngầm hoặc xe buýt và các phương tiện vận tải khác.

Các hãng vận tải công nghệ đều tuyên bố mục tiêu là tối ưu hóa việc di chuyển của xe trên đường, để số lượng xe ít nhất và chở được nhiều người nhất. UberPool, UberHop, LyftLine, và GrabShare là những thử nghiệm thực tế cho phép điều này.

Giám đốc phụ trách bộ phận Chính sách vận tải và Nghiên cứu của Uber cho biết hãng muốn trở thành “một phần trong bộ công cụ cho những thành phố đang nỗ lực để đưa ra các lựa chọn về phương tiện giao thông tốt hơn". 

Forbes dẫn nghiên cứu của Joseph P. Schwieterman, Giáo sư Dịch vụ công của Đại học DePaul, tại Chicago, Mỹ cho biết UberPool, LyftLine đã cho phép cắt giảm chi phí đủ để cạnh tranh với các phương tiện vận tải công cộng, đặc biệt ở những nơi đang chất lượng dịch vụ công kém.  "UberPool được xem là tốt nhất ở nơi đi lại tệ nhất", Schwieterman nói.

Thực tế, cả Uber và Lyft đều nói với The Verge rằng họ đã nhận được sự quan tâm ngày càng tăng của các quan chức Mỹ trong việc chi trả cho các hợp đồng vận tải công cộng từ nguồn thu ngân sách.

Đối với các công ty này, đây là một cách thức mới hấp dẫn để họ trở thành cơ sở hạ tầng quan trọng, đặc biệt là tại những khu vực có mật độ dân số thấp, nơi mà việc vận hành hệ thống vận tải công cộng truyền thống sẽ rất đắt đỏ.

Bên cạnh các ứng dụng có sẵn, nhiều gói dịch vụ riêng biệt đã được thiết kế cho các địa phương cụ thể, nhằm khuyến khích người dân sử dụng taxi công nghệ như một lựa chọn vận tải công cộng.

Tại New York, Uber đã đưa ra dịch vụ vé tháng mùa hè, với cước phí cố định, để hành khách có thể đi xe Uber không giới hạn trong những giờ cao điểm buổi sáng và buổi tối.

Tại Dublin, Uber cung cấp mức vé 5 USD/chuyến cho khu vực ngoại ô Bay Area, thông qua chính sách trợ giá của chính quyền. Nhờ đó, cơ quan vận tải địa phương cắt giảm được tuyến xe buýt từ lâu duy trì chỉ để phục vụ lượng khách ít ỏi trong khu vực.

Tháng 2/2016, UberHop giới thiệu gói cước chỉ 1 USD cho quãng đường cố định tại Seatle, rẻ hơn cả xe buýt.

Tháng 5/2016, khi Washington DC chuẩn bị ngừng hoạt động tàu điện ngầm để bảo dưỡng, Uber tuyên bố sẽ mở rộng chương trình UberPool của mình, tự biến hãng trở thành một phương tiện thay thế.

Thậm chí, ở nhiều thành phố chưa có hỗ trợ tài chính, Uber cũng đã tự phát triển và thử nghiệm những lựa chọn thay thế cho phương tiện vận tải công cộng. Tại các thành phố này, khách hàng đã bắt đầu dựa vào taxi công nghệ để đến và đi từ các trạm xe điện.

Hợp tác công tư giữa cơ quan phụ trách vận tải công và công ty công nghệ không chỉ giới hạn trong nước Mỹ. Theo Toronto News, tháng 5/2017, chính quyền Innisfil và Uber đã bắt tay với nhau để cung cấp dịch vụ tương tự. Đây là thành phố đầu tiên của Canada áp dụng hình thức này. 

Tại Việt Nam, trong khi UberPool còn đang lên kế hoạch thâm nhập thị trường, thì đối thủ đến từ Malaysia, hãng Grab đã giới thiệu ứng dụng GrabShare tại Hà Nội và TP.HCM. Việt Nam là quốc gia thứ 5 ở khu vực Đông Nam Á sử dụng ứng dụng này. 

Anh Thành Long (Thanh Xuân - Hà Nội) cho biết kể từ ngày có GrabShare, lựa chọn phương tiện đi làm mỗi ngày của anh trở nên đơn giản. Chặng đường mỗi chiều luôn là với 2 chuyến xe: xe buýt nhanh dọc tuyến đường Tố Hữu tới ngã tư Lê Văn Lương - Hoàng Đạo Thúy, và GrabShare từ Hoàng Đạo Thúy về cơ quan, nơi các xe buýt hầu như không qua, hoặc phải đi bộ quãng đường quá xa. 

"Giá GrabShare rẻ tới 30% so với các ứng dụng trước đó, và chỉ còn chưa tới một nửa so với giá taxi thông thường", Hoàng Thơ nói với Jordyn về sức hấp dẫn của hình thức đi chung xe này với những người Việt Nam như anh Thành Long và cá nhân chị.

Thế nhưng, từ góc độ của các cơ quan quản lý Nhà nước, lựa chọn ứng xử với ứng dụng này không đơn giản như cách mà hành khách như anh Long, chị Thơ thấy.  

Liên tiếp các cơ quan quản lý lên tiếng phản đối hình thức đi chung xe này. Bộ Giao thông Vận tải yêu cầu Grab dừng dịch vụ đi chung xe vì sai luật. Trao đổi với Zing.vn, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Ngọc Đông cho rằng “UberPool và GrabShare giống như xe dù trá hình”.

Cơ quan quản lý ngành giao thông Việt Nam cũng yêu cầu thanh tra ngành ở địa phương tăng cường kiểm tra, xử lý. Mức phạt cho lỗi vi phạm khi cố tình cung cấp dịch vụ đi chung là từ 4 triệu đồng đến 6 triệu đồng.

Trong khi đó, UBND TP. Hà Nội thì ủng hộ bật đèn đỏ với loại hình vận tải này "chờ quy định". Cơ quan này lý giải việc này "nhằm đảm bảo an toàn, bảo vệ quyền lợi của hành khách và công tác quản lý của cơ quan Nhà nước".

Với nhiều người dân TP.HCM như Hoàng Thơ, từ tháng 8/2017, họ đã không được tiếp cận dịch vụ GrabShare nữa. Hãng đã âm thầm dừng cung cấp dịch vụ GrabShare tại thị trường TP.HCM, không một lời lý giải.

Trước đó, đại diện Grab thừa nhận việc giới thiệu hình thức đi chung xe như GrabShare "gây ra sự bối rối trong việc áp dụng pháp luật" tại Việt Nam. Tuy nhiên, hãng cũng cho rằng "không phải vì vậy mà hoàn toàn loại bỏ hay kết luận điều đó là trái pháp luật.

Thực tế, như Viện trưởng Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông Vận tải Lê Đỗ Mười chỉ ra, nếu tận dụng nhiều hành khách đi cùng một chuyến, một lộ trình, sẽ giúp giảm hệ số chạy rỗng của xe, tạo sự minh bạch trong cung cấp dịch vụ cho hành khách, góp phần giảm ùn tắc giao thông.

Trong khi đó, Tổ chức tư vấn Boston tính toán, nếu 3 người đi chung một chiếc xe thì chi phí vận hành cho chiếc xe ấy trên mỗi km về cơ bản còn rẻ hơn đi tàu điện, vốn là phương tiện công cộng phổ biến ở nước Mỹ.